60. Letnia kąpiel
Pamiętniki z życia [fragment]
p. 272-278
Texte intégral
1Tegoż samego lata, gdy już dobrze było ciepło, poszłyśmy z Antosią do kąpieli. Cóż bo to za rozkoszne kąpiele były w Hołynce! aż dziś miło wspomnieć. Na Wołyniu nie można mieć wyobrażenia takich kąpieli1. Dno twarde, piaszczyste, bez kamieni, a woda tak przezroczysta, że kiedy słońce świeci, wszystko widno, co się w głębi dzieje: i konchy2, i rybki różnej wielkości pływające w wodzie, i raki łażące po dnie rzeki, nawet ziarnka piasku i jego kolor, wszystko widno było jak w zwierciadle. Było też z parę miejsc takich, gdzie można było bez niebezpieczeństwa przebrnąć całą rzekę, nie mając wody więcej jak po pachy, lub po szyję, stosownie do wzrostu; i właśnie te miejsca obrane były na urzędowe kąpiele. Były dalej i głębie i wiry, o których chodziły podania, jak ten i ów śmierć w nich znalazł, ale takich zazwyczaj unikano. Zwłaszcza że te głębie czarne, przepaściste, odbierały ochotę tym, co pływać nie umieli, wdawać się z nimi.
2Jedna z takich uprzywilejowanych kąpieli znajdowała się po prawej stronic dziedzińca, a druga po lewej.
3Otóż, kiedy był wielki upał, poszłyśmy z Antosią raz i drugi do kąpieli na lewo. Piękna łąka sucha przypierała do samego brzegu, spad w wodę był wolno pochyły, nawet kładki były pomoszczone w wodzie, bo zwykle to miejsce było przeznaczone na blech3 i pranie. Jednym słowem, nie można było żądać rozkoszniejszej kąpieli. Ale cóż zrobić z tą brzydką naturą ludzką, która ni stąd, ni zowąd nuży się dobrym, a puszcza się szukać czegoś niewiadomego, nie wiedząc zgoła, co znajdzie. Właśnie i z nami tak się stało.
4Gdyśmy przyszły nad wodę, Antosia zrzucając z siebie odzienie, mówi do mnie:
– Prawda, że tu kąpiel dobra, a w tak upalny dzień, jak dzisiejszy, trudno się nie kąpać, ale powiem szczerze, że już dokuczyło ciągle jedno i to samo mieć przed oczyma. Już mi kością w gardle stanęły i ten most, i te kładki, i te olchy naprzeciw; wszak już dziś drugi czy trzeci raz przychodzimy oddać im pokłon. Prawdziwie to nieznośnie.
– Czemu żeś nie powiedziała wychodząc, że tutejsza kąpiel tak ci dokuczyła? powiedziałam, mogłybyśmy pójść za słodownię4. I tam równie dobrze jak tutaj.
– Równie też znudziła kąpiel za słodownią, odrzekła Antosia, jak tutejsza. I tam każdy kamyczek na dnie znajomy, każde drzewo nad brzegiem, każdy krzak jałowcu; do tego, można prędzej zastać kogo w kąpieli niż tutaj, bo cała dwornia5 tam kąpać się lubi.
– Można by wprzódy posłać dowiedzieć się.
– Nie. Nie mam żadnej ponęty iść za słodownię. Potem dodała Antosia niedbale, zrzucając z siebie odzienie, jak ktoś, co wszystkim znudzony tylko rusza się z musu.
– Jaka szkoda, że tam ku Stasiowszczyznie nie ma dobrej kąpieli, tam tak pięknie, brzeg osłoniony wierzbami, niby kto umyślnie porozsadzał z rzadka, na łące kwiaty, brzeg równie jak tu suchy.
– Jakże wiesz, powiedziałam, że tam nie ma dobrej kąpieli?
– Wszyscy mówią, odrzekła Antosia, że zacząwszy od blechu aż do Stasiowszczyzny rzeka bardzo głęboka. Pamiętasz, jakeśmy czółnami pływali, pokazywano nam, że wszędzie głębina.
– Czyż na tak wielkiej przestrzeni, jak stąd do Stasiowszczyzny, nie wybrałoby się ani jedno miejsce płytsze? Zdaje się, że to być nie może.
