67. Petersburg pod wodą
List do przyjaciela o powodzi w St. Petersburgu dnia 7 listopada 1824 roku [fragment]
p. 294-299
Texte intégral
1Dowiedziałeś się już zapewne z gazet i dzienników o klęsce, która tę stolicę dotknęła. Prócz tego, wieść skrzydlata (podobna do kulki śniegu, z góry się kocącej i za każdym powiększającej się obrotem) niewątpliwie doleciała do ciebie w postaci olbrzyma. Prawda, że klęska jest wielka, szkody niemałego znaczenia, dlatego, że śmierć przedwczesna, jednego nawet obywatela miasta, bolesnym jest nieszczęściem, a zniszczenie jednej poczciwej familii jest pełnym żalu i smutku zdarzeniem; jednakże pomimo to wszystko, tak jestem przekonany, że w opowiadaniach ustnych i listownych doniesieniach niezmiernie wiele jest nad miarę powiększonego i bardzo wiele skażonego. Staraniem będzie moim wystawić ci w krótkości obraz tej klęski dla rozproszenia tak rozmaitych powieści. Tyś mi wierzyć powinien, jako świadkowi naocznemu; ja ci przyrzekam być szczerym. Serce twoje ściśnione zostanie boleścią, czytając moje wyrazy, ale się pokrzepi i ożyje poddaniem się Opatrzności Najwyższej, która nieszczęścia nasze osłodziła dobrotliwą łaską Monarchy, mądrymi środkami pieczołowitego Rządu1 i rzadkimi przykładami cnoty osób szczególnych. Szczęśliwy kraj, gdzie człek w nieszczęściu doznaje nie gorzkiej oziębłości, ale ojcowskiej i żarliwej ku sobie miłości Rządu swego, a we spółziomkach wielkie wzory cnoty znajduje! Czas zagładzi ślady nawet tej klęski, a dobre czyny nietknięte zostaną w historii i dojdą aż do Tronu Najwyższego w modlitwach serc wdzięcznych.
2Dzień 6 listopada, który poprzedził tę powódź, był najprzykrzejszy. Deszcz i przeszywający wiatr zimny od samego rana powietrze napełniały wilgocią. Ku wieczorowi wiatr się powiększył i woda znacznie się w Newie podniosła. O godzinie 7‑mej widziałem już na wieży Admiralicyjnej wywieszone latarnie. W nocy straszliwa powstała burza: od mocnego szturmu południowo‑zachodniego trzęsły się dachy i okna, brzęczały szyby od uderzeń bujnych kropel deszczowych. Bezpieczni mieszkańcy stolicy po dziennych trudach spokojnie odpoczywali i nie dawali uwagi na swawolę żywiołów. Ze świtem ujrzeliśmy, że się woda niezwyczajnie podniosła w kanałach i mocno się w nich burzyła. Z początku dali się widzieć na ulicach ci tylko, którzy za interesami z domu wyszli, ale około godziny dziesiątej z rana, gdy woda coraz przybywała, tłumy ciekawych pobiegły na brzegi Newy, która niezmiernie wysoko wzdymała się od pienistych bałwanów, z okropnym łoskotem tłukąc je o granitowe brzegi, a gwiżdżącymi bryzgami napełniając powietrze. Gdy mieszkańcy strony admiralicyjnej, nie przewidując nieszczęścia, z ciekawością przypatrywali się temu straszliwemu fenomenowi przyrodzenia; niższe miejsca, na brzegach odnogi2 Finlandzkiej położone i przy ujściu Newy, już były zalane; a mieszkańcy portu Galernego, wyspy Kanonierskiej, Guszujewska, wsi: Emeljanówki, Tentelewej, i skarbowej fabryki żelaznej, w bliskości Ekaterinhofu, już cierpień klęski doznawali. Niepodobna jest opisać tak strasznego zjawiska, którego świadkami byli ludzie, w tymże czasie na brzegu odnogi Finlandzkiej stojący, a cudem od zguby wybawieni3. Okiem nieścigniona wód przestrzeń wrzała na kształt przepaścistych wirów, ponad którymi rozciągały się tumany odpryskujących bałwanów, naprzeciw nurtu pędzonych, a roztrącanych uderzeniami ryczących wichrów. Bielejące kłęby piany wiły się i łamały ponad gromadami wierzchołków wód wzdętych, które się ustawicznie powiększały, a w końcu ze wściekłością rzucały się na brzegi. Mnóstwo budowli drewnianych, wystawionych na pierwsze