Sainte-Marie-Majeure
|Textes et documents
Appendice VII. Deux dossiers hagiographiques
Texte intégral
I -TRANSLATION DE S. JÉRÔME (BHL 3878 et autres textes)
1. Les témoins manuscrits
11. Roma, B. Alessandrina, Cod 95, « Constantini Caietani Acta Sanctorum », copie du début du xviie siècle de manuscrits médiévaux,
21. f. 784-792 : Jncipit Vita et Obitus S. Hieronymi Presbyteri a Venerabili viro Sebastiano, S. P. Benedicti discipulo compositum (ms. de Sainte-Marie du Transtévère). Inc. Plerosque illustrium non ambigo nosti... Des. Imperante utique illo cuius anni neque inchoantur neque finiuntur in saecula saeculorum. Amen (BHL 3870-71).
32. f. 794 : Epistola B. Hieronymi presbyteri ad Papam Damasum.
4Beatissimo Pape Damaso Hieronymus. Inc. Gloria sanctitatis tuae nostra humilitas dedicatur... Des. ad sanctam resurrectionem sancte compresbyter. Vale in Domino Deo nostro.
5Data X. kal. Junij. Accepta VI. kal. Oct.
63. f. 795 : Jncipit epistola Jeronimi presb. ad Damasum Papam Urbis Romae.
7Beatissimo Pape Damaso Jeronimus. Inc. Gloriam sanctitatis tue nostra humilitas declarat... Des. Ora pro nobis Reverendissime Papa.
84. f. 795 : Epistola Damasi ad Jeronimum presb.
9Damasus episcopus urbis Romae ad Jeronimum presb. Inc. Gaudet ecclesia... Des. de uico Bethsaido filius Johannis et frater Andree.
105. f. 796 : Epistola B. Hieronimi presb. ad Papam Damasum missa Romam.
11Adresse, Inc. et Des. comme au n° 3.
126. f. 796 : Epistola Damasi Papae ad Hieronymum presb. missa Hierosolymis.
13Adresse, Inc. et Des. comme au n° 4. Date : comme au n° 2.
147. f. 801 : S. Hieronymi Stridonensis Dalmatae, S. R. E. Presbiter, Cardinalis Tit. S. Anastasiae. Atq. eiusdem R. E. Doctoris, Facta et Res gestae, ex Msstis Codicibus Bibliothecae Anicianae, Apostolici Romani Collegii Gre-goriani, Domus S. Benedicti de Propaganda Fide, desumpta atque a recen-tiorum erroribus vindicata scholiisque illustrata, a Domno Constantino Caietano, Syracusano, eiusdem Apostolici Collegii Casinensi Abbate Presidente, necnon ipsius Sacrae Congregationis Consultore.
158. f. 801-820 : Titre. Jncipit epistola B. Eusebii ad Damasum Portuen-sem ep. et ad christianissimum Romanorum senatorem de morte gloriosis-simi Hieronymi doctoris eximii. Adresse. Patri Rev.mo Damaso Portuensi ep. et Theodonio Romanorum senatori. Salut initial. Eusebius olim Hieronymi sanctissimi discipulus, nunc vero eodem orbatus lumine pium dolorem et sacratissimum gaudium.Inc. Multifarie multisque modis... Des. quae iam tu possides adipisci. Fin. Explicit Epist. B. Eusebii ad Damasum Por-tuensem ep. et ad Theodonium senat. Romanorum de morte gloriosissimi Hieronymi doctoris magnifici. Deo gratias. Amen (BHL 3866, origine non indiquée).
169. f. 820-823v : Incipit epistola venerabilis doctoris Augustini ep. Ad B. Cyrillum secundum Hierosolymitanum pontificem de magnificenciis eximii doctoris Hieronymi. Inc. Gloriosissimi christianae fidei athletae... Des. non enim suo aliqualiter defraudatur desiderio. Fin. Explicit epist. ven. Patris Augustini Hippon. ep. ad B. Cyrillum secundum Hieros. pont. de magnificentiis eximii doctoris Hieronymi gloriosi (BHL 3867, origine non indiquée).
1710 f. 823v-839 : Incipit epistola S. Cyrilli secundi Hierosolymitani ep. ad B. Augustinum doctorem eximium de miraculis B. Hireronymi. Inc. prol. Ven. viro episcoporum eximio Augustino Hipponensi praesuli Cyrillus Hieros. pont. et omnium sacerdotum infimus, illius sequi vestigia cuius in terris sanctitas radiare non cessat... Des. prol. aliqua etiam Hieronymi miracula de multis introducam. Inc. De morte B. Eusebii et trium virorum resus-citatorum [suit le récit de 22 miracles] Des. in tuis orationibus memor esto. Fin. Expl. ep. B. Cyrilli secundi Hieros. ep. ad eximium doct. Augustinum ep. Hippon. de miraculis B. Hieronymi magnifici. Laus Deo (BHL 3868, origine non indiquée).
1811.f. 840-848v : Vita sanctissimi patris Hieronymi quae, alias sub incer-to auctore impressa, inter opera ven. Dni. D. Lupi de Olmeto Hispalensis re-peritur et de uerbo ad uerbum prout infra ex antiquis manuscriptis depromitur. Titre. Incipit vita S. Hieronymi collecta ex operibus eius ac SS. Augustini Damasi Gregorii Gelasii et aliorum SS. patrum. Inc. B. Hieronymi vitam diuersis authoribus editam cum legissem... Des. Ad honorem Dei ac matris eius necnon S. Hieronymi. Finis est (commence comme BHL 3873, comporte BHL 3878, Vie divisée en 23 chap.).
1912. f. 850-864v : Vita Diui Hieronymi Stridonensis Falso antea ab Erasmo relata, nunc per Marianum Victorinum Reatinum ex eius scriptis vere edita et Ampl.mo Card. Carolo Borromeo dicata. Inc. Hieronymus quod nomen sacram legem significat Stridonis oppido natus... Des. et in tanta re-rum affluentia ac imperii potestate rarum apud omnes exemplum cum immensa tua laude et populi utilitate regis atque gubernas. Finis. (Pas de n° BHL).
2013. f. 866 : Vita S. Hieronymi. F. 867-877v : Titre. Jncipit vita S. Hieronymi collecta ex tractatibus eius. Augustini Damasi Gregorii Gelasii et aliorum Patrum. Inc. B. Hieronymi vitam diversis auctoribus editam cum legissem... Des. itaque consolemur invicem in verbis istis benedicentes Dominum in omnibus uiis suis q. u. et r. in s. s. Amen (BHL 3873, Sainte-Marie du Transtévère, date de la transcription : in oct. 1629). F. 878 : Clausule et vers. Ista sunt scripta in fine vite S. Hier. et posita ab Eusebio ad Damasum et Theodinum sen... hoc extat epit[aphium] :
Hic dux doctorum iacet et flos presbiterorum.
Sanctus Hieronymus sed ei locus est nimis imus.
Hic tu discrete catholice sui effacite.
Dic ueniens aue. desuper ire caue.
2114. f. 879-896v, marg. intér. : Num S. Hieronymus fuerit Cardinalis, puis adresse : Ill.mo ac perinde R.mo D. Francisco Pacieco a Toledo. S. R. E. Presbitero Cardinali ampl.mo, ep. Burgensi. M. F. Alfonsus Ciacom (sic !) O. P. perpetuam felicitatem. Inc. De angusto agro non sunt copiose fruges... Des. Non est profecto quod de presbyteratu Hieronymi cardinalitio dubitemus. Finis.
2215. f. 897-902v : Vita et obitus S. Hieronymi presb. ven. viro Sebastiano J.mi Patris nostri Benedicti discipulo... Inc. Plerosque nimirum illustrium... Des. anno imperii Theodosi Iunioris XII...in s. s. Amen (BHL 3870-71, écriture fongée, qui a corrodé le papier et est difficile à lire, mss. de Subiaco et de Rieti).
23Bibliogr. : A. Poncelet, Catal. Roman., p. 175, nn. 38-44.
24C’est le recueil le plus complet et le plus tardif des textes hagiographiques concernant S. Jérôme, réunis au xviie siècle par le bénédictin sicilien Constantin Caietani († 1650) et dont il indique parfois la provenance. Le bollandiste Poncelet n’y a pas relevé les textes non hagiographiques : d’où la discontinuité dans la foliotation indiquée du ms. Sur l’ouvrage, voir A. Poncelet, Catal. Roman. (cité), p. 132 ; sur le personnage, Dizionario bibliografico degli Italiani, 51, 1998, p. 189-191. Vu.
