Wprowadzenie
p. 13-15
Texte intégral
1Książka ta składa się z trzech części.
2W pierwszej, wstępnej, zarysowuję tło dla późniejszych interpretacji dzieł, które tworzą tradycję orfejską w nowoczesnej literaturze polskiej. Nakreśliwszy kontury mitu Orfeusza, odgradzam go od problematyki orfickiej, po czym przyglądam się metaforyce związanej z arcypoetą, powracającej w studiach krytyków i badaczy, by odróżnić ich sposoby czytania od przyjętego tutaj; dystynkcje te pozwalają wyodrębnić temat i przedmiot badań. Następnie przedstawiam pewną mniej oczywistą drogę mitologicznej lektury tekstów. Refleksji metodologicznej towarzyszą w części pierwszej przekrojowe spojrzenie na XIX-wieczny odbiór opowieści oraz namysł nad alternatywną historią jej przeobrażeń na przełomie stuleci, proponowany jako uzupełnienie badań poświęconych dziejom obecności mitu.
3Druga, podstawowa, część studium obejmuje trzynaście rozdziałów poświęconych najważniejszym utworom orfejskim XX, a także XXI wieku. Każdy rozdział przynosi analizę dzieła lub serii dzieł jednego pisarza albo pisarki. Autorzy ci to: Aleksander Wat, Stanisław Lem, Julian Stryjkowski, Leszek Kołakowski, Tytus Czyżewski, Konstanty Ildefons Gałczyński, Józef Wittlin, Jerzy Kamil Weintraub, Anna Świrszczyńska, Jarosław Marek Rymkiewicz, Tymoteusz Karpowicz, Zbigniew Herbert i Czesław Miłosz. Rozdziały poprzedzone zostały niedługimi – wyróżnionymi w tytułach kursywą – fragmentami kontekstowymi, które dotyczą najważniejszych elementów i treści mitu, a także jego klasycznych realizacji w sztuce. Fragmenty te stanowią wprowadzenia do konkretnych rozdziałów, ale mogą być też czytane niezależnie od nich, w dowolnej kolejności – jako hasła nieistniejącej encyklopedii orfejskiej. (Dwa fragmenty – Onomaklyton Orphēn i Argonauta – znalazły się poza częścią drugą, na początku i na końcu książki, są bowiem kontekstami dla niej całej). Rozdziały natomiast uszeregowałem w zależności od dominanty tematycznej analizowanych w nich utworów. Punktem wyjścia systematyzacji stał się trójkąt pojęciowy „miłość – śmierć – sztuka”, który za Charlesem Segalem przyjmuję jako główny schemat porządkujący sensy fabuły. Stąd część drugą tworzą cztery grupy tematyczne, odpowiadające kolejnym bokom oraz całości orfejskiego trójkąta: „Miłość – śmierć”, „Miłość – sztuka”, „Sztuka – śmierć”, „Miłość – śmierć – sztuka”.
4Część trzecia, dopełniająca obraz nakreślony w poprzednich, dzieli się na trzy rozdziały zorientowane rodzajowo i przekrojowo, poświęcone kolejno liryce, prozie fikcjonalnej oraz dramatowi. Przynoszą one lekturę tekstów nieprzedstawionych wcześniej, a także rozważania nad ogólnymi prawidłowościami recepcji mitu o Orfeuszu w wyjątkowo licznych utworach poetyckich, powieściach (gdzie kilkakrotnie stanowi on zauważalny, ale poboczny motyw), jak również w dramaturgii i na deskach teatrów. Refleksji tej towarzyszy prognoza dalszych literackich metamorfoz historii orfejskiej, rozwinięta następnie w „Zakończeniu”. Aby ułatwić odbiór pracy, której wywód oparty jest na powracaniu motywów i problemów i która będzie czytana w różnych porządkach – nie zawsze linearnie, niekoniecznie w całości – w tekście umieszczone zostały odwołania do rozdziałów i fragmentów kontekstowych, rozwijających tematy w danym miejscu jedynie wspomniane.