– Prawdę mówisz, powiedziała Antosia. Mając tuż koło dworu dobre kąpiele, nikt pewnie nie szukał dalej, tylko plotą na pamięć.
– Jeżeli chcesz, zaproponowałam Antosi, możemy przejść się brzegiem ku Stasiowszczyznie. Jeżeli gdzie znajdziemy dobrą kąpiel, to się wykąpiemy, a jeżeli nie, to zrobiwszy przechadzkę, wrócimy tu nazad. Jednakowo powietrze trochę ochłodło i upał nie tak bardzo dokucza.
5Antosia przyjęła projekt z ochotą; kazawszy zatem dziewczynie6 zabrać bieliznę i nieść za nami, puściłyśmy się ku Stasiowszczyznie.
6Stasiowszczyzna była to mała osada położona na przeciwnym brzegu rzeki, złożona z młynów, zabudowań należących do młynarza, jeszcze jakiejś chaty i karczmy położonej nade drogą prowadzącą z Hołynki do Krzyszyłowicz.
7Otóż idziemy na odkrycie nowych krajów. Zaledwie uszłyśmy paręset kroków od miejsca zwykłej kąpieli, rzeka się nagle zwęziła i piaszczyste dno przestało przeświecać się w wodzie, tylko od razu czarno i głęboko. Idziemy dalej i dalej: brzeg suchy, porosły niską trawą, wierzby grube rosną nad brzegiem niby umyślnie posadzone w pewnych odległościach, ale wszędzie spojrzawszy od brzegu, widno zaraz głębinę. Już trochę zniechęcone niepowodzeniem ekspedycji, idziemy jednak dalej, czekając tylko, aby która dała hasło do odwrotu: i już ono było na języku, kiedy postrzegamy między dwiema wierzbami przeświecające się w wodzie żółte dno piaszczyste. Spojrzałyśmy z tryumfem jedna na drugą, widząc uwieńczone jakimkolwiek skutkiem nasze przedsięwzięcie, a choć ta nowa kąpiel nie zbliżała się ani w części do tej, którąśmy opuściły, bo tylko mały języczek piaszczysty się przeświecał, a dalej było czarno, jak zwykle na miejscach głębokich, jednak i to przyjąwszy za pomyślność, rozebrawszy się, poszłyśmy w wodę. Wprawdzieśmy się zamoczyły, ale iść dalej nie śmiemy, bo dna nie widno, a pływać żadna z nas nie umie, musimy zatem niewolniczo pilnować się brzegu.
8Gdybyśmy na tym były skończyły, jeszcze by było pół biedy, ale nas ogarnęła pokusa spróbować, jak daleko można by iść w wodę tam, gdzie dna nie widno. Aby jednak pogodzić ciekawość z bezpieczeństwem, nie zaniechałyśmy środków ostrożności, jakie były w mocy naszej, i ułożyłyśmy regularny plan ekspedycji. Wskutek tego planu wyłamałyśmy wspólnymi siłami gałąź z wierzby rosnącej nad brzegiem, najdłuższą, jaka wyłamać się dała, do tej gałęzi przywiązałyśmy fartuszek Dominisi, dziewczyny równego ze mną wieku, która wyłącznie była nam dodana do posług. Ta gałąź miała być liną zabezpieczającą od wszelkiego wypadku.
9Przystępując do dzieła, tak rozdzieliłyśmy role nasze.
10Dominisia, jako tchórz największy, miała stać w rzece od samego brzegu; Antosia miała wejść głębiej, trzymając się jedną ręką Dominisi, a w drugiej mając gałąź przedstawiającą linę, ja zaś czując się najodważniejszą, wybrałam sobie główną rolę, a ująwszy za drugi koniec owej liny, miałam iść na zgłębienie rzeki.
11Nim się puściłam na to przedsięwzięcie, stanęła między nami taka umowa, że będę iść naprzód, póki będzie można, a jeżelibym czuła przed sobą głębię, wtenczas dam hasło i towarzyszki powinny nazad ciągnąć linę, której koniec trzymałam w ręku, i tym sposobem pomóc wyjść z wody w razie trudnym lub niebezpiecznym.