252. –, B. Vallicelliana, Cod. A.13, 2e vol., xve s., contenant des textes hagiographiques sur S. Grégoire le Grand, S. Jérôme, S. Jean Chrysostome et S. Bernard de Clairvaux. Écriture humanistique soignée. De belles initiales peintes relevées d’or ornent le début de chaque pièce. Voici le relevé des textes concernant S. Jérôme :
261. f. 108-112 : Incipit vita et obitvs Ieronimi doctoris ex[c]ellentissimi. Lege feliciter. Ieronimus Eusebii uiri nobilis filius... ad laudem gloriosi Hieronimi his uerbis concludere libet : Ecce qui Christi decorauit aulam... iudice celso (BHL 3874 + RH 5176, hymne de 9 str. saphiques). Explicit vita beati Hieronimi.
272. f. 112 : Quomodo translatum fvit corpvs beati Jeronimi Romam. Post mortem gloriosi Hieronimi multo post tempore... et deuotissime laudauit (BHL 3878α).
Puis, après une ligne d’intervalle :
Hic dux doctorum iacet et flos presbiterorum.
Jheronimus sanctus cui locus est nimis imus.
Hic tu discrete catholice siue facete.
Dic ueniens aue desuper ire caue.
283. f. 112-139 : Incipit epistola beati Evsebii discipvli Ieronimi qvam scripsit Damaso episcopo et Theodonio senatori Romanorum de morte eivsdem gloriosi Ieronimi.
29Patri reuerendissimo Damaso episcopo et probissimo Theodonio Romanorum senatori Evsebivs, olim sanctissimi Ieronimi discipulus, nunc uero eodem orbatus lumine, pium dolorem et suauissimum gaudium.
30Multifariam multisque modis... et in futuro gaudia que iam tu possides adipisci. Amen (BHL 3866).
31Explicit, complété en marge par : epistola Eusebii discipuli beati Jeronimi quam scripsit Damasio episcopo et Theodonio Romanorum senatori.
324. f. 139-144 : ¶ Jncipit epistola beati Augustini Yponensis episcopi ad beatum Cyrillum Hieronosimitanum pontificem de magnificentiis gloriosi Hieronimi doctoris eximii.
33Gloriosissimi christiane fidei athlete... non enim suo aliqualiter fraudatur desiderio (BHL 3867).
34Explicit epistola beati Avgvstini episcopi ad beatvm Cyrillvm Hierosolimitanvm pontificem de magnificentiis gloriosi Jeronimi doctoris eximii.
355. f. 144-149 : Incipit prologvs in epistola sancti Cyrilli Ierosolimitani episcopi ad beatvm Avgvstinvm de miracvlis gloriosissimi Ieronimi cardinalis confessoris doctoris mirifici.
36Venerabili uiro episcoporum eximio Augustino Yponensis presuli Cyrillus Jerosolimitanus pontifex et omnium sacerdotum infimus.
37Illius cupiens sequi uestigia... Eusebius nobilis Cremonensis eius discipulus (BHL 3868 prol.). Explicit prologvs.
386. f. 149-166v : Incipit epistola sancti Cyrilli ad beatvm Avgvstinvm de miracvlis beati Ieronimi. Post obitvm gloriosi Hieronimi... in tuis orationibus memor esto (BHL 3868).
39Incipivnt miracvla gloriosi Hieronimi. In ameno et iucundissimo... explicandi ea nullatenus compos essem (BHL 3878n).
40Explicit epistola beati Cyrilli ad beatvm Avgvstinvm de miracvlis gloriosi Ieronimi doctoris eximii et mirifici.
417. f. 167-169 : Sequuntur miracula quedam per eundem gloriosum Ieronimum facta in Troya ciuitate Apulie. ¶ Et primo de ecclesia ordinata. Sciendum est quod moderno tempore... grandi concursu ciuium solempniter festiuatur (BHL 3876a). Deo Gratias Amen. Vu. Pas de bibliographie.
423. – –, Cod. C 56, recueil de fascicules de dimensions et provenances diverses, dont le dernier (f. 217-234, xve s. fin), en écriture humanistique, concerne S. Jérôme :
431. f. 217-234 : Incipit vita sancti Hieronymi collecta ex eivs tractatibvs, Avgvstini, Damasi, Gelasii, Gregorii et aliorvm Patrvm.
44Beati Hieronimi uitam diuersis auctoribus editam cum legissem... in eius festo legi congrua uidebantur (BHL 3873).
45NB. L’initiale peinte B de Beati est prolongée vers le haut et le bas par deux jambages qui vont tout le long de la marge intérieure.
462. f. 234rv, sans titre spécial : Inter laudabiles prerogatiuas quas reuerentius alme urbi diuina clementia contulit... et deuotissimis laudibus studuit excellentius commendare fideliter (BHL 3878β).
47F. 235-237 : notes chronologiques et comptables. Vu. Pas de bibliographie.
484. Vaticano (Città del), B.A.V., Cod. Vaticano lat. 2666, recueil de fascicules d’objet et format divers, dont le dernier est hagiographique et concerne S. Jérôme. Écriture humanistique du xve s., premier tiers ou peu après. Provenance probable : couvent romain des Hiéronymites sur l’Aventin, Saints-Boniface-et-Alexis.
491. f. 343-349 : Vita sancti Jeronimi. Beati Ieronimi vitam diuersis auctoribus editam cum legissem... Itaque consolemur inuicem in verbis istis. Qui viuit et regnat in secula seculorum Amen (BHL 3873).
502. f. 349-350, sans titre spécial : Inter laudabiles prerogatiuas... Ipso concedente qui est super omnia Deus benedictus in secula seculorum Amen (BHL 3873 βγ).
513. f. 351-363 : Epilogus sancti Jeronimi.
52Christi vicario beatissimo pape Martino quinto sanctoque cardinalium reuerendissimorum collegio frater Lupus de Olmeto, prepositus generalis ordinis monachorum heremitarum sancti Jeronimi, vocatus prior monasterii sanctorum Bonifacii et Alexii vrbis Rome et eiusdem monasterii monachi, ac aliorum priorum et monachorum et fratrum monasteriorum ordinis eiusdem, ad pedes Sanctitatis Vestre prostrati, serui per omnia inutiles, veram pacem, in qua Christus viuit, et sempiternam fruitionem.
53Sic est enim, ut ait Ieronimus... et bonitatem procedere cognoscamus, qui per eterna secula viuis trinus et vnus in statu vniuersalis ecclesie prospere eandem Sanctitatem Vestram cum dicto cardinalium collegio feliciter eam regentem per tempora longeua conseruet diuinitus. Amen (BHL 3876b).
54Explicit prologus sanctissimi Ieronimi doctoris eximii. Deo gratias. Vu. Bibliogr. : A. Poncelet, Catal. Vatic., p. 97.
555. – –, Cod. Vaticano lat. 5091, f. 1-95, livret hagiographique sur S. Jérôme, xve s. Écriture humanistique romaine. Cote ancienne : T (f. 1, marg. inf.), n° 38 (même f., marge de droite).
561. f. 1rv : Incipit vita beatissimi Hieronymi [c]hardinalis doctoris magnifici. et primo de nomine eivs.
57Hieronymus a Ierar... aliorum uera confirmando. falsa confutando. dubia exponendo (BHL 3874).
58Explicit de nomine.
592.f. 1v-7v : Incipit de vita sancti Hieronymi.
60Hieronymus, Eusebii uiri nobilis filius, ab oppido Stridonis, quod Dal-matie et Pannonie confinia tenet... ad laudem gloriosi Hieronymi his uerbis concludere libet : Ecce qui Christi decorauit aulam... Omne per euum. Amen (BHL 3875 + RH 5176, 9 str. saphiques).
61Explicit vita beati Hieronymi.
623. f. 7v-8 : Describitvr qvomodo translatvm fvit eivs corpvs Romam.
63In quadam legenda transmissa de Roma... et deuotissime laudauit. amen (BHL 3878α).
64In sepvlcro santi (sic !) Hieronymi scvlpti habentur hi versvs.
65Hic dux doctorum iacet et flos presbiterorum. Sanctus Hyeronymus sed ei locis est nimis imus. Hic tu discrete catholice siue facete. Dic ueniens aue. desuper ire caue.
664. f. 8-47v : Incipit epistola beati évsebii discipvli gloriosissimi Hieronymi, qvam scripsit Damaso episcopo. et Theodonio senatori Romanorvm de morte eivsdem beati Hieronymi.
