68. Wielka susza i nawałnica
Obrazy z życia i natury [fragmenty]
p. 300-312
Texte intégral
1Lato było suche i gorące – od samej wiosny na deszcze się zbierało, codziennie wysuwały się chmury przy parocie1 nieznośnej, czasem nawet padło z tych chmur kilka kropli na rozpaloną ziemię, czasem nawet zagrzmiało, z jasnego nieba strzelił nieraz pojedynczy piorun, ziemia parowała suszą, ale na deszcz zebrać się nie chciało od trzech miesięcy prawie. Cała też postać świata zmieniła się bardzo, trawniki wypalone, po mokrych nawet łąkach popękała ziemia; już z początkiem sierpnia leciało wiele zżółkłych liści z drzewa, owoce na drzewach nie narastały i nie dojrzewały, ale zapalały się chorowitą czerwonością i okrywały siatką.
2Śliwy szczególnie, nie tylko że nie narastały, ale robiły się coraz mniejsze, okrywały się zmarszczkami i wysychały na drzewie. Taki pozór miał mały sadek przed oknami naszymi, w którym na próżno było szukać cienia, bo go spieka ogołociła z liści.
3Już około dziesiątej z rana trudno się było wychylić z domu; pomiędzy dziesiątą a trzecią sypał się żar z nieba, a z wioski sąsiedniej przyniosła nam do miasta nasza mleczarka wiadomość, że wkrótce mleka nie będzie, bo ze zbytniego skwaru choruje bydło na rogi, bo ze zbytniego skwaru róg pęka od suszy, a rozkrwawione bydło ryczy straszliwie, bodzie się i krwawi, że już nie wiedzieć, jak temu dać radę, bo ani co paść, ani co dać bydłu, ani nie wiedzieć, jak go uspokoić, bo trudno już i o wodę; stawki okoliczne wyschły, a rzeczka, co nieraz chaty niesie w czasie powodzi, tak zmalała, że drób się nie ma gdzie napoić i musimy go ze studni polewać wodą, żeby doczekał wieczora. Wrony nawet spadają z powietrza od pragnienia i skwaru, a psy wsiowe wyniosły się do lasu i ryją jak borsuki.
4Takie wieści przynosiła codziennie nasza mleczarka i dziwna jakaś trwoga zawładnęła nami, gdyśmy jej utyskiwań słuchali...
5Stara to sprawa, że na zimno człowiek sobie radzić umie, ale na wielkie gorąco i stałą suszę nie ma u nas rady; cóż dopiero w wielkim mieście, którego nie odświeża nawet nocna rosa, cóż dopiero na rozpalonym bruku i w izdebkach studenckich, kiedy się tu do tego uczyć trzeba i zdawać egzamina jeden po drugim w przeciągu krótkiego czasu.
6Gdyby kto był nalał wody do tego kotła, w którym Lwów leży, zawrzałaby kipiątkiem na rozpalonym bruku. Przez dzień tedy dyszeliśmy od gorąca, chłodząc się wodą i mlekiem, a nocą dopiero zasiadaliśmy w pięciu do nauki, chociaż i noc cała nie wystarczała częstokroć na ochłodzenie dziennej spieki.
