Version classiqueVersion mobile

Offices, écrits et papauté (XIIIe-XVIIe siècles)

 | 
Armand Jamme
, 
Olivier Poncet

Deuxième partie. Économie des offices et administration des finances

Annexes

Texte intégral

1. Avignon, le 19 février 1348

1Mesurage des travaux exécutés par Jean de Louvres au Palais Neuf d’Avignon.

2B1. Copie contemporaine ; ASV, Cam. Apost., Intr. et Ex. 250, fol. 139v.

3B2. Copie contemporaine ; ASV, Cam. Apost., Intr. et Ex. 247, fol. 158.

4B3. Copie contemporaine ; ASV, Cam. Apost., Collect. 462, fol. 51v.

5Éditions partielles : à partir de l’Intr. et Ex. 250 par F. Ehrle, Historia bibliothecae Romanorum Pontificium tum Bonifatianae tum Avenionensis, Rome, 1890, p. 640 ; à partir de l’Intr. et Ex. 247 par K. H. Schäfer, Die Ausgaben der apostolichen Kammer unter Benedikt XII., Klemens VI. und Innocenz VI., Paderborn, 1914, p. 344 et 378.

6Anno domini M°CCC°XLVIII, die XIX mensis februarii, magistri Petrus Gauterii et Johannes Massarii deputati per nos, Stephanum Sancti Pontii Thomeriarum episcopum, camerarium, et Bertrandum dominum priorem Brive, thesaurarium domini nostri pape, ad cannandum opera nova palatii apostolici facta per magistrum Johannem de Luperia, et jurati bene et fideliter canare opera supradicta et fideliter refferre, que invenirent in canamento predicto, presente dicto magistro Johanne de Luperia ac nobis et clericis camere, concorditer retulerunt :

7Quod omnes muri bugetorum ascendunt ad VIcXCIX cannas quadratas et medium palmum.

8Item omnes muri crotarum computando duas cannas quadratas pro III cannis, ascendunt ad MCCLII cannas, VII palmos, II quartos medium quadratos.

  • 1 Dans le Collect. 462 il est écrit cadrariorum. Je pense qu’il s’agit à l’origine d’une faute du co (...)

9Item, omnes muri quadrariorum1 LIX cannas, VII palmos, III quartos quadratos. Item, muri acolarum ascendunt ad CXCI cannas, VII palmos, III quartos quadratos.

  • 2 Le texte du registre de la Chambre apostolique Intr. et Ex. 250 note la somme de IIImVIIcX cannes (...)

10Item, muri tudellorum et fornellorum ascendunt ad XVIII cannas, IIII palmos quadratos. Item, muri vitium ascendunt ad CXXV cannas, V palmos quadratos. Item, omnes muri grossi ascendunt ad IIImVIIc[LXX]X[V]2 cannas, II palmos, III quartos et medium quadratos.

11Que omnia canamenta predicta ascendunt ad VImCXXXII cannas, III palmos, II quartos medium quadratos ; que dando pro canna quadrata III flor. cum dimidio auri, sicut conventum extitit cum eodem magistro Johanne, ascendunt ad XXImIIIIcLXIII flor. XV s., IIII d. ob.

12Item fecit de bardamento CXXXII cannas quadratas, que faciunt dando pro canna quadrata XX s. monete Avenionensis CXXXII lb. dicte monete ; valent. ad florenos, computato floreno ad XXIIII s. CX flor. auri. Et sic est summa omnium debitorum dicto magistro Johanni pro operibus supradictis XXIm Vc LXXIII flor. XV s. IIII d. ob.

13Dictus autem magister Johannes recepit a domino camerario tam in flor. quam in monetis argenteis facta de ipsis reductione ad florenos XXmXXX flor. VII s. VI d.

14Item recepit a domino thesaurario tam in flor. quam in moneta argentea facta de ipsa reductione ad florenos IXmVc flor. auri

15Et sic est summa recepta per dictum magistrum Johannem tam a dicto domino camerario quam a thesaurario usque ad supradictam diem XIX mensis februarii XXXmVcXXX flor. VII s. VI d.