67Patri reuerendissimo Damaso episcopo et probissimo Theodonio Romanorum senatori Eusebius, olim sanctissimi Hieronymi discipulus, nunc vero eodem orbatus lumine, pium dolorem et suauissimum gaudium.
68Multifariam multisque modis... et in futura gaudia que iam tu possides adipisci. amen. Deo gratias (BHL 3866).
69Explicit epistola beati Evsebii discipvli gloriosissimi Hieronymi, qvam scripsit Damaso episcopo et Theodonio senatori Romanorvm.
705. f. 47v-55 : Incipit epistola beati Agvstini episcopi Yponensis adbeatvm Cyrillvm Yerosolimitanvm pontificem de magnificentiis gloriosi Hieronymi cardinalis confessoris doctoris magnifici.
71Gloriosissime chritiane fidei athlete... Non enim suo aliqualiter fraudare desidero (BHL 3867).
72Explicit epistola beati Agvstini episcopi ad beatvm Cyrillvm Yerosolimitanvm pontificem de magnificentiis gloriosi Hieronymi doctoris eximii.
736. f. 55v-56 : Incipit prologvs in epistolam sancti Cyrilli Ierosolimitani episcopi ad beatvm Agvstinvm episcopvm de miracvlis gloriosissimi Hieronymi kardinalis confessoris doctoris magnifici.
74Illius cupiens sequi uestigia... eiusdem Hieronymi gloriosi discipulus sumat initium (BHL 3868 prol.)
75Explicit prologvs.
767. f. 56-91v : Incipit epistola sancti Cyrilli ad beatvm Agvstinvm de miracvlis Hieronymi.
77Post obitum gloriosi Hieronymi... in tuis orationibus memor esto (BHL 3868 suite).
78Explicit epistola beati Cyrilli ad beatvm Agvstinvm de miracvlis gloriosi Hieronymi doctoris magnifici.
798. f. 91v-95 : Incipit de miracvlis per beatvm Hieronymvm factis in Troya civitate Apvlie. et primo de ecclesia ordinata.
80Sciendum est quod moderno tempore in Apulia prouincia pro archiepiscopatum Troya... et cum grandi concursu ciuium sollempnias festinatur (BHL 3876a).
81Deo Gratias. Explici[vn]t qvedam miracvla sancti Hieronymi.
829. f. 95-99 : Incipit officivm svper vtroqve vespere decantandvm. Svper psalmos antiphone. Sancti Hieronymi preclara preconia (RH 18. 534). Oratio. Omnipotens sempiterne Deus. qui ecclesie tue beatum Hieronymum confessorem tuum... et agnitione proficiat. Per Dominum nostrum... per omnia secula seculorum. Amen. Benedicamus Domino. Deo gratias.
8310. f. 99, colophon rubriqué et versifié : Hieronimi beate... cui laudent Deum ibi. vu.
84Bibliogr. : A. poncelet, Catal. Vatic., p. 127.
856. – –, Cod. Ottoboni lat. 254, Recueil consacré à plusieurs saints par diverses mains humanistiques du xve s. F. 1-47v se trouve le livret concernant S. Jérôme, du xve s. aussi, mutilé en plusieurs endroits.
861. f. 1v-26v : Jncipit uitam sancti Jeronimi presbyteri cardinalis collectam ex tractatibvs eivs ac sanctorvm avgvstini damasi gregorij gelasij et aliorvm patrvm sanctorvm. lectio prima. Beati Jeronimi vitam diuersis auctoribus editam cum legissem... que uir beatissimus Jeronimus non repudiat legendum suscipimus. Reliqua/... (BHL 3873, texte divisé en leçons de l’office nocturne, mutilé à la fin).
872. f. 27rv :.../solo uenerandi doctoris corpore... qui elucidat me vitam
eternam possidebit (BHL 3878g, texte mutilé au début).
883. f. 27V-28V : Omelia sancti Jeronimi presbiteri. Lectio vii. Sal appellantur apostoli... Qui autem fecerit et docuerit hic magnus vocabitur in regno celorum (Jérôme, Comm. Mt. Lib. II, cap. 5, vers. 13, PL 26, 36B-37A).
894. f. 28v-47v : Jncipit officium sancti Jeronimi presbiteri cardinalis. Jn primis vesperis super ps. an. En adest dies celebris (RH 5374). Psalmi de confess. &c.
905. f. 47v : Jncipit epistola beati Eusebii Cremonensis ad Damasum Portuensem episcopvm et Theodorinvm Romanorum senatorem de obitu siue transitu sancti Jeronimi doctoris eximii sancte romane eccle-sie cardinalis.
91Ce titre, qui est celui de BHL 3866, se trouve à la fin d’un cahier. Le texte qu’il annonce devait commencer sur le premier feuillet du cahier suivant. Avec le cahier, le texte hagiographique a malheureusement disparu. Le texte qui suit aujourd’hui concerne un traité de théologie. C’est pourquoi la date du colophon final : 1461. mense mai. die II. Niscius scripxit (f. 209v) ne concerne sûrement que ce dernier opuscule. Vu.
92Bibliogr. : A. Poncelet, Catal. Vatic., p. 423.
93NB. Il existe au moins une traduction italienne imprimée du dossier de S. Jérôme, cataloguée Inc. Ross. 1037 à la Bibliothèque Vaticane. En voici la description d’après le fichier de la Bibliothèque Vaticane. Cette traduction est pseudépigraphe.
94Vita et transitus sancti Hieronymi italice. Contiene pure ; f. 11 : Eusebius Cremonensis : Epistola ad Damasum Portuensem ep. de morte gloriosi Hieronymi, italice. – f. 63 : Augustinus : Epistola ad beatum Cyrillum secundum hierosolymitanum ep. de magnificentiis beati Hieronymi. – f. 72v : Cyrillus Hierosolymitanus : Epistola ad beatum Augustinum de miraculis b. Hieronymi. [Venezia] Bartholomeus Cremonensis 1473 [non dopo il 28 luglio] ff. 126 4°.
95Une autre compilation de ce temps porte un nom d’auteur sous lequel elle a été enregistrée par les Bollandistes comme BHL 3877, où est indiquée l’édition ci-après : Laudivio Zacchia, da Vezzano Ligure, De vita beati Hieronymi (Napoli 14 giugno 1473). Cote vaticane : Inc. II. 635 (2).
2. Les versions de la Translation BHL 3878
96Les versions qu’il faut distinguer de ce texte, lequel porte le n° unique BHL 3878, ont été munies, ici comme dans l’inventaire précédent, des lettres grecques α β γ.
97BHL 3878α. Quomodo translatum fuit corpus beati Jeronimi Romama.
98Post mortem gloriosi Hieronimi, multo post tempore, Jherusalem occupaturb a barbaris atque subuersa est.
99In quadam legenda transmarina de Roma dicitur quod post mortem gloriosissimi Hieronymi elapso magno curriculo temporis, Iherusalem destructa fuit et a barbaris occupata.
100Et cum fere omnium sanctorum esset orbata reliquiis, solo corpore beati Jheronimic in partibus illisd relicto, idem gloriosus doctor apparuit uni monacho ibideme degenti, mandans corpus suum Romam deferri et in ecclesia Dei genitricis ad presepe reponi. Qui per trinam uisionem admonitus surrexit, et beati Jheronimi reliquiasf accepit, Romamque cum duobus comitibus uenit. Et in predicta basilicag in loco humili, sicut ipse mandauerat, ante presepe Domini, assistentibus canonicis ipsius ecclesie, deuote reposuit. Et sic uir sanctus, iam in celo triumphans, illius basilicam uoluit honorarih, quam in terris militans, magnis preconiis extulit et deuotissime laudauiti.
Hic dux doctorum iacet et flos presbiterorum.
Jheronimus sanctusj sed eik locus est nimis imus.
Hic tu discrete catholice siue facete.
Dic ueniens aue. desuper ire caue.
Mss. A=Vallicellianus A 13, f. 112 ; B=Vaticanus lat. 5091, f. 7v-8.
101a Quomodo... Romam] A, Describitur quomodo translatum fuit eius corpus Romam B - b occupatur] B, add. et A - c Jheronimi] A, Hieronymi B - d illis] B, om. A - e ibidem] A, idem B - f reliquias] A, sanctas reliquias B - g basilica] A, bassilica B - h honorari] A, honorare B - i laudauit] A, seq. add. in sepvlcro santi hieronymi scvlpti habentvr hi versvs B - j Jheronimus sanctus] A, Sanctus hyeronymus B - k sed ei] B, cui A.