12Zawarowawszy się tym sposobem przeciw wszelkim wypadkom, puściłam się naprzód śmiało. Spadek był pochyły, a zatem niewiele jeszcze uszłam, a już mam wody po pachy, po szyję, po brodę – już podnoszę się na palcach i zadzieram brodę do góry, aby się nie napić wody, która dosięga uszu, a nie tylko nie czuję pod nogami gruntu równego, co by znaczyło, że stanęłam już na największej głębokości, ale przeciwnie, uczułam nagłą pochyłość, wodę na dnie bardzo zimną, i niby jakieś ciężenie ku głębinie.
13Widząc, że trzeba cofać się nazad koniecznie, a że tego cofania trudno dopełnić o własnych siłach, bo czy to się straciło równowagę, czy też pęd wody ciągnął na dół, postanowiłam użyć pomocy towarzyszek. Jakoż, odwróciwszy nieco głowę, zawołałam głośno, aby posłyszano:
– Ciągnijcie nazad!
14Na to hasło Dominisia przelękniona myśląc, że już tonę, zamiast ratunku puszcza rękę Antosi, Antosia też traci przytomność, a choć jej żadne nie groziło niebezpieczeństwo, bo ledwie po pas miała wody i stała na gruncie równym, puszcza jednak z przestrachu gałąź, którą trzymała, a ja, nie znajdując pomocy, na którą rachowałam i ledwo palcami dotykając ziemi, tracę równowagę i wpadam w głębinę, a woda zamknęła się nad głową moją.
15Nie wiem, jak długo byłam pod wodą, zapewnie że nie długo, a skoro przyszłam trochę do przytomności, zebrawszy wszystkie siły uderzyłam o ziemię nogami, niby chcąc podskoczyć. To uderzenie widno, że było silne, bo woda wyrzuciła do góry i światło dnia ujrzałam, ale że pływać nie umiałam, więc utrzymać się na wierzchu nie mogłam. Jednak instynktownie, zebrawszy siły, na jakie mię stało, zaczęłam bić rękami po wodzie: kilka razy nurzałam się z głową w wodę i znów po chwili nazad się wybijałam, nie przestając, skoro się wydobędę, bić rękami. Na koniec, uczułam ziemię pod nogami, a głowa jednak zostaje nad wodą. Bogu dzięki jestem uratowana. Stanęłam wtenczas dobrze na nogach, aby dać siłom trochę wypoczynku i obejrzeć się, co się dzieje naokoło mnie? gdzie są moje towarzyszki? co one robią? Postrzegłam wtenczas z wielkim zdziwieniem, że się znajduję bliżej przeciwnego brzegu i że jestem oddzielona od towarzyszek korytem rzeki. Musiałam przepłynąć to koryto, ale jakże się to zrobiło, kiedy pływać nie umiałam? a nawet choć nieraz próbowałam i chciałam posiąść tę mądrość, którą wszystkie zwierzęta wzięły z przyrodzenia, nigdy mi się nie powiodło. Opatrzność! Opatrzność! Widno, że Bóg na ten raz jeden w niebezpieczeństwie zesłał pomoc nadzwyczajną, gdyż później, mimo usilność i największe staranie, nigdy nie mogłam przepłynąć choćby kilku sążni.
16Moje towarzyszki z radością postrzegły, żem uratowana; Antosia mówi do mnie, ja jej odpowiadam, ale dostać się do niej nie mogę, a na nowo przebywać koryto rzeki tym sposobem, jak już przebyłam, nie miałam ochoty. A jednak z tamtej strony zostało moje odzienie i sucha bielizna. Wprawdzie można obejść mostem czy to na Stasiowszczyznie, czy koło blechu, ale jak puszczać się na tę wędrówkę w mokrej tylko bieliźnie? Niepodobna. Spotkawszy kogo w takiej toalecie, co łatwo nastąpić mogło, chybaby ze wstydu nazad wskoczyć w wodę, choćby w głębinę. Położenie trudne; żaden środek lepszy na myśl się nie nawinął, a działać trzeba było koniecznie.