16[en marge – At[tendens] quod de predicta summa IXmVc flor. assignata per dominum thesaurarium fuerunt assignati VIc flor. in obolis argenti XII d.]

17Deducta autem summa dicto magistro debita pro operibus prelibatis de summa supradicta per ipsum recepta restat quod dictus magister Johannes debet omnibus computatis VIIImIXcLVII flor. XVI s. I d.

18Notandum est et advertum quod absque restitutione et solutione reste de mandato domini nostri pape prout asseruit dominus camerarius prefatus in mandatis habuisse pro continuatione operis et edificii supradicti fuit resumpta dicto magistro Johanni solutio, videlicet die XIII mensis martii anni supradicti, et ministrati et soluti sunt eidem ultra restam predictam dictarum VIIImIXcLVII flor. XVI s. I d. ob. Vc flor. de Florentia.

19[en marge – predicti Vc flor. non debent hic computari quia in mutuis sunt scripti]

20IXmIIcLVI flor. XVI s. I d. ob., videlicet Vc flor. de Florentia.

21Dicto domino camerario vive vocis oraculo facto pro continuazione operis et edificii supradicti fuit resumpta.

2a. Avignon, le 20 décembre 1344

22Promesse de restitution de 59 florins, passée par-devant Jean Palaysin, notaire de la Chambre apostolique, par Pierre Clair senior, tailleur de pierre de Salon, en son nom et en celui de ses associés, suite au constat d’un trop-perçu mis en évidence lors du compte final des travaux de construction du mur du jardin du palais apostolique de Villeneuve-lès-Avignon.

23B. Regeste contemporain ; ASV, Collect. 497, fol. 24 et 92.

24Item, anno, indictione et pontificatu predictis [1344], die XX mensis decembris, Petrus Clari senior, lapiscida de Cellone diocesis Arelatensis, confessus fuit se debere camere domini nostri pape, ratione mutui, de peccunia dicte camere sibi facti tam per ipsum Petrum recepta quam per alios socios suos pro faciendo muris orti domini nostri pape ultra pontem finali computo facto de resta LIX florenos auri quos promisit reddere et plus si reperiatur teneri ad voluntatem domini thesaurarii dedit cautiones.

2b. Avignon, le 24 novembre 1345

25Promesse de restitution d’un trop-perçu de 13 florins et 8 sous, passée par-devant Jean Palaysin, notaire de la Chambre apostolique, par Jacques Contessoris et Pierre de Rognes, tailleurs de pierre d’Avignon.

26B. Regeste contemporain ; ASV, Collect. 497, fol. 25 v et fol. 93 v.

27Item, eodem mense [novembre 1345] die XXIIII, Jacobus Contessoris et Petrus de Ronhas, peyrerii de Avinione, promisserunt solvere et restituere camere domini nostri pape XIII flor. auri VIII s. monete Avinionis pro eo quia de quodam preffagio facto per ipsos cum domino thesaurario ultra debitam plus receperunt dictos XIII flor. VIII s. hinc ad festum Nativitatis Domini proxime venturum.

3. Avignon, le 2 avril 1345

28Contrat passé entre la Chambre apostolique et Guillaume Didier pour la fourniture pendant un an des pierres de taille nécessaires aux chantiers pontificaux à un prix fixe.

29A. Original (minute notariale) ; ASV, Collect. 497, fol. 3.

30Eisdem anno [1345], indictione et pontificatu, die secunda mensis aprilis, Guillermus Desiderii, civis Avinionensis, in presentia mei Johannis Palaysini, notarii, et testium infrascriptorum, vendidit reverendo in Christo patri domino Stephano episcopo Casinensi, domini pape thesaurario presenti ementi stipulanti et recipienti nomine camere dicti domini pape ad opus edificiorum palatii eiusdem domini pape lapides infra nominati :

31Et primo, idem Guillermus vendidit et dare promisit miliare cadastarum que recipientur ab ipso, pro dictis edificiis, hinc ad unum annum ad hodie inantea computandum, pro XXXIIII flor. auri.

32Item, quamlibet peciam quarteriorum pro XX d.

33Item, quamlibet grasam pro II s.

34Item, quemlibet boquetum pro III s. IX d.