102BHL 3878β. Version brève sans titre.
103Inter laudabiles prerogatiuas, quas reuerentiusa alme urbi diuina clementiab contulit abundanterc, corpora precipuorum apostolorum, scilicet Petri et Pauli, Philippi et Iacobi, Bartholomei atque Mathie, Simonis et Iude, necnon preciosiorum martirum, confessorum, virginum, ad tuitionemd firmissimam et gloriam perpetuam possidendam sibi prebuit exultanter, quorum potentissimis suffragiis temporalitere magnificata eniteat, et ab eterna iocunditate perhenniter in celestibusf gloriosa resplendeat.
104Inter quos beatus Hieronymusg doctor egregius locum magnificum in prelibata urbe apud basilicam perpetue virginis Marie, que ponitur ad Presepeh, meruit obtinere, ut in ipsius regali domo decentius quiesceret, quam in vita magnificis et deuotissimisi laudibus studuit excellentius commendare fideliter. Amen.
105Mss. C=Vallicellianus C 56, f. 234v ; D=Vaticanus lat. 2666, f. 349-350. P. De Angelis, Descriptio, p. 113-114, publie le texte d’après un ms. des Archives de Saint-Pierre, non identifiable dans le Catalogue de Poncelet.
106a reuerentius] C, reueren/... et D – b clementia] C, clemencia D – c abundanter] C, habundanter D – d tuitionem] C, om. D – e temporaliter] C, corporaliter D – f perhenniter in celestibus] C, in cel. per. D – g Hieronymus] C, Jeronimus D –h Presepe] C, prese/ ... D – i deuotissimis] C, beatissimis D.
107BHL 3878γ, version longue.
108Qualiter itaque corpus eiusdem mirabilis doctoris a Bethleem, ubi sepultum fuerat, ad prefatama gloriose Virginis aulam Rome delatum fuerit, sicut a sanctis et honestis episcopis et ab antiquioribus patribus sacerdotibus, Deum timentibus, assertione veridica percepimus, ad laudem ipsius beatissimi breui quidem sermone cum dilectione legentibus referamus.
109Igitur, postquam illa sancta ciuitas iherusalem propter peccata morta-lium sanctissimis, imo cunctis, mansit orbata reliquiis, solob uenerandi doctoris corpore in sancta Maria de Bethleem secretius tunc et absque decenti honore manente, volens ad magnificam urbem, undec prius cardinalis reces-serat, suum corpus sanctissimum reportari et in predicta domo genitricis Altissimi venerabiliter collocari, apparuit cuidam sanctissimo monacho in partibus ultramarinis manenti. Cui placido et dulci oraculo inquit : « Frater amande et in celesti gloria mecum locande, scias me cum auxilio regine celestis a Dominod impetrasse, ut corpus meum tuis laboribus et expensis de-beas extumulare et Romam quamtotius integraliter reportaree et ante ianuam illius beatissime cripte, que Presepe Domini appellatur, in tumulo humili satagas collocare, ut corpus meum in sancta illa basilica dulcissime regine adhereat, quam viuens ab infantia mea dilexi, in iuventute quesiui et in senectute totis viribus, licet insufficiens, predicaui et usque ad finem meum piis et sanctis Scripturarum testimoniis collaudaui ».
110Cumque ille homo sanctus talia a beato Jeronimo in visionef audisset, surrexit propere et ad locum accessitg et caute, duobus sociis comitantibus, beatissimum corpus sustulit, miri odoris fragrantia ibidem exuberante, eth occulte ad propria rediit. Et ne scandalum in locis illis excresceret, secretum tenuit, donec ad Vrbem, sicut poposcerat sanctus, veniret deuotius. Et quoniam iami dictus monachus, Christi fidelissimus, a sancto Jeronimo intellexerat, ut in talibus populares vitaret auresj obsequiis, ne a curia minorationemk suarum reliquiaruml pateretur, ad basilicam sepedictam cum duobus illis sociis clanculom de nocte veniens, solis canonicis ipsius aule assistentibus, et tam corde quam mente submissa voce laudes Deo et beate Virgini deuotissimas referentibus, inter columnas basilice et ianuam Presepis plena mentis vigilantia sepeliuit.
111In quo sepulture officio, nominati quidem canonici, cum monacho et sociis suisn, inenarrabilem° odorisp suauitatem senserunt et claritatem immensam, quam in eadem basilica numquam viderantq, beatis oculisr conspexerunt. Aderats namque sepulture deuotissimi laudatoris suitJeronimi, luna lucidior et sole splendidior, omnibus odoramentis suauior, rosis et conuallium misticis vallata, pretiosis liliis splendidissima, virgo Maria, que cuncta premissa ad honorem sui fidelissimi, et ad possidendam ineffabilem, quam ipse meruerat, gloriam sempiternam, dulcissima Domina ministrauit, ipsa per Salomonem de semetipsau testimonium perhibente : Qui elucidat me, vitam eternam possidebitv.
112Gaudew itaque, doctor beate ; gaude et exulta, Ihesu Christi amice, in caritate vera fundate, quia illa dulcissima celi mundiquex regina, quam viuens in seculo immensis laudibus et pretiosis predicationibus elucidasti, in tuo aduentu mirabiliter honorauit coram Iudice nostro illo superno equanimiter magnificauit et in celesti palatio cum angelis et archangelis perhenniter coronauit atque in hac sua regali et aula speciosa locum idoneum tandem tibi honorabiliter preparauit. Postea etiam, te consequente, venerande et beatis-sime Christi sacerdos, nos tante et gloriose Virginis et tue sanctitatis, licet indigni, tamen assiduiy et deuotissimi laudatores, quatinus, sicut nos tuum sanctissimum corpus assiduisy laudibus magnificamus in terris, sic tuis piis-simis et assiduisy precibus Saluatori nostro nos peccatores efficaciterz re-commendaaa in celis.
113Ipso concedente, qui est super omnia Deus benedictus in secula seculorum. Amenbb.
114Mss. E=Alexandrinus 95, f. 840-848v (non collationné) ; F=Ottobonianus 254, f. 27rv ; G=Vaticanus 2666, f. 349v-350, où BHL 3878γ suit immédiatement et de la même main BHL 3878β. Même remarque pour l’édition de P. De Angelis d’après un ms de Saint-Pierre qu’à propos de BHL 3878β.
115a praefatam] prefactam G – b solo] in hoc verbo inc. mut. G – c unde] G, ubi F – d Domino G, Deo F – e reportare] F, et de us (sic !) te portare G – f visione] F, add. trina visitatione G – g accessit] F, successit G – h et] F, om. G – i iam] F, om. G – j aures] F, auras G – k minorationem] F, minorationes G – l reliquiarum] F, add. aliquam G – m clanculo] F, male legit G – n suis] F, add. duobus G - ° inenarrabilem] F, inenarrabilis G – p odoris G, stulte odorem odoris F – q viderant] F, viderat G – r beatis oculis] F, beati oculi G – s Aderat] F, Adhereat G – t sui ] F, et deuotissimi] G – u semetipsa] F, add. suaue G – v Qui elucidat me, vitam eternam possidebit] F, Qui elucidant... habebunt G – w Gaude... in secula seculorum. Amen] G, om. F – x celi mundique] celique mundi G – y assidui... assiduis... assiduis] asidui... asiduis... asiduis G – z efficaciter] eficaciter G – aa recommenda] recomenda G – bb Amen] add. Ad honorem Dei et Matris sue finis est G, vel Ad honorem Dei ac Matris eius necnon Sancti Hieronymi. Finis est E
3. Autres textes hagiographiques sur S. Jérôme
116Jean Andreas (vers 1270-1348)
117Continuando autem in quadam Legenda de Roma repperi, quod, lapso post mortem Hieronymi gloriosi magno curriculo temporis, Hierusalem destructa fuit & a barbaris occupata. Et cum fere omnium Sanctorum esset orbata reliquiis, solo corpore beati Hieronymi in partibus illis relicto, idem gloriosus Doctor apparuit uni monacho ibi degenti, mandans corpus suum Romam deferri, & in ecclesia Dei genitricis ad Praesepe Domini reponi. Qui per trinam visionem admonitus, surrexit, & b. Hieronymi sacras reliquias accepit : Romamque cum duobus comitibus venit : & in praedicta basilica, loco humili, sicut ipse mandaverat, ante Praesepe Domini, assistentibus canonicis ipsius basilicae, devote reposuit. Et sic Vir sanctus in caelo triumphans, illius basilicam voluit honorare, quam in terris militans magnis prae-coniis & devotissime laudavit (Act. SS. Sept. VIII, 1762, p. 635B).