* * *
5Odwołując się do dwóch podstawowych dzieł orfejskich, nieraz przywoływanych na kartach tej książki, stosuję skrócony zapis bibliograficzny (odstępstwa od poniższych wydań zostają za każdym razem odnotowane). Podaję zawsze numery wersów tekstu łacińskiego.
6Georgica/ Georgiki
Virgil, Eclogues. Georgics. Aeneid I–VI, transl. by H.R. Fairlclough, revised by G.P. Goold, Cambridge, Massachussets–London 1999, Loeb 63.
Wergiliusz, Orfeusz i Eurydyka (Georg. IV 459–526), przeł. Z. Kubiak, w: Z. Kubiak, Muza rzymska. Poezja starożytnego Rzymu, Warszawa 1992.
7Metamorphoses/ Metamorfozy
Ovid, Metamorphoses, Books I–VIII, transl. by F.J. Miller, revised by G.P. Goold, Cambridge, Massachussets–London 1977, Loeb 42.
Ovid, Metamorphoses, Books IX–XV, transl. by F.J. Miller, revised by G.P. Goold, Cambridge, Massachussets–London 1984, Loeb 43.
Owidiusz, Metamorfozy, t. I–II, przeł. A. Kamieńska, S. Stabryła, oprac. S. Stabryła, Wrocław 2004.
* * *
8Chciałbym, aby w tym jednym miejscu spojrzenie wstecz wolne było od negatywnych skojarzeń. Rodzicom dziękuję za pomoc i zrozumienie okazane mi w czasie przedłużających się prac nad tą książką. Fundacji im. Maurycego Mochnackiego – za wsparcie w postaci Stypendium im. Anny Stadnickiej na ukończenie doktoratu, z którego monografia powstała. Wyrazy wdzięczności kieruję w stronę życzliwego promotora rozprawy o nowoczesnym Orfeuszu, Tomasza Wójcika, oraz jej dociekliwych recenzentów: Adama Dziadka i Piotra Śliwińskiego. Pragnę też serdecznie podziękować redaktorce tomu Annie Demko, korektorce Emilii Kolinko, i innym czytelnikom tekstu: mojemu Ojcu oraz osobom, które zapoznały się z fragmentami studium i łaskawie dzieliły z autorem obserwacjami na ich temat. Są to (w kolejności alfabetycznej): Maciej Bitner, Zbigniew Jazienicki, Tomasz Jędrzejewski, Łukasz Józefowicz, Justyna Kot, Łukasz Książyk, Jerzy Łazor, Konrad Niciński, Katarzyna Szymańska. Największą wdzięczność winien jestem Helenie Markowskiej za nieoceniony wkład interpretacyjny i redaktorski, widoczny w kształcie wielu rozdziałów tej pracy. Publikację książki umożliwiło dofinansowanie ze środków Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Słowa podziękowania za tę wspaniałomyślną donację kieruję w stronę dziekana Wydziału Zbigniewa Grenia, pani prodziekan Katarzyny Dróżdż-Łuszczyk oraz Tomasza Wójcika.

Le texte seul est utilisable sous licence Creative Commons - Attribution - Pas d'Utilisation Commerciale - Pas de Modification 4.0 International - CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Przemoc filosemicka?
Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000
Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski Elżbieta Janicka et Tomasz Żukowski (éd.)
2016
Literatura polska wobec Zagłady (1939-1968)
Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (dir.) Sławomir Buryła, Dorota Krawczyńska et Jacek Leociak (éd.)
2016
Pomniki pamięci
Miejsca niepamięci
Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (dir.) Katarzyna Chmielewska et Alina Molisak (éd.)
2017
Spory o Grossa
Polskie problemy z pamięcią o Żydach
Paweł Dobrosielski Paweł Dobrosielski (éd.)
2017
Nowoczesny Orfeusz
Interpretacje mitu w literaturze polskiej XX-XXI wieku
Maciej Jaworski Maciej Jaworski (éd.)
2017
Refleksja nad literaturą w polskim piśmiennictwie emigracyjnym
Tymon Terlecki, Czesław Miłosz, Gustaw Herling-Grudziński
Andrzej Karcz Andrzej Karcz (éd.)
2017