7Co tydzień zdawaliśmy egzamin z jednego przedmiotu, ale że to pięć takich obowiązkowych egzaminów było, ledwo że w szóstym tygodniu takiej nocnej pracy miał ten lub ów tyle jeszcze siły, aby czytać przez część nocy dla drugich skrypta głośno i obyczajem studenckim ciągnęliśmy węzełki, aby los rozstrzygał, kto by czytać miał. Egzamin z piątego przedmiotu rozpoczynał się. Przedmiotem tym była historia powszechna, a profesorem naszym był wówczas w uniwersytecie zacny profesor Maus2, znany z genialnych napadów myśli swoich, z niepodległego charakteru i wielkiej miłości do młodzieży, którą przy każdej danej sposobności brał w opiekę. Egzamin tedy z przedmiotu profesora Mausa nie był trudnym do złożenia, ale ambicja była tu bodźcem do pracy, bo ceniliśmy wysoce prawość jego charakteru. Toteż wielom3 zależało na tym, aby celować w przedmiocie profesora, który miał szacunek powszechny. Koło czwartej godziny z południa zgromadziliśmy się w sali egzaminacyjnej, gdzie się miał rozpocząć egzamin z historii powszechnej; wprawdzie ten dzień mógł grozić tym panom tylko, co na A, B i C się zaczynali, ale ciekawi, jak to ten egzamin pójdzie, przybyliśmy do sali, bo profesor miał zwyczaj ograniczać się corocznie na pewną ilość nowych kwestyj, do których zazwyczaj z kolei powracał. Więc wiele zależało na tym, aby się przysłuchać egzaminom w dniach pierwszych i dowiedzieć, czego profesor tego roku zażąda po uczniach. Okna były otwarte i zachodnie słońce padało do sali, skwar był nieznośny, zwłaszcza, że się słońce co chwila niżej chyliło i całą oświecało salę. Profesor okazał się nagle we drzwiach i rzekł wesołym głosem:
– Witam Panów, ale na miłość Boską, podajcie mi szklankę wody, bo zginę!
8Zdjął potem okulary i oglądając je rzekł:
– Szkło spotniało, jak tu człowiek ma wytrzymać, przy takim gorącu można by o dziejach całego świata zapomnieć!
9I przetarłszy okulary chustką, napił się wody, którą mu podano, a obejrzawszy się dokoła po sali, rzekł:
– Wyjdźmy panowie na korytarz, bo tam przecież chłodniej, a przechadzając się, rozpoczniemy egzamin.
10Metoda perypatetyków była wyborną i ma wiele po sobie4. Z przypadku znalazłem się na korytarzu tuż przy profesorze; spojrzał na mnie z pewnym rodzajem zachęty i rzekł:
– Daj mi waćpan obraz krótki historii powszechnej.
11Zmieszałem się, bo i kwestia niełatwa, i ledwo za tydzień sądziłem, że na mnie kolej egzaminu przyjdzie. Znając wszakże profesora, że go nic tak nie ujmie, jak przytomność umysłu i decyzja, rzekłem: – Kiedy mi pan profesor ten zaszczyt czynisz, że ode mnie rozpoczynasz egzamin, to raczysz pozwolić na to, abym podziałem historii powszechnej na okresy odpowiedział na tę kwestię. Zrobiłem tedy podział historii powszechnej na okresy, oznaczyłem wiek i lata każdego okresu, i na tym skończył się mój egzamin. [...]
12Gdyśmy do naszych studenckich powrócili izdebek, leżały jeszcze od nocy skrypta historii powszechnej na stole rozłożone. Tytus Lewitowski zebrał je i rzucił na półkę.
13– I na łańcuchu nikt by mię tu dłużej w mieście nie zatrzymał! bądźcie zdrowi – ja dziś jeszcze na wieś uciekam; egzamina skończone, a z tego gorąca przecież się łatwiej na wsi i w lesie ochłodzić.
– Stój! dokąd? – krzyknęliśmy razem.
– Mam stąd o cztery mile dobrego znajomego w Wilczej Debrze, a jeżeliście nie mazgaje, to ruszajmy razem na całą noc: dom kawalerski, a gospodarz gościnny, rad nam będzie z całej duszy i nie ma co myśleć.
14O święta swobodo szczęśliwej młodości! W godzinę później byliśmy już w drodze ku Zielonej Rogatce w pięciu, tak jak niespodzianie wszyscy pięciu zdaliśmy egzamin z historii powszechnej dnia tego. Słońce zapadało poza Świętym Jurem – w czerwonych dymach leżał Lwów pod nogami naszymi – i z pewnym rodzajem rozkoszy patrzyliśmy na zapadające słońce, ciesząc się, że się jego panowanie na dziś kończy, i że nocnym chłodem odetchniemy na obszarze łąk i lasów...
15Rzucając miasto, przypomnieliśmy sobie, że nazajutrz z rana będzie nas szukała nasza mleczarka i że znajdzie pomieszkanie puste.