118Bibliogr. : J.-A. Fabricius, Bibliotheca latina mediae et infimae latinitatis, Patavii 1754, p. 90 ; Buchwald-Hohlweg-Prinz, Dictionnaire des auteurs grecs et latins de l’Antiquité et du Moyen Age, tr. fr. de J.-D. Berger et J. Billen, Turnhout 1992, p. 453.
119Pierre Calò, Legendae de Tempore et de Sanctis (Barberini lat. 714, f. 339v-340, ms commissionné par le card. Mathieu Orsini + 1340).
120Extrait de l’épître du pseudo-Cyrille (BHL 3868) :
121De corpore gloriosi Hieronymi in fouea mirabiliter invento.
122Dominica post octauas Pentecostes omnibus suis suffraganeis episcopis et multitudine maxima populorum in ecclesia, in qua requiescit corpus beati Hieronimi, isdem Cyrillus episcopus, sacris indutus uestibus, ad foueam in qua iacet corpus ipsius accedens, cepit terram fodere, ut illud sacrum corpus, inde ablatum, in tumulo marmoreo mira pulcritudine decorato, quod ad hoc fecerat fabricari, postea poneretur. Cumque iam foret fouea uacuata cunctis cineribus, corpus sacrum, in medio fouee sicut in aere nulla parte terram tangens, permanebat integrum nec corrii porcione aliqua uiolatum. Quod inde eleuantes, cum odore suauissimo collocauerunt in altari, ut apperte sacre reliquie uiderentur. Cecique, illas reliquias tangentes facie, uisum protinus receperunt. Tres demoniaci, cathenis uincti, sunt protinus liberati, et filius cuiusdam paupercule, a multitudine suffocatus, proiectus a matre in illam foueam, statim ut corpus terram tetigit, resurrexit. Similiter filii cuiusdam cadauer, cum in ipsam proiectum fuit, reuixit. Et innumerabilia alia miracula sunt patrata. Posito autem uespere corpore sacro in monumento prefato, mane monumentum uacuum est inuentum, et corpus sacrum fouee pristine restitutum. Quod cum Cyrillus miraretur, nocte sequenti apparens ei dormienti, ait : « Noueris quod corpus meum de fouea, in qua iacet, nullatenus extrahetur, donec Ierusalem ab infidelibus capietur. Quo tempore Romam delatum, ibi multo tempore requiescet ». Expergefactus Cyrillus hoc episcopis et aliis enarrauit. Hec in dicta epistola Cyrilli.
123Vt autem scribitur in ystoria Damiate, anno Domini. 1219. capta est Ierusalem et destructa a Coradino, filio Saphaldini, intus et foris. Et prius uga capta fuit a Saladino, ut habes inuencione Crucis. C. Et corpus sancti Hieronymi Romam portatum est, ut supra. L. Sed non repperi a quo siue quando.
124Pierre de Natali, Catalogus Sanctorum (achevé en 1372, lib. 4, cap. 145, éd. de Venise 1506, f. 92).
125De translatione sancti Hieronymi. Ca. CXLV. Translatio corporis sancti Hieronymi duplex est.
126Prima est illa de qua scribit Cyrillus Hierosolymitanus episcopus in epistola ad Augustinum de eius miraculis transmissa. Cum enim corpus gloriosi doctoris apud Bethleem iuxta presepe Domini, ut ipse mandauerat, obrutum fuisset : & ibidem insignibus & inauditis miraculis coruscaret, uidebatur fidelibus, quod illud corpus sanctissimum iacens in terra indignius tractaretur. Ideoque de nouo sepulchro marmoreo in ecclesia bethleemitica fabricato. Cyrillus Hierosolymitanus patriarcha cum clero & populo sanctum corpus eodem transferendum decreuerunt : & diem dominicum post Pentecosten ad hoc faciendum celebrius statuerunt. Et concurrente populi multitudine ex urbibus conuicinis : terram ubi iacebat corpus effodiunt & euacuata fouea illud in aere pendere conspiciunt : ita quod nulla sui parte humum contingens, integrum & incorruptum omnino reperiunt odorisque fragrantiam miram cuncti senserunt. Corpus autem inde leuatum & super altare positum est : ut a fidelibus uideretur. Cuius contactu die ipso. XVI. ceci illuminati sunt ; III quoque demonio uexati illuc adducti liberationem per-ceperunt. Filius mulieris uidue populi frequentia compressus suffocatus est. quem mater in fossa ubi corpus sanctum iacuerat ; proiecit exanimem ; & continuo uiuus surrexit. Quod cernens rusticus : cuius filii cadauer defuncti ante tres dies sepultum fuerat, accedens ad locum corpusque filii exhuma-tum ad ecclesiam attulit & in foueam proiecit : statimque spiritum uite recepit. Circa uesperas autem post predicta & alia multa miracula exhibita : corpus in monumentum repositum fuit : & fouea terra repleta. Sed mane monumentum uacuum est inuentum : & euacuata iterum fouea corpus repertum est loco pristino restitutum. Stupentibus cunctis sequenti nocte Cyrillo dormienti Hieronymus gloriosus apparuit : corpusque de loco ubi iacebat nullatenus amouendum admonuit dicens : quod ibidem quiescere debebat donec Hierusalem ab infidelibus caperetur : & tunc ad urbem Romam deportaretur. Quod Cyrillus ceteris enarrauit : & unusquisque Deo gratias egit. Hec autem translatio diem certum non habet : nisi quod Cyrillus eam die octaua Pentecostes factam fuisse scribit : que tamen dies nescitur quoto die cuiusue mensis eodem anno contigerit.
127Secunda translatio est que in romanis chronicis reperitur, qua corpus eius de Bethleem Romam translatum est : & in ecclesia S. Marie Maioris reconditum. Post multa enim annorum curricula ab obitu Hieronymi gloriosi, Hierusalem destructa & a Sarracenis occupata, cum pene omnium sanctorum esset orbata reliquiis : solo beati Hieronymi corpore in partibus illis relicto : apparuit ipse doctor uni monacho ibi degenti mandans eidem ut corpus suum Romam deferret & in ecclesia Dei genitricis iuxta Praesepe Domini tumularet. Qui cum hoc facere formidaret : a sancto doctore secunda vice admonetur : & iussa adimplere recusans : tertio de negligentia durius increpatur. Tunc sancti Hieronymi reliquias latenter surripuit : & cum duobus fidelibus comitibus prosperis succedentibus Romam uenit. Quem sanctus iterum iuxta Urbem per uisionem admonuit : ut, solis canonicis ecclesie conuocatis, corpus de nocte quasi clandestine reconderet : ne ex superuenientibus turbis diminutionem aliquam in reliquiis substineret. Itaque prout sanctus mandauerat iussa perfecit premissa, solis ipsius ecclesie canonicis nunciauit : & ipsis presentibus in loco humili : videlicet in terra ante Presepe Domini corpus nocte deuote reposuit : ubi a quibusdam voces angelice concinnentes audite : luxque immensa uti solis radius meridianus ibidem effulsit : miraque odoris fragrantia unumquemque respersit. Celebratur autem hec festiuitas die quo corpus almi doctoris ibi depositum est : uidelicet. VII. idus maii.
II– LÉGENDE DE LA NEIGE (BHL 5403 et autres textes)
1. Les témoins
A. Manuscrits
1281. Assisi, B. Sacro Convento, Cod. Framm. III, Busta I, Catal. N. 11. Sacro Convento S. Francesco in Assisi, xive s. F. 15-18 : In festo nivis.
129Bibliogr. : I Libri miniati di età romanica. Saggi e catalogo di Marco Assiretti ecc., Assisi 1988, p. 72.
1302. Benevento, B. Cap., Cod. 27, Recueil artificiel de trois libelli liturgiques en minuscule bénéventaine, xive s. f. 54-56v : Office monastique de Notre-Dame-des-Neiges. In festum Niuis b. Marie uirginis. Ad uesperas. Ant. Dum esset rex (CAO 2451), cum reliquisps. de sca. Maria... In te domine speraui, non confundar in eternum (Hymne Te matrem laudamus, décalque du Te deum RH 20161. Légende de la Neige BHL 5403, et Bède, In Lc IV (CC 120, 236).
131Bibliogr. : J. Mallet & A. Thibaut, Les manuscrits en écriture bénéventaine de la Bibliothèque Capitulaire de Bénévent, II, C.N.R.S.-Brépols, Paris-Turnhout 1997, p. 124. Microfilm Thibaut.