uderzenia i najmocniejszą natarczywość niezmiernego ogromu mas wody, nie zdołały się oprzeć, a wzruszone ze swej posady, z łoskotem runęły. Ludzie, jak mogli, ratowali się do ocalałych domów: na bierwionach, płynących dachach, wrotach: inni wśród tej przygody utracili życie. Bydło, i cokolwiek było w domu, zginęło. Woda bezustannie przybywała, wiatr się wzmagał, aż na koniec wygórowana woda w odnodze Finlandzkiej rozlała klęskę na całe miasto. Newa, w biegu swym zaparta, nie mogąc upłynąć do morza, wzdęta w brzegach koryta, napełniwszy kanały, przez podziemne rury na kształt fontann na ulice bić zaczęła. W okamgnieniu woda przewyższyła nadbrzeża, z rzeki i wszystkich kanałów wylała i napełniła ulice. Trudno jest wyobrazić sobie pomieszanie i przestrach mieszkańców w tym niespodziewanym zdarzeniu. Piwnice, sklepy i wszystkie mieszkania dolne wnet się napełniły wodą. Każdy co mógł ratował i na górę się wynosił, majątek swój w zdobyczy zostawując wodzie. Niektórzy, zbyt troskliwi o zachowanie rzeczy i towarów, w sklepach poginęli. Tymczasem tłumy ludu będącego na ulicach rzuciły się do domów; inni do własnych uciekali mieszkań, a przybywająca woda zmuszała każdego ratować się, dokąd tylko kto zdołał. Karety i drążki4, które z początku jeździły po wodzie, zaczęły pływać i szukać ratunku na wyniosłych mostach i na podwórzach cudzych. O godzinie pierwszej z południa całe miasto (prócz części Litejnej, Karetnej i Rożestwienskiej) wodą zalane było głęboką wszędzie prawie na urodę5 człowieka, a w niektórych miejscach niższych (jak np. w przecinaniu się ulicy Wielkiej Mieszczańskiej i Wozniesieńskiej, około Murowanego mostu), więcej jak na półtora sążnia. Widok z belwederu domu Kotomina6 był straszliwy i niezwyczajny. Rozhukane bałwany ze wściekłością szaleństwo swe wywierały na placu pałacowym, który z Newą tworzył ogromne jezioro przez Newski Prospekt, jakby szeroką rzeką aż do Aniczkowskiego płynące mostu. Mojka znikła z oczu i jak wszystkie kanały złączyła się z wodami, pokrywającymi ulice, którymi płynęły drzewo, bierwiona, drwa, meble i różne sprzęty. Wkrótce głuche milczenie zaczęło być na ulicach. Około godziny wtórej ukazał się na Newskim Prospekcie pan: Wojenny Jenerał Gubernator, Hrabia M. A. Miłoradowicz, na kutrze dwunastowiosłowym dla dawania pomocy i orzeźwienia mieszkańców. Kilka mniejszych łodzi przejechało po Morskiej i wielki kuter z ludźmi różnego stanu, uratowanymi na brzegu Newy, naprzód przystawał do naszego domu, a potem zatrzymał się wedle domu Kosikowskiego. Nazajutrz kuter ten stał na ulicy Morskiej na mieliźnie.
3Lecz na stronie Admiralicyjnej (prócz Kołomny), nie było nieszczęście tak wielkie, jak we wsiach wyżej pomienionych, na brzegach odnogi Finlandzkiej, w liniach poprzecznych Wasiliewskiego Ostrowu, w bliskości Smoleńskiego Pola, na stronie Petersburskiej i w powszechności na miejscach niskich, drzewem zabudowanych. Tam wielka część domów została uszkodzoną, inne do fundamentu zniesione, parkany wszystkie wywrócone, ulice zawalone drzewem, drwami, a nawet chałupami. Na wielu ulicach, we wszystkich niskich częściach miasta, najdowano połamane barki, a jeden statek parowy ogromnej wielkości z fabryki p. Berda znalazł się na Kołomnie, przy ogrodzie JW. JX. Metropolity Rzymskich kościołów Siestrzeńcewicza‑Bohusza. Na Newie wszystkie mosty pływające zostały zerwane, wyjąwszy Samsoniewski i piękny most, łączący Kamienny Ostrów ze stroną Petersburską7. Wszystkie mosty z lanego żelaza i murowane ocalały, ale granitowany brzeg Newy zachwiał się, i wiele kamieni, osobliwie na przystaniach, z miejsca zruszonych albo wywróconych zostało.