16Więc żal zrobiło się nam poczciwej kobiety, bo się jej należało parę reńskich od nas, więc postanowiliśmy nałożyć nieco drogi i odwiedzić jej chatę, która leżała ponad Cetnerówką. Fedorowa nasza siedziała na przyzbie przed chatą, a widząc, żeśmy w jakąś większą drogę wybrani, ucieszyła się bardzo i tym, żeśmy tak niespodziewanie zdali egzamin, i tym, żeśmy tak pamiętali o niej, wychodząc na wakacje i nie odeszli bez pożegnania. [...]
17W jednej i drugiej wsi, któreśmy przechodzili, spali już ludzie. Wzruszenia całego dnia przeszłego i części nocy strudziły nas; stanąwszy pod jakąś karczmą, radziliśmy nad tym, czy by nie podnocować trochę, ale Tytus nalegał na to, żeby nocą odbyć drogę, bo dzień będzie skwarny, a lepiej już w czasie upału być pod dachem. Jakoż pokrzepiwszy się nieco w karczmie, ruszyliśmy w dalszą drogę. Miesiąc podniósł się znad dąbrowy, a po dwóch godzinach słyszeliśmy już pianie kogutów i ujrzeliśmy jutrzenkę, a w jej ślady pierwszą zapalającą się zorzę od wschodu.
18Wilcza Debra leżała w wąwozach Gołogór. Pasmo górzyste Gołogór ciągnie się od Lwowa ku Złoczowowi; na północy od nich leży w wielkiej dolinie kraina Opola‑Ruskiego, którą na północy zamykają wyżyny Bełzkie, na wschodzie wysokie brzegowiska Wołynia, a na zachodzie tak zwane Cztery Góry Winnickie. [...]
19W jednym z takich wąwozów leżał kręty i zawiły jar, należący jeszcze do Krasnej Puszczy, w której król Jan5 lubiał polować, a do tego jaru przytykał mały przysiółek Wilczą Debrą6 zwany.
20Słońce już wschodziło, gdyśmy w Wilczej Debrze stanęli, która nie była wcale tak dziką jak jej nazwisko, które nas pociągało ku sobie, bo byliśmy wówczas w dziwnie romantycznym usposobieniu. Była to mała malownicza dolina, pokryta sadami i kilką chatami; środkiem niej przewijał się żywy strumień, a piękne lasy okrywały wzgórza, które je otaczały.
21Na wyniosłym pagórku nad przysiółkiem stał murowaniec, to jest z kamienia postawiony dom, niewielki, wznoszący się na piąterko; okna jego były małe i wąskie, raczej do otworów strzelnic niż do okien podobne; pod całym murowańcem była ogromna piwnica, do której się wchodziło wprost z dziedzińca, wschody były nad piwnicą prowadzone do piąterka po jednej stronie ściany i zabudowane znowu na sposób strzelnicy. Widocznie był ten murowaniec kiedyś obronnym miejscem i znać do Wilczej Debry uciekali ludzie, kryjąc się przed najazdami Tatarów.
22Jakoż leżały Gołogóry obok głównego tatarskiego szlaku, który u ich stóp prowadził od Złoczowa do Lwowa na Gliniany i Kurowice.
23Gospodarz Wilczej Debry powitał nas całym sercem, a żeśmy noc bezsennie strawili, obmyślał dla nas nocleg po śniadaniu; oszyjek7 piwnicy, do którego się wprost z dziedzińca pod dom wchodziło, był bardzo czysty i obszerny, tu tedy ustawiono kilka sofek i kilka sienników, stół pośrodku, któryśmy dokoła obiegli, a że chłód był bardzo miły, że nie było much w tej pieczarze, usnęliśmy po strudzeniu snem tak miłym, że słońce chyliło się już ku zachodowi, gdyśmy się ocknęli.
24Akademicy nie robią bez książki podróży. Jeden z nas miał tomik poezyi Goethego, drugi Don Carlosa Szyllera, ale księga, która wszystkim za wszystko stała, była to księga wówczas bezimienna, wyszła w Arau – Godziny nabożeństwa8. W tej księdze rozczytywaliśmy się z największym zamiłowaniem, a żeśmy niczego nie pragnęli więcej, jak aby się ta spiekota walna zakończyła burzą, odczytaliśmy z księgi genialnie skreślony artykuł: Bóg w Burzy.