17Nie mając nic lepszego do wyboru, zdecydowałam się iść drugą stroną rzeki do miejsca zwykłej kąpieli, i tam przejść w bród rzekę, bo nie była głęboka. Wprawdzie ta kąpiel była tuż koło mostu, ale zyskiwało się tyle że się przechodziło rzekę wodą, a nie mostem, nie narażając się na spotkanie z kimkolwiek. Zrobiwszy to postanowienie, wydrapałam się na pagórek, aby obaczyć, czy nie ma kogo na drodze Krzyszyłowieckiej lub Szyjkowskiej, a nie widząc nikogo, puściłam się szybko brzegiem, oglądając się od czasu do czasu, czy kto nie widzi.
18Już odbyłam może połowę drogi, kiedy postrzegłam między trzciną otaczającą brzeg rzeki schowane czółno. Zastanowiłam się. Przyszło mi na myśl, jakby to dobrze przeprawić się czółnem na brzeg przeciwny, tylko że nie ma komu przewieźć, a ja sama kierować czółnem nie umiem. Jednakże, nie spuszczam z oka czółna – i wiosło leży we środku. Widno, że niedawno ktoś jeździł. – Gdyby to spróbować przepłynąć? Waham się jednak – świeżo przebyte niebezpieczeństwo stanęło przed oczami – wszakże pokusa szepce, że teraz zupełnie co innego, że czółno w każdym razie nie utonie, ale będzie pływać po wierzchu. A gdyby się nawet puścić z biegiem wody, to zawsze przypłynie czy to do mostu, czy też do brzegu, i będzie można wylądować. Krótko mówiąc pokusa przemogła.
– Nie święci garnki lepią, pomyślałam sobie.
19A nie tracąc wiele czasu na dumanie, spuszczam się między trzcinę i już jestem w czółnie. Wtenczas biorę do rąk wiosło, odpycham się od brzegu. Zrazu szło trudno, bo czółno stało na mieliźnie, ale po krótkich usiłowaniach zaczęło się chwiać, posuwać wreszcie między trzcinę. Już czuję, że ma wodę pod sobą, na koniec, otóż jestem na czystej przestrzeni wody.
20Póki płynęłam między trzciną, chwytając za nią rękami, nadawałam kierunek czółnowi, ale skoro się dostałam do czystej i głębokiej wody, czółno zamiast płynąć ku miejscu, ku któremu chciałam go skierować, zaczęło się kręcić i wyprawiać jakieś tańce. „Źle” – pomyślałam sobie, wszakże wiedząc, że kłopotanie się nie doprowadzi do niczego, zaczęłam robić wiosłem uważając, jaki skutek wypływa od rozmaitego nim uderzenia. Po krótkiej próbie pojęłam wreszcie sekret i potrafiłam nadać czółnowi kierunek, jaki sama chciałam. Dla doświadczenia sił i umiejętności kierowałam to w tę, to w ową stronę i z ukontentowaniem postrzegłam, że jestem panią ruchów.
21Jakże byłam dumną i zadowoloną, władając nawą moją! Skierowałam ją ku miejscu, gdzie była Antosia, a kiedy ta oczekiwała mię od lądu, mając oczy wlepione w miejsce, gdzie miałam przebywać rzekę, nagle ukazałam się na wodzie i w czółnie. Zdziwiona Antosia nie mogła pomiarkować, ani skąd wzięłam czółno, ani kto natchnął mię mądrością kierowania onym. Tymczasem z tryumfem zawinęłam do portu, a wylądowawszy przytwierdziłam czółno do wierzby.
22Tak się zakończył dzień obfity w wypadki ważne dla mojej osobistości.
23PRZEDRUK ZA: Ewa Felińska, Pamiętniki z życia, t. 2, Wilno 1856, s. 72–82.
Notes de bas de page
1 W Hołynce w Nowogródzkiem autorka spędziła dzieciństwo i młodość, po ślubie zamieszkała w Wojutynie na Wołyniu.
2 Tj. muszle.
3 Blech (z niem.) – bielnik, miejsce, gdzie płótno bielą.
4 Słodownia – miejsce słodowania ziarna, gdzie w cieple i wilgoci kiełkuje, a mączka ziarna przeistacza się w cukier.
5 Tj. służba dworska.
6 Tj. służącej.
Auteur
-
Ewa Felińska
1793–1859

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.