35Item, quemlibet lapidem majorem carretal[em] pro XIIII s.

36Item, quemlibet lapidem carretal[em] mejanis forme pro VIII s.

37Item, miliare crotencharum pro XX flor. auri.

38Et pro premissis attendendis, dictus Guillermus obligavit se et bona sua dicte camere (...).

39Acta sunt hec Avinione in dicta camera thesaurarii presentibus venerabili viro domino Michaele et Bertrando de Mayranicis servienti armorum domini pape et domino Pontio Saturnini testibus ad premissa.

40[ajouté en dessous : anno domini MCCCXLVI, die prima julii, dictus Guillermus promisit servire de dictis lapidibus usque ad unum annum continuum pretio supradicto et voluit quod si edificia retardarentur defectu lapidum quod emantur super ipso et expensis suis actum in camera presentibus dominis G. arch.]

4. Avignon, le 30 janvier 1348

41Contrat par lequel Pierre Chaulet senior et son fils, Pierre Chaulet, forgerons de la Chaise-Dieu, s’engagent à fournir à la Chambre apostolique toutes les pièces de fer dont elle aura besoin, au jour le jour, pour ses travaux, au prix convenu avec Bertrand de Canaule, de Pernes, leur associé.

42A. Original (minute notariale) ; ASV, Obligationes et solutiones 23, fol. 7v.

  • 3 Sic pro camerarii.
  • 4 Trois mots, ajoutés entre les deux lignes, n’ont pu être lus.

43Anno [1348], indictione et pontificatu predictis die XXX mensis januarii Petrus Chauleti senior et Petrus Chauleti eius filius fabri de loco Casedei diocesis Claromontensis ambo insimul videlicet dictus filius de licentia patris ibidem licentiantis et auctorisantis promiserunt servire de ferro et ferramentis necessariis pro operibus palatii apostolici et aliarum operum prefati domini nostri pape tam citra pontem quam ultra bene et sufficienter prout necesse fuerit de die in diem juxta ordinationem dominorum camererii3 et thesaurarii ac magistri Johannis de Lupera servientis armorum dicti domini pape ac magistri operum dicti palatii pro pretio pro quo operatur Bertrandus de Canaula de Paternis consocius eorumdem in dictis operibus et promiserunt quod eo casu quo culpa ipsorum propter deffectum ferri seu ferramentorum opus predictum retardaretur quod ipsi volunt resarsire dampna et emantur ferri aliunde expensis earum et sum[mi]serunt et obligaverunt etc. et ibidem pro provisione ferri facienda et pro carbono et aliis necessariis pro dictis operibus recognoverunt se recepisse a dicto domino thesaurario tradente et mutuante de pecunia camere C flor. auri quosquidem flor. idem fabri promiserunt dare reddere et solvere dicto domino thesaurario ad voluntatem suam vel tantum servire de dictis ferramentis in dictis operibus sic quando fuerit necesse quantum valent dicti C flor. et pro ipsis fidejusserunt Signerius Lause curie Avinionensis et Johannes Chasarelli4 et Deo[datus] Ambrosi cives avinionenses et debitores principales dictorum centum flor. vel tantum de bono opere se constituantur et se et bona sua obligaverunt etc. et fecerunt procuratores magistros Matheum de Prato et S. Lanse et quelibet etc.

  • 5 Patronyme non lu.

44Actum fuit Avinione in camera thesaurarii domini pape presentibus dominis J. de Amelio et G. de Mala5 testibus.

5. Avignon, le 15 juillet 1351

45Acte notarié par lequel Pierre Chaulet père et Pierre Chaulet fils, serruriers suivant la cour, s’engagent pour deux ans auprès du trésorier pontifical à fournir aux chantiers pontificaux d’Avignon et de Villeneuve-lès-Avignon, toute la serrurerie et ferronnerie nécessaires, exception faite de la clouterie prise en charge à partir du 13 juillet dernier par Genson de Saint-Marc, forgeron de Catalogne. Ces fournitures seront livrées à un prix fixe évalué soit au poids, soit à l’unité. Ces tarifs sont (pour celles évaluées au poids) de 14 deniers la livre de fer. Chaque serrure «garnie» – c’est-à-dire munie de sa clé – sera payée, quant à elle, 15 sous. Chaque clé supplémentaire coûtera 19 deniers. La réparation d’une serrure et sa clé neuve coûtera 5 sous et une serrure avec loquet double garnie tant intérieurement qu’extérieurement vaudra 19 sous. Chaque florin sera compté 24 sous.

46B1 et B2 : Copies contemporaines d’une minute perdue, comprises dans un recueil de regestes du notaire Jean Palaysin ; ASV, Collect. 497, fol. 47v-48 et fol. 115v-116.

  • 6 Aspa : crampon, agrafe.
  • 7 Grasilla : grille.
  • 8 Goffon : gond.
  • 9 Panna : penture.
  • 10 Sarralha : serrure.
  • 11 Clavis : clé.
  • 12 Ferrolh : verrou.
  • 13 Clavellus : clou.

47Item eodem mense die XV mensis julii [1351] Petrus Chauleti et eius filius sarralherii curie romane sequentes se obligaverunt domino thesaurario et promiserunt servire operibus et edificiis et hospitio palatii domini nostri pape tam Avinione quam ultra pontem de bonis aspis6, grasillis7, goffonibus8, pannis9 et sarralhiis10, clavibus11, ferrolhiis12 et omnibus aliis et singulis ferramentis neccessariis pro dictis edificiis et hospitio exceptis clavellis13 comodo et forma quibus Gensonus de Sancto Marcho de Cathalonia faber curie romane sequens die XIII dicti mensis julii se obligavit et promisit etc. videlicet hinc ad duos annos ab hodie inantea computandos videlicet pretio pro qualibet libra ferri XIIII d. et pro qualibet sarralha garnita unacum alia compensata pro XV s. et pro qualibet clave si erat neccessaria ultra illam quam debet facere in sarralha garnita XIX d. et pro reparatione unius sarralhe cum clave nova V s. et pro una sarralha et luqueto duplici garnita tam a parte intra quam extra XX s. monete currentis [fol. 48] Avinionensis de qua flor. pro XXIIII s. computetur.

6. Avignon, le 5 mars 1356

48Reconnaissance d’une dette de 400 florins envers la Chambre apostolique passée par maître Jean Balisterii, sergent d’armes du pape, au nom de maître Jean de Louvres, au sujet de travaux au palais apostolique.

49A. Original (minute notariale) ; ASV, Collect. 385, fol. 158.

50B1 et B2 : Copies contemporaines dans un recueil de regestes du notaire Jean Palaysin ; ASV, Collect. 497, fol. 57v et fol. 125v.

51Anno [1356] indictione et pontificatu quibus supra, die quinta mensis martii, magister Johannes Balisterii serviens armorum domini nostri pape promisit solvere nomine magistri Johannis de Lupera servientis armorum dicti domini pape camere apostolice pro operibus palatii apostolici IIIIc flor. auri

52Solvendos videlicet centum flor. a carnisprivio proxime futuro in annum et alios centum flor. in alio carnisprivio tunc proxime sequuturo et sic annis singulis dicta die quousque fuerit de dictis IIIIc flor. prefate camere integre satisfactum.

Notes

1 Dans le Collect. 462 il est écrit cadrariorum. Je pense qu’il s’agit à l’origine d’une faute du copiste qui a mal lu gradariorum et transformé le gr en qu, le rédacteur du Collect. 462 faisant une «surfaute» en changeant ensuite le qu en c.

2 Le texte du registre de la Chambre apostolique Intr. et Ex. 250 note la somme de IIImVIIcX cannes alors que F. Ehrle note LXXXV selon la version du Collect. 462. Ce dernier nombre paraît être le bon si l’on se réfère au total des cannes mesurées, donné plus bas.

3 Sic pro camerarii.

4 Trois mots, ajoutés entre les deux lignes, n’ont pu être lus.

5 Patronyme non lu.

6 Aspa : crampon, agrafe.

7 Grasilla : grille.

8 Goffon : gond.

9 Panna : penture.

10 Sarralha : serrure.

11 Clavis : clé.

12 Ferrolh : verrou.

13 Clavellus : clou.

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search