MIŁOŚĆ – SZTUKA
p. 141
Texte intégral
Apollo i Dionizos. Dynamofallos i mit niespełnienia
Komedia. „Ja, Orfeusz”
1Usunięcie z orfejskiego trójkąta tematu śmierci zdarza się rzadko. Dla większości twórców mit opowiada raczej o miłości i/lub sztuce, mierzących się z ostatecznym, aniżeli o miłości i sztuce w ogóle. Rezygnacja z wątku tanatycznego znosi tragiczność fabuły, likwiduje zawartą w niej tajemnicę; prowadzi ku ujęciom komicznym, parodystycznym, baśniowym. Tak dzieje się w przypadku jednoaktówki Tytusa Czyżewskiego Wąż, Orfeusz i Eurydyka (zob. „Dynamofallos i mit niespełnienia”) oraz dużej części wierszy i prób dramatycznych Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, z nowym librettem do Orfeusza w piekle Jacques’a Offenbacha na czele (zob. „»Ja, Orfeusz«”). Gałczyński rezygnuje z wątków unicestwiającego spojrzenia i rozszarpania śpiewaka, w istocie nie mówi o śmierci wcale. Czyżewski – we własnej fabule wykorzystującej postaci z mitu – w imię witalizmu symbolicznie nawet uśmierca marionetkowych kochanków: zmienia ich w posąg, który topi w jeziorze jako znak szkodliwego stereotypu erotycznego i artystycznego. Autor Zielonej Gęsi, chociaż przybiera żartobliwy ton, w dobrej wierze oraz w duchu identyfikacji z bohaterem ponawia tradycyjne wyobrażenia potęgi miłości i sztuki, zakodowane w micie (w przypadku sztuki czyni tak z pewnym sceptycyzmem), futurysta natomiast chce – na gruzach zużytej literacko historii niespełnienia – radykalnie zreformować obie dziedziny dzięki uwolnieniu sił popędowych. Awangardowy i konserwatywny optymizm naznaczone są jednak dostrzegalnym dla czytelnika, niby ślad usuniętego tematu, cieniem: pustką następującą po wyładowaniu instynktów, zasugerowaną w próbie teatralnej, i gorzkim doświadczeniem historycznym, stanowiącym tło utworów Gałczyńskiego.
2Tragedia antyczna była, według Friedricha Nietzschego, apollińsko-dionizyjska. Taki też jest Orfeusz: heros łączony w wielu odmianach legendy z obu nieśmiertelnymi, usiłujący pogodzić związane z nimi żywioły, a wreszcie rozszarpany jako ofiara waśni między bogami (zob. Apollo i Dionizos). Czyżewski i Gałczyński rezygnują z prób integracji sprzecznych pierwiastków jako komplementarnych albo przedstawienia ich konfliktu w kategoriach równorzędności sił czy równoważności racji. Twórca jednoaktówki, kompromitując stronę Apollina, będzie więc radośnie dionizyjski. Autor libretta, wypierając stronę Dionizosa, stanie się radośnie apolliński. Obaj na swój sposób podążają śladami Offenbacha i jego librecistów – klasyków komicznego przetworzenia mitu (zob. Komedia).

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Przemoc filosemicka?
Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000
Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski (éd.)
2016
Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)
Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (dir.) Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (éd.)
2016
Pomniki pamięci
Miejsca niepamięci
Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (dir.) Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (éd.)
2017
Spory o Grossa
Polskie problemy z pamięcią o Żydach
Paweł Dobrosielski Paweł Dobrosielski (éd.)
2017
Nowoczesny Orfeusz
Interpretacje mitu w literaturze polskiej XX-XXI wieku
Maciej Jaworski Maciej Jaworski (éd.)
2017
Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym
Tymon Terlecki, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński
Andrzej Karcz Andrzej Karcz (éd.)
2017