25Prawdziwym bankietem duchowym był opis tej burzy – i rozkoszowaliśmy w potędze Jehowy niosącego gromy!...
26Pod wpływem tego usposobienia zaklinaliśmy niebo, ażeby ziemię nawiedziło burzą – i każdy przyrzekał, że ją pod gołym niebem przetrwa – byle nadciągnęła.
27Nazajutrz był dzień jeszcze gorętszy od wszystkich poprzednich, wcześniej niż zwykle wracało bydło z pola, skwarem nieba szalone.
28Już rankiem byliśmy dwa razy w kąpieli, ale kąpiel nie ochłodziła nas – członki ciężyły nam i dziwna duszność uciskała trwogą piersi. Nawet w oszyjku piwnicy było parno i dusząc się rozpaczliwie, siedzieliśmy nieradni. Wtem przyszedł do nas gospodarz i rzekł:
– Chcieliście mieć burzę – no będzie, ale ta chmura coś mi się bardzo nie podoba.
29Wyszliśmy na dziedziniec. Pasmo lesistego wzgórza, które zamykało widnokrąg, przybliżyło się znacznie, a z dala na widnokręgu widna była na jasnym niebie mała czarna chmura, po krańcach rozstrzępiona i obrzeżona biało – a mieniąca się co chwila, szarzejąc lub czerwieniąc się. [...]
30Gdyśmy uważnie przypatrywali się owej chmurze, na kresie widnokręgu począł szybować rój jaskółek tak wielki w powietrzu dokoła nas, iż się zdało, że jakaś zamieć je niesie.
31Cisza była w powietrzu zupełna – żaden listek się nie ruszył i tylko świergot niesłychany tych jaskółek zagłuszał tę ciszę...
32Czarna chmurka posuwała się tymczasem bardzo nagle – i rozwinęła się dorazu w szarych, różowych i czarnych bałwanach, okrywając pół nieba w mgnieniu oka, jak gdyby kto dorazu zwinięty całun rozwinął. – Z tej chmury, która już Wilczą Debrę okryła, padały pojedyncze krople z rzadka na ziemię, ale te krople były tak wielkie, iż kiedy mi jedna na czoło padła, podnosiła się w tej chwili parą rozpalonej ziemi.
33Weszliśmy do oszyjka piwnicy, aby co zarzucić na siebie, wtem usłyszeliśmy tak straszne uderzenie o murowaniec, że kilku z nas bez chęci przypadło na łoże – straszny tuman kurzu i liści zerwał tu się nagle i zaćmił się świat...
34Trzask i łomot posłyszeliśmy nad głową tak wielki, iż nam się wydało, że się murowaniec wali. Tu wpadł gospodarz do oszyjka piwnicy i krzyknął:
– Nie wychodźcie, bo zginiemy! – dach zerwało z murowańca! – a i tu nie bardzo bezpiecznie, lepiej wejdźmy do piwnicy.
35Uderzenia te powtarzały się i straszliwe pioruny poczęły bić z nieba. Grzmot nie ustawał ani na chwilę i naprzód poczęło bić gradem, a potem puściła się ulewa... Na chwilę ustawało wszystko – i cichło – a uderzenia nowe piorunów powtarzały się... a po grzmotach uderzały nowe fale gradu i ulewy... fale mówię, bo kilka takich fal gradu leżało wałem przed nami; a deszcz nie padał, ale woda urywała się strugami z nieba, jak gdyby z łotoków9 na koła młyńskie.
36Z oszyjka piwnicy było widać całe pasmo gór lasami okrytych. Straszna chmura wron i kawek skręciła się nad lasami i znikła tak nagle, jak gdyby się w chmury rozpłynęła.
37Jasne, rażące, seledynowe i różowe pasy i plamy wybijały nagle i na przemian na ciemnym tle burzliwego nieba – chmura pękała widocznie i rozsuwała się coraz szerzej – czasami niosło całe tumany liścia i nasion, gałęzi i snopów powietrzem...
38Po półgodzinnej może burzy, nastała chwilowa cisza. Ziemia drżała i szum wód gwałtownych uderzył nas. Wychyliliśmy się z oszyjka piwnicy, by ujrzeć coś więcej. O trzysta kroków od murowańca, około wjezdnej bramy – leżał w nieładzie strzaskany dach murowańca. Tak go zniosło, jak gdyby ktoś zdjął czapkę z głowy i nią rzucił – a cała dolina zamieniła się w jedno wielkie jezioro, z którego tylko dachy i kilka chat leżących powyżej sterczały...
39Zrazu zaćmiły były tumany świat – ale gdy prochy wzbite wielkimi bałwanami pod ulewą z powietrza opadły, widać znowu było pasmo górzyste, nad którem się burza srożyła Zrazu zdawało się, że nas wzrok łudzi, bo drzewa starych lasów poginały się tak bardzo ku ziemi, że płynęły niby fale, tak jak kłosy łanu falami płyną za wiatrem...
40Zrazu zdawało nam się tedy, że to złudzenie – ale tuż koło bramy stała piramidalna topola, a gdy ją burza tak przyginała, iż ziemi prawie dotykać się zdawała, wówczas dopiero pojęliśmy, że się coś podobnego i w lesie dzieje.
41Jezioro powiększało się z każdą chwilą – i dach murowańca, który już na pagórku koło bramy leżał, spłynął...
42Cała fizjonomia okolicy zmieniła się, bo środkiem wioski leżało błonie gęsto wierzbnikami10 zasadzone; dalej ponad tym pastwiskiem ogrody i sady, chaty i budynki gospodarskie. W tej chwili było to wszystko już pod wodą – a od połowy dziedzińca, który cały na pochyłości wzgórza leżał, aż do lesistych wyżyn, które o ćwierć mili odległości od murowańca leżały, stało jedno wielkie jezioro...
43Gospodarz nasz zbladł jak chusta, a jeden Tytus Lewitowski nie tracił fantazji i cytował pojedyncze okresy z książki, którąśmy dniem przedtem czytali, Bóg w Burzy.
44Po krótkim przestanku ponowiła się burza z całą wściekłością! Szary słup albo raczej ostrokręg11, który węże piorunów otaczały, ukazał się teraz na paśmie lesistym i wirował na własnej osi!... Wolno niby posuwał się ten słup, ale zważając na to, że oddalenie było znaczne, że przestrzeń, którąśmy obejmowali okiem, zajmowała do dwóch mil, można sobie pęd tej trąby wyobrazić, która tę całą przestrzeń w kilkunastu przewierciła minutach!...
45Przed trąbą poginał się las na pował... i zmieniła się fizjonomia całej okolicy, bo nagle przejrzały wzgórza, a pojedyncze tylko drzewa, stały tu i owdzie na olbrzymim zrębie, podobnie, jak się nad zapustami nasienniki12 wznoszą.
46W tej tedy chwili była burza w najwyższej potędze swojej, gdyśmy tę trąbę ujrzeli – potem osypał się deszcz piorunów... ogniste węże biły nie tylko pionowo, ale przerzynały czarną chmurę częstokroć w kierunkach poziomych, sycząc ku sobie od przeciwnych stron... po czym wylał się siarkowy deszcz, który nie kroplami, ale grubymi sznurami spadał na ziemię...
47Pół trzeciej godziny trwała cała burza. Przeszła ona była od wschodu z krain stepowych na pasmo Goło‑Gór, a miała charakter prawie przyzwrotnikowej burzy.
48Cisza nastała po niej – a dziwne jakieś osłupienie ogarnęło nas wszystkich. – Bóg w Burzy! powtarzał Tytus, ale już tylko sam dla siebie.
49Chłód dotkliwy był pierwszym uczuciem, które nas z przerażenia ocuciło – a teraz dopiero rozpatrzyliśmy się w skutkach tej burzy.
50Tak na piąterku w murowańcu, jak w oszyjku i w piwnicy, było pełno wody; z wolna wyłazili dworscy ludzie z różnych dziur, bo każdy stał lub padł tam, gdzie go zaskoczyła burza.
51Wody tymczasem huczały zawsze jeszcze strasznie. a chwilami nawet zdawało się, że gdzieś z lasów i pól przybywa jeszcze tych wód i że się zwierciadło ich podnosi...
52Co się stać mogło z ludźmi i z bydłem w przysiołku, który pokrywało jezioro? Z każdą chwilą było nasze przerażenie większe. Gospodarz zwoławszy ludzi, kazał z murowańca wszystko przenosić do drewnianego śpichrza, który stał znacznie niżej od murowańca i ocalał. Wszystko było przemokłe i zniszczone w murowańcu, i w pokoikach, i w spiżarni.
53Na strychu były różne schowki, więc wszystko to zabrało razem z dachem i po dziedzińcu leżały różne rupiecie rozrzucone...
54Stanęliśmy tedy główną kwaterą w śpichrzu, przed którym założono ognisko i kuchnię, a co chwila przychodziły jakieś smutne wieści.
55Pastuch widząc, że się woda podnosi, popędził w górę bydło, na łan pomiędzy półkopki; dwie sztuki bydła ubił piorun „palikopa”13; on sam przeleżał pod snopem, ale o dwóch pastuszkach, co mu zawracali bydło, nie było wieści, i sam ledwo był żywy i ledwo że mógł mówić od przestrachu. Od tej samej strony przybył owczarz z psem, pędząc przed sobą, z trzystu owiec, zaledwie sto kilkanaście.
56– Gdzież reszta? – pyta gospodarz.
– Reszta leży na polu, grad pobił owce, bo spadał większy od gęsich jaj, ale nie tyle jeszcze grad, co same się podusiły, bo kiedy burza poczęła się srożyć, zbiły się tak w kupę, że co słabsze wysadzały w górę. Chciałem je rozbić, ale widząc, że i mnie zaduszą, bo się wkoło mnie kupić zaczęły, uciekłem do starej cegielni, a pies za mną i tam przesiedzieliśmy w piecu całą burzę.
57Woda opadała tymczasem w jeziorze. Czym niżej opadała, tym większy powstawał war, klekot, szum. Tak noc zapadła – a ludzie dworscy obsiedli przed śpichlerzem ognisko, a dokoła tego taboru stało bydło i leżały owce, bo tylko jednej końskiej stajni nie zabrała woda, i na szczęście koni nie było w tej chwili ani w polu, ani na paszy, więc ocalały.
58Gdy się dzień zrobił, wyszedł przysiołek spod wód – ale okropnym był ten widok spławionego świata! Wcale chat i budynków nie można się było doliczyć; zniosło wierzbniki i sady, płoty i parkany! Namuły okrywały całą dolinę, a w miejscu, gdzie leżało wsiowe błonie równo, porosłe pięknymi wierzbnikami, wydarły wody przepaścisty jar – i opadały teraz jeszcze z jeziorka w jeziorko; kołbanie14 tych jeziorek były tak głębokie, że żadną tyką nie można się było dna domacać.
59To, co równym błoniem było, zamieniło się teraz w wysoki ląd, a o dziesięć lub piętnaście sążni poniżej leżało dno nowego jaru.
60Jeżeli już jedna burza może tak odmienić całą fizjonomię kraju i formację dolin, jakże to inaczej musiał ten kraj wyglądać przed wiekami!
61Mnóstwo małych rybek rzucało się w rzadkim mule. – Skąd? – czy je burza z sobą przyniosła? – czy gdzieś powyżej wyrwało stawy? – Ale stawów nie było na tej wodzie... Więc wszystko było zagadką, na co wzrok padał.
62Po trzech dniach ledwo można się było dostać do przysiołka i to tylko na koniu, bo dawnych dróg, ścieżek nie stało śladu, wszystko się zmieniło, wszystko zmyła lub zamuliła woda!
63Gdy się powódź podnosiła, uciekli ludzie z przysiołka na wzgórki, ale pięciorga ludzi i siedmiorga dzieci nie można się było doliczyć. Piątego dnia dopiero dostaliśmy się przez namuły, przez nowe wodomyje, wyrwy i debry na drugą stronę doliny: ludzie chodzili po lesie i żywili się grzybami. Las leżał wyłamany na pował, a na łomy i zwaliska trzeba się było wdzierać jak na okopy. Ludzie z trochą bydła trzymali się na końcu tego zrębu, który był podobny do olbrzymiego pobojowiska starodrzewnych lasów. Nie wiedzieć skąd zwlekały się wilki i lisy z całej okolicy i żerowały nawet we dnie na tym pobojowisku, nie lękając się nawet ludzi. Jakoż żeru było dosyć, bo co żywe, czy to ptactwo, czy zwierzyna, poległo wśród burzy i tylko kilka wiewiórek skakało po zwalonych kłodach lub wybiegało na pojedyncze drzewa, które na zrębie niezłamane pozostały.
64Dziwna rzecz, że tylko młode drzewa przetrwały tę burzę, kiedy gałęzie i pnie starych drzew albo zalegały zdruzgotane ziemię, albo cało z korzeniami wywalone sterczały na pował.
65W miejscu, gdzie dawniej stare drzewa stały, były małe sadzawki napełnione wodą, a korzenie drzew, razem z ziemią wydarte, tworzyły wyraźne ściany. Na przestrzeni dwóch mil wyłamała trąba lasy – i malowniczym był ten nieład zniszczenia, ale umysł ratował się tym tylko z przerażenia, że burza już przeszła...
66Wśród wyłamanych lasów natrafiliśmy na małą polankę: krańcem tej okrągłej polanki czernił się jakiś wał w kształcie półksiężyca. Jakież było zadziwienie nasze, gdyśmy ujrzeli ten wał, ubity z samego ptactwa, z samych wron i kawek, które burza znać jednym uderzeniem urwała z powietrza i wałem wyłożyła pod ścianą lasu! Co chwila leżał to puchacz zabity, to sowa i drobne tylko ptactwo odzywało się po lesie...
67Niektóre drzewa, stojące na pniu, miały jak gdyby nożem ścięte całe korony – inne znowu, szczególniej brzozy, były ogołocone ze wszystkich liści, a powiewne ich gałęzie były jak rózgi splecione w warkocz. Miejscami leżały pojedyncze kłody. Niemiły odór padła i namułów rozszerzył się w całej okolicy – i szczęście było, że pochłodniało na świecie; pomimo to ludzie i bydło poczęli chorować. To, co nas najbardziej dziwiło, było wielkie mnóstwo oderwanych nasion, które tak jak je fala niosła, były wałami złożone po polu i wyłamanym lesie. Pytaliśmy ludzi:
– Co by to były za nasiona?
– Nie wiadomo – rzekł nam stary człowiek – skąd to tyle siemienia naniosło, bo to Bóg sieje lasy... Odpowiedź ta dała mi do myślenia – i może jeszcze kiedyś powrócimy do niej.
68PRZEDRUK ZA: Wincenty Pol, Obrazy z życia i natury, seria 1: Północny Wschód Europy, Kraków 1869, s. 277–295.
Notes de bas de page
1 Tj. parnym powietrzu.
2 Joseph Mauss (1778–1856) – wykładowca historii powszechnej na Uniwersytecie Lwowskim.
3 Wielom (arch.) – wielu.
4 Tj. wiele za nią przemawia.
5 Jan III Sobieski.
6 Debra – głębokie, spadziste, suche koryto wymyte z ziemi na pochyłościach gór, przez spad wód nawalnych utworzone, które w stanie zwyczajnym są suche, a po deszczach wody z pędem przeprowadzają.
7 Oszyjek – wąskie przejście, korytarz.
8 [Heinrich Remigius Sauerländer] Stunden der Andacht zur Beförderung wahren Christenthums und häuslicher Gottesverehrung, Sechster Band, Gott in der Natur, Aarau 1820. W reaktywowanym w 1817 roku Uniwersytecie Lwowskim wykładano po niemiecku i takież książki czytywali studenci, zafascynowani romantyzmem. Pol studiował tam w latach 1824–1827.
9 Łotok część z desek złożona, po której woda spływa na zewnątrz.
10 Wierzbnik – wierzbowe zarośla.
11 Tj. stożek.
12 Nasiennik – drzewo pozostawione na zrębie w celu odnowienia lasu przez samosiew.
13 Palikopa – przydomek, dawany przez lud św. Piotrowi, w którego święto (św. Piotra w okowach) bardzo często pioruny palą zbiory.
14 Kołbań – grząski staw, jezioro, błoto.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.