4O godzinie 3‑ciej z południa woda zaczęła ubywać; o godzinie 7‑mej ukazały się na ulicach pojazdy i w wielu miejscach po trotuarach już można było chodzić. W nocy ulice zupełnie już wolne były od wody, która powróciła do uległości prawom swojego płynienia, zostawiwszy smutne ślady krótko trwającej swej woli.
5Co za noc okropna dla każdego czułego na nieszczęścia swych spółbraci, osobliwie zaś dla tych, którzy potracili swych bliskich, krewnych, przyjaciół! – Ileż to niespokojności o losie miłych osób, o których do dnia następnego nic wiedzieć nie można było! Ileż boleśnych myśli na wspomnienie strat i szkód w gospodarstwie i handlu! strat, które, w chwili, potargały nadzieje na wieloletniej oparte pracy! – Tak jest, noc, która po wylewie nastąpiła, była okropną: ani się spodziewam, żeby choć jeden człowiek w stolicy spokojnie ją przepędził, bez troski o sobie samym albo o losie spółbraci swoich.
6Pierwsze promienie słońca, które oświeciły smutny obraz zniszczenia, świadkami stały się dobroczynności i politowania. Rząd pieczołowity natychmiast przedsięwziął środki około dania przytułku, pożywienia i przykrycia nieszczęśliwym, pozbawionym swych mieszkań. Dom pana Wojennego Jenerał‑Gubernatora, który zawsze był przytułkiem dla sierot i nieszczęśliwych, stał się pełnym nadziei miejscem dla wszystkich rychłej pomocy szukających. Każde koło znajomych zrobiło pomiędzy sobą składkę pieniężną na tenże cel. Mnóstwo ludzi dobroczynnych pośpieszyło do miejsc więcej od innych nieszczęściami powodzi dotknionych. Cóż za okropny widok oczom się ich stawił. – Obalone domy, rozbite statki, zniszczona żywność, w niekształtne zwalona kupy, przywalające zeszpecone ciała umarłych; tłumy nieszczęśliwych, ryczących nad tymi rozwalinami, opłakujących niepowrócone swe straty. Wołania nieszczęścia i łzy politowania pierwszym były nawzajem powitaniem mieszkańców stolicy. Wiara i łaska Najwyższego, które się wylały z serca wspaniałego Monarchy, przyniosły pierwsze nieszczęśliwym pocieszenie. Rząd, nie myśląc o własnych stratach, był troskliwym jedynie o to, żeby opatrzyć potrzebujących pomocy. W przeciągu pierwszej doby nie było już żadnego w stolicy człowieka bez pożywienia i przykrycia. – Nie czekano próśb, ale uprzedzono potrzeby każdego. Szybkość i skuteczność środków rządowych nie dopuściły skutków zgubnego tego wypadku: ubóstwa i chorób. Resztę uleczy czas, łaska Najwyższego i wspaniałość Monarchy. [...]
7T.B.
8PRZEDRUK ZA: List do przyjaciela o powodzi w St. Petersburgu dnia 7 listopada 1824 roku, „Dziennik Wileński” 1824, t. 3, nr 12, s. 373–379. Ten sam tekst ukazał się równocześnie po rosyjsku: Булгарин Ф. В. Письмо к приятелю о наводнении, бывшем в С. Петербурге 7 ноября 1824 года// „Литературные листки, журнал нравов и словесности”. СПб., ноябрь 1824. No XXI. C. 65–81.
Notes de bas de page
1 Wiernopoddańczym tonem artykułu Bułharyn – rozpoczynający karierę literacką w Petersburgu – chciał zasłużyć na uznanie carskich władz, a zarazem przeciwstawić się krążącym wśród poetów z kręgu dekabrystów wieszczym przekonaniom, że stolicę carskiej despotii spotka zagłada w powodzi. Przekonanie owo podzielał również Mickiewicz, który przybył nad Newę 9/21 listopada 1824 roku i widział skutki kataklizmu. Nastroje te poeta uwiecznił w Ustępie III cz. Dziadów.
2 Odnoga – mała zatoka.
3 Opowiadał mi porucznik lejbgwardii pułku finlandzkiego p. J. Grecz, który wtedy był na straży w porcie Galernym, i przez 10 godzin przerwy w niebezpieczeństwach klęski zostawał [przyp. autora].
4 Tj. dorożki.
5 Tj. wzrost.
6 Na Newskim Prospekcie przy moście Policyjnym [przyp. autora].
7 Budowany przez zmarłego Jenerała Betankura [przyp. autora].
Auteur
-
Tadeusz Bułharyn
1789–1859

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.