1323. Bergamo, B. civica, Cod. MAB. 64, région milanaise, écriture gothique italienne, xiiie s. F 170rv, add. xive s., deuxième moitié, lectures de l’office nocturne du 5 août. In festo beate Marie uirginis ad niues. Lectio prima. Tempore quo Liberius papa... Ego enim domui mee edificande specialem locum elegi.(extrait de BHL 5403). Secundum Lucam. In illo tempore. Loquente Jesu ad turbas, extollens uocem quedam mulier de turba dixit illi. Beatus uenter qui te portauit & ubera que suxisti. Et reliq. Homelia Origenis. Magne deuotionis et fidei... Quinimmo beati qui audiunt uerbum dei et custodiunt illud.
133Pas de bibliogr., lettre de la Dott.ssa Marta Gamba, Assistente del Salone Furietti, datée du 2 juillet 1999. Photocopie.
1344. Cape Town, South African Library, Grey Collection, Ms G.48.b.5, lectionnaire romain, Passionnaire de Sainte-Cécile du Transtévère, xiie s. F. 152-154, add. du xive s., légende de la Neige.
135Bibliogr. : L.F. Casson, The Mediaeval Manuscripts of the Grey Collection in Saleroom and Bookshop, dans Quarterly Bulletin of South-African Library, vol. XIV, 1, Sept. 1959, p. 33. Lettre et renseignements de Lianda Martin, Directrice du Service d’Information et des Collections. Microfilm demandé et non arrivé.
1365. Chartres, B. municipale, Ms 473, t. I. Légendier du Chapitre de la Cathédrale, xve s. F. 340-342 ; In festo beate Mariae uirginis de Niue (BHL 5403, rec. brève).
137Bibliogr. : Catalogus codicum hagiographicorum latinorum Bibliothecae civitatis Carnotensis, dans Anal. boll. VIII, 1889, p. 194 (192-197). Ms brûlé en 1944.
1386. Firenze, B. Laurenziana, Plut. XXVII, Cod. 1, f. 184-186v, lectures de l’office nocturne du 5 août : In sancte Marie ad niues. Tempore quo Liberius papa... inmensa nobis celitus diuina beneficia prouenisse (BHL 5403, rec. brève). Lec. Sci. euag. s/m. lu. In illo tpr. loquente Ihesu... que suxisti. Et reliq. Oml. unde [supra]. Bed. pbri. Magne deuotionis ac fidei etc... asseuerans esse beatos.
139Bibliogr. : Bandini, Catalogus codicum latinorum Bibliothecae Mediceae Laurentianae, t. I, Firenze 1774, p. 782-783. Photo.
1407. – –, Cod. Edili CXLI, Homéliaire florentin, xie s. F. 217-220v, add. xive s. : Incipit istoria bte. Marie ad niues. Cum ad omnium sanctorum reuerentiam... eiusque genitricus semperque uirginis Marie et omnium sanctorum qui uiuit et regnat in scla. scloru. Am. (BHL 5403, rec. longue). Lectiosci. eug. scdm. Lucam. In illo tpr. Loquente ihu.... que suxisti. Et reliqua. Omel. uenerabilis bede pbri. Magne deuotionis ac fidei... asseuerans esse beatos. Photo.
141Bibliogr. : Bandini, Catalogus Bibliothecae Leopoldinae Laurentianae, t. I, p. 409.
1428. – –, Cod. Mugello XV, Légendier florentin, xive s., f. 102-105 : In festosce. Marie de niuibus. Cum ad omnium sanctorum reuerentiam... eiusque uirginis Marie & omnium scoru. Qui uiuit & regnat in scla. scloru. am (BHL 5403, rec. longue). S/m. Lucam. In ill. t. Loquente Ihu.... que suxisti. & rel. Oml. uenerabilis Bede pbri. Lc. VII. Magne deuotionis & fidei... asseuerans esse beatos.
143Bibliogr. : Bandini, Ibid., I, p. 598. Photo.
1449. Monte Cassino, Arch. dell’Abbazia, Cod. XXXIV, Hymnaire-Vies de Saints, 1369-1373, p. 229-130 : In dedicatione ecclesie sancte Marie uirginis de niue. Qualiter Basilica Sanctae Mariae Maioris de Vrbe ad signum niuis celitus ostensum aedificata fuit. Cum ad omnium sanctorum reuerenciam... et omnium sanctorum qui uiuit etc. (BHL 5403, rec. longue).
145Ed. : Florilegium Casinense, t. I, 1, p. 254-256.
14610. Napoli, B. Nazionale, Cod. VIII.B.9, Légendier napolitain, xve s., f. 151v-154v : Qualiter basilica sancte Marie Maioris de Vrbe ad signum niuis celitus ostensum et aliis quibus beata uirgo apparuit eddita fuerit. Cum ad omnium sanctorum reuerenciam... et omnium sanctorum qui uiuit (rec. longue).
147Bibliogr. : A. Poncelet, Catalogus codicum hagiographicorum Bibliothecarum Neapolitanarum. I. Bibl. Nat., dans Anal. boll. XXX, p. 171, n. 33. Photo.
14811. – –, Cod. VIII.B.40, Légende dorée, xve s., f. 244v-246, add. xve s. :
In festo Beate Marie semper virginis in Niuis. Rome miraculose facte. Cum ad omnium anctorum reuerenciam... et omnium sanctorum qui Deus omnipotens (BHL 5403, rec. longue).
149Bibliogr. : Ibid., p. 189, n. 2. Photo.
15012. Novara, B. Cap., Cod. XXIII, olim 42, Catal. 46, Légendier, xiiie-xive s., f. 230-234, parmi les add. finales : In festo dedicationis ecclesiae Sanctae Mariae Maioris, in quo celebratur festum niuis. Tempore quo prefatus papa Liberius... et omnium sanctorum qui uiuit etc (BHL 5403, rec. longue sans prol.)
151Bibliogr. : A. Poncelet, Catalogus codicum hagiographicorum latinorum Bibliothecae Capituli Novariensis, dans Anal. boll. XLIII, p. 337, n. 18.
15213. – –, Cod. XXIX, olim 57, Catal. 78, Légendier, xive s., f. 13-14, à la place normale du 5 août : In festo de niue virginis beate. Tempore quo beatus Liberius papa... ab oculis eorum elabitur (BHL 5403, rec. longue, incomplète).
153Bibliogr. : Ibid., p. 349, n. 6.
15414. Roma, B. Alessandrina, Cod. 94, D. Constantini Caetani Acta Sanctorum, compilation du début du xviie s., f. 367-370, copie d’un ms. franciscain d’Ancône, texte divisé en lectures de l’office nocturne.
155Bibliogr. : A. Poncelet, Catal. Roman., p. 166, n. 42. Vu.
15615. B. Casanatense, Ms. 250, Bréviaire franciscain selon l’usage de la Curie romaine, xve s., f. 4v, cal. 5 août : Festum niuis. Et dominici conf., f. 317-318, parmi les fêtes spéciales, office de la Neige avec la légende : Insancte Marie ad niues in has a(ntiphonas). Dum esset rex... Cap. Et radicaui. In plateis.
157Bibliogr. : Catalogo dei manoscritti della Biblioteca Casanatense, III, Roma 1959-1978, p. 47. Vu.
15816 – –,Ms. 407, Bréviaire romain à l’usage franciscain, xve s.. F. 4v, cal. 5 août : S. Dominici. & festum niuis sancte Marie Maioris. F. 469v-474v : In festo niuis beate Marie uirginis. As uesperas. A. Dum esset rex... Lectio prima. Cum ad omnium sanctorum reuerenciam... et omnium sanctorum qui uiuit etc. (BHL 5403, rec. longue). Oro. Concede nos.
159Bibliogr. : Catalogo dei manoscritti, V, p. 27. Vu.
16017. – –, Ms. 457, Légendier de Bénévent, xive s., f. 7-10v : In festo beate
Dei genitricis Marie qualiter basilica scilicet Sancta Maria Maior de Vrbe ad signum celitus ostensum hedificata fuit. Cum ad omnium sanctorum reuerentiam... et omnium sanctorum qui uiuit etc.
161Bibliogr. : Catalogo dei manoscritti, V, p. 220, n. 4. Vu.
16218. – –, Ms. 1410, Lectionnaire romain, incomplet, xiiie-xive s. F. 114rv add. xive-xve s. : In festo niuis beate Marie uirginis. Lectio prima. Tempore quo papa Liberius... niue coopertum inspexit (BHL 5403, rec. longue sans prol. et incomplète). Lc. VI. O uere beata humilitas... placuit ei humilitas mea. Lectio s. euang. sec. Lc. 11, 26-27. Lc. VII. Omelia Origenis. Magne deuotionis et fidei... et blasphemare querebant.
163Bibliogr. : A. Poncelet, Catalogus (cf. 14), p. 262, n. 67. Vu.
16419. – –, B. Vallicelliana, Tomo XXIII, xiie s. F. 315v-316 (add. xiv s. déb.) : In festo niuis (Office de la Neige avec un extrait de la légende, divisé en 8 leçons) Cum ad omnium sanctorum reuerentiam... quanto uiscera pietatis tue copiosius ega homines benigna impendis (BHL 5403, rec. longue). Vu. Pas de bibliographie.
16520. Trier, Stadt B., Hs. 535, olim 225, Lectionnaire de Saint-Euchaire de Trèves, xiiie-xive s., f. 47-49 : In festo niuis B. Mariae virginis. Cum ad omnium sanctorum reverentiam... et omnium sanctorum qui vivit etc (BHL 5403, rec. longue).
166Bibliogr. : M. Coens, Catalogus codicum hagiographicorum latinorum Bibliothecae civitatis Treverensis, dans Anal. boll. LII, 1934, p. 171, n. 3. Pas vu.
16721. Vaticano (Città del), B.A.V., Archivio di S. Maria Maggiore, Cod. 16, Graduel de Sainte-Marie-Majeure, xve s., f. 56v : In festo sancte Marie ad niues. Introitus. Placuit diuine prouidentie... Quam prefatam basilicam (messe composée sur BHL 5403).
168Bibliogr. : Salmon, Les manuscrits liturgiques, II, p. 86-87 ; n. 192 ; CMM. SMM, p. 24-27. Vu.
16922. – – –, Cod. 31, Graduel de Sainte-Marie-Majeure, xive s., f. 71v : Quo privilegio Romana nunc concio (messe rythmée et rimée, non recensée dans RH, inspirée de BHL 5403).
170Bibliogr. : Salmon, II, p. 87, n. 193 ; CMM. SMM, p. 67-77. Vu.
17123. – – –, Cod. 41, Bréviaire de Sainte-Marie-Majeure, xive s., f. 385-386, add. xve s., écrit. plus petite : In festo niuis. Tempore quo Liberius papa... miseratione suscepi (BHL 5403, extrait).
172Bibliogr. : Salmon, I, p. 163-164, n. 338 ; San Tommaso e san Bonaventura nella Biblioteca Vaticana. Mostra in occasione del VII Centenario (1274-1974). Catalogo, B.A.V. 1974, p. 85, n. 94. Vu.
17324. – – –, Cod. 50, Bréviaire de Sainte-Marie-Majeure, xive s., début. F. 6, cal., 5 août : Sci. Dnici. cf. patris frm. p.dicatoru., puis d’une autre main et écrit. : Festum niuis. F. 387v-391, xive s. : Incipit officium b. Marie uirginis quod appellatur Niuis. Ad uesp. antiph. Dum esset rex... Lectio prima. Cum ad omnium sanctorum reuerentiam... nomini meo incipies fabricare (BHL 5403, rec. longue, incomplète). Des. mutil. : Uota. culpas c(on) cusa ( ?).
174Bibliogr. : Salmon, I, p. 165, n. 341. Vu.
17525. – – –, Impr. 95, Bréviaire imprimé de Sainte-Marie-Majeure, à qui manquent le frontispice et le colophon, xvie s. ( ?), f. 337-339 : Historia de festo gloriosissime virginis Marie de niue. unde sic dicta sit. Lco. I. Tempore quo papa Liberius... Et beatissime uirginis consecrauit. Tu autem (BHL 5403, rec. longue, sans prologue et incomplète à la fin)... quia ancillam humilem respexit Deus.
176Pas de bibliographie. Vu.
17726. Cod. 115, Recueil composite à l’usage de Sainte-Marie-Majeure, xve s., f. 1-8 : Livret liturgique sur Sainte-Marie-de-la-Neige, office et messe. In festo sancte Marie ad niues. In uesperis et laudis et secundis uesperis. Marie uirginis laudes... et celestibus apti esse ualeamus (pièces composées sur BHL 5403).
178Bibliogr. : Salmon, I, p. 161, n. 343 ; II, p. 147, n. 370. Vu.
17927. – –, Arch. S. Pietro, Cod. A.8, Légendier de Saint-Pierre, xve s., copie du suivant, f. 245v-246v : In festo beate Marie Virginis ad Niues. Lectio prima. Tempore quo Liberius papa... uestra caritas non ignoret (BHL 5403, sans prol., autre des.).
180Bibliogr. : A. Poncelet, Catal. Roman. (cf. 14), p. 28-29. Vu.
18128. – – –, Cod. A.9, Passionnaire de Saint-Pierre, 1339, copié par B. de Novare prêtre, modèle du précédent. F. 129v-130v : In festo Beate Marie Virginis ad Niues. Lectio prima. Tempore quo Liberius papa... uestra caritas non ignoret (comme dans le précédent).
182Bibliogr. : Ibid., p. 34, n. 119. Vu.
18329. – –, Cod. Palatino lat. 477, Légendier à l’usage de l’Église de Worms, xve s., f. 269rv : In festo Niuis gloriose virginis Marie. Lectio prima. Tempore quo Liberius papa... diuina clementia reserauit fundamenta (BHL 5403, sans prol. et incomplet).
184Bibliogr. : A. Poncelet, Catal. Vatic., p. 267, n. 164. Vu.
18530. – –, Cod. Vaticano lat. 6076, Copie du Passionnaire de Sainte-Cécile du Transtévère (cf. ci-dessus 4), faite en 1601, f. 165-166v : Qualiter basilica Sancte Marie Maioris De Vrbe ad signum niuis caelitus ostensae aedificata fuerit. Cum ad omnium sanctorum reuerentiam... et omnium sanctorum qui uiuit etc (BHL 5403, rec. longue).
186Ed. : P. De Angelis, Basilicae S. Mariae Majoris descriptio, p. 19-21.
187Bibliogr. : A. Poncelet, Catalogus (cf. 14), p. 179, n. 61. Vu.
18831. – –, Cod. Vaticano lat. 7692, Bréviaire romain, xive s., f. cccxxxvii-cccxxx-viiiv : De sca. m. da (sic !) niues. Tempore quo papa Liberius... et omnium sanctorum qui uiuit etc (BHL 5403, sans prol., mais non écourtée). Vu.
189Bibliogr. : Salmon, I, p. 186, n. 398.
190B. Éditions
191a. P. De Angelis, Descriptio, p. 19-21.
192b. Florilegium Casinense, I, 1, p. 254-256.
2. La recension longue
193Qualiter basilica Sanctae Mariae Maioris de Vrbe ad signum niuis caelitus ostensum aedificata fuit.
1941. Cum ad omnium sanctorum reuerentiam cunctorum debeat deuotio excitari, ad beatae Mariae semper uirginis laudem et praeconia extollenda eo magis débet se humanus sensus erigere quanto magis certum est per ipsam nobis reparationis nostrae remédia prouenisse et caelestis regni nobis aditum reseratum fuisse, quem primi parentis culpa sera dire mortis obstruxerat. Haec siquidem est illa scala caelestis, quam eximius ille patriarcha Iacob de terris usque ad caelorum summitatem erectam in somnis tantae reuelationis inspexerat. Hanc etiam sacratissimam uirginem uirga illa significauit quae, a sua radicitus uiriditate conuulsa, tempestiuae maturitatis flores et poma produxerat. Haec quoque multis mysteriorum signis et pro-phetarum oraculis nuntiata, humano tandem generi per fructum uentris sui reparationem induisit et salutem credentium suis pretiosis suffragiis acquisiuit. Nam quanta nobis ipsius meritis et intercessionibus bénéficia diuina proueniant, nullis unquam sermonibus poterit explicari.
1952. Verum qualiter infra Romanae urbis menia beatissima Dei genitrix sibi specialem ac singularem domum elegerit atque patrocinium suae dignationis Vrbi almae praestare uoluerit, quia id ratio flagitat, dignum duximus ignorantibus reserare. Sic enim et gestis antiquioribus et temporum série leitur et reperitur, a temporibus Constantini, qui primus inter Augustos pro construendis ecclesiis licentiam relaxauit, usque ad tempora iunioris papae Liberii in honorent perpetuae uirginis genitricis Mariae nulla unquam intra Vrbem fuerat ecclesia fabricata. Et quoniam uidebatur satis indignum, ut Vrbs, quae totius orbis caput esse dignoscitur et christianae religionis omni-umque ecclesiarum obtinet principatum, a patrocinio et coniunctione seu habitatione beatissimae Dei genitricis immunis appareret, placuit diuinae prouidentiae egregiam hanc Vrbem matris suae habitaculo decorare, quatenus, dum a populo fréquenter ueneratur in terris, opem suae intercessionis de caelis sibi gaudeat aduenisse. Igitur omnipotens Deus, quam glorioso et quam stupendo miraculo suae sanctae genitricis uoluerit aedificandam ecclesiam omnibus demonstrare, dignatus est ut, ad nostrae deuotionis studia excitanda, quod diuinis reuelationibus gestum est replicemus.
1963. Tempore quo praefatus papa Liberius beati Pétri sedem prouida gubernatione regebat, quidam Iohannes nomine almae Vrbis patriciatus curam gerens, tam morum quam nobilitatis generositate praeclarus, possessionum atque multarum diuitiarum opulentia locuples, cum filium non haberet una cum coniuge sua, quae sibi diuina prouidentia tam morum quam nobilitatis similitudine fuerat associata, beatissimam Dei genitricem sibi in praecipuam et specialem dominam pariter elegerunt, haec simul uno ore pariterque deuotione beatissimae Virgini uota soluentes :
1974. « Regina caelorum, domina angelorum et saluatrix omnium, tibi tanto deuotius fragiles supplicamus quanto uiscera pietatis tuae copiosius erga hommes benigna impendis. Accipe igitur, sanctissima mater, quae tibi sincera fidei deuotione persoluimus, et ita uitam nostram et omnia, quae in terris ut hommes possidemus, solita miseratione dispone, quatenus tibi nostra deseruiat actio et nostrae facultates tibi in aliquo beneplacito obsequio expendantur ».
1985. Non igitur diuina clementia precibus defuit supplicantium nec piissimae Virginis aures a iustorum petitione defuerunt, sed eorum uota Deus ex alto suscipiens, petitiones ipsorum taliter uoluit effectui mancipare et fini debito commendare. Intrabat tune mensis augusti, quando acrioribus solis ardoribus germina desiccantur et hommes solis adustionibus magis decoquuntur. Eo enim tempore, uolens beata uirgo Dei genitrix locum aedificandae sibi basilicae hominibus demonstrare, quadam nocte dicti mensis, id est nonis augusti, subito, contra naturam temporis, aer nimia frigoris congelatione constringitur et tanta nubium constipatione densatur, ut imbre desu-per fuso, in ipso casu niuium multitudo deflueret. Quae solummodo locum aedificandae basilicae cooperiens, miraculum pariter et algorem subministrauit. In ipsa denique nocte, praenominato pontifici atque iamdicto patricio et uxori suae similem uisionem sancta Dei genitrix uoluit demonstrare, quo res et reuelatio miraculi firmaretur aspectu et subitanea temporis immutatio oculate uisionis reuelatione nosceretur.
1996. Apparens igitur sanctissima Virgo praenominato pontifici, taliter eum ammonitionis oraculo uoluit edocere : « Operum tuorum intentio et circumspectae sollicitudinis uigilantia, qua omnipotenti Deo placere cognosceris, te modo in hac parte placabilem reddiderunt, ita ut, quod hactenus erga mei nominis deuotionem ab aliis non fuerat attentatum, per te nunc mihi placuerit consummari, adeo ut causa salutis existas omnibus, qui deuotionem tui pectoris fuerint imitati. Verum, ne perfunctorium huius reuelationis mysterium ambiguis cogitationibus credas, quod praesentibus tibi uerbis asserui sub omni admonitione, maximo etiam miraculo uolui confirmare, ita ut contra temporis naturam tantummodo eum locum hac infusione mirandae niuis, quae candorem et donum Sancti Spiritus significat, repleuerim, in quo basilicam nominis mei tibi praecipio construendam. Habebis siquidem et Iohannem patricium in hoc idoneum adiutorem, qui ad te summo diluculo tuis praeceptis pariturus uenire procurabit. Cum quo simul et uniuerso clero ac populo Vrbis ad montem, qui Superagius dicitur, incunctanter accède, ibique locum, a me de industria reseruatum, inuenies atque in eo mox ecclesiam mei nominis incipias fabricare ». Cumque ille in tantae uisionis stupore positus miraretur et de cognitione personae animus haesitaret, ab ea protinus responsum audiuit, se esse genitricem Mariam uirginem, de qua Dei filius Dominus Ihesus Christus uelut sponsus de thalamo suo ad hommes incarnatus processit. His dictis, beata uisio ab oculis eius subtrahitur.
2007. Sicque eodem momento, praetaxato patricio et eius coniugi sub his uerbis apparuit : « Deuotionem, inquiens, tui pectoris et fidèle propositum, quo patrocinium meae defensionis specialiter elegisti, pio respexi intuitu et solita erga Christi fidèles miseratione suscepi. Quamobrem scire te uolo, quoniam tuarum rerum hereditatumque perpetuum successorem tibi uolui prouidere, ita ut, dum mihi domum in terra construxeris, ego tibi in caelis copiosum thesaurum et aeternam construam mansionem. Hoc ergo tibi impero faciendum, ut cum summo mane surrexeris, ad Liberium papam festinanter accédas. Ego enim domui meae locum specialem elegi, et ut solemnis perpetuo habeatur, uoluntatem meam ingenti uolui miraculo demonstrare, ita ut in hoc tempore nix ipsum locum cooperuerit et alium locum nulla penitus infusione contigerit, in quo meo nomini basilicam cum consilio papae Liberii tibi praecipio erigendam ».
2018. Cumque et huic et suae coniugi nomen suum sancta Dei genitrix indicasset, sanctae reuelationis inspectio ab oculis eorum elabitur et in tanta admiratione eos dimisit, ut reliquam noctis partent insomnem ducerent et in diuinis pariter laudibus exultarent. Cumque primo mane ianuas palatii sui ad pontificem perrecturus exisset, sicut in somnis audierat, totum locum niue coopertum inspexit. Qua de re aperte uisionis attestatione firmatus, iubentis imperiis anxius obedire curabat. Vnde ueloci cursu ad Lateranense palatium ueniens, pontificis ostium pia cepit uiolentia infestare, credens latere pontificem, quod eadem hora sibi fuerat reuelatum. Sed cum, amotis obstaculis, ad pontificem peruenisset anxiusque cuperet quod sibi reuelatum fuerat indicare, sermonem concepti gaudii prius papa praeuenit dicens :
2029. « Omnipotenti Deo, filii karissimi, immensas gratias persoluere nos oportet, qui, cum simus indigni et omni meritorum sublimatione priuati, ad spéciale suae sanctae genitricis obsequium nos dignatus est deputare, atque cum ingenti admiratione hoc, quod impleri per nos uoluit, dignatus est declarare, ut qualitate temporis immutata, pauore ac stupore nimio omnium corda concusserit. Vnde te scire cupio, quoniam nuntii, iam ex nostra parte directi, populum simul et clerum totius Vrbis ad nos pariter uocauerunt. Sic enim in mandatis accepi, ut cum ad nos omnes conuenerint, ad Superagium montem simul pergere debeamus, illum locum potissimum requirentes, quem beata Dei genitrix, inopinata niuium infusione sibi ornatum, speciali praerogatiua reseruauit ».
20310. Cumque haec uerba complesset, Senatus et totius populi maiores prae foribus astiterunt, pontificem cum magna instantia requirentes, tum ex uocatione sua, tum ex miraculi nouitate concitati. Cum autem ad eos una cum patricio et cardinalibus uniuersis exisset, hoc sermonis initium exorsus est dicens : « Plurimum in Domino, fratres, gaudere et exultare nos conuenit, quod cum superna clementia egregiam hanc Vrbem caput et fundamentum christianae religionis effecerit, et in ea primatum totius ecclesiae per beatorum apostolorum Pétri et Pauli mérita collocauerit, hodie tamen eam diuinis muneribus et specialibus donis ampliare atque decorare dignatur, ita ut tanti praesidii nobis in hoc tempore uoluerit adiutorium adhibere, ut nullus possit ambigere, immensa nobis caelitus diuina bénéficia prouenisse. Ecce, fratres karissimi, quod de caelo in hoc feruentissimo tempore cecidisse niuem conspicitis, diuini beneficii indicium déclarât. Quod omnipotens Deus uoluit terris influere, ut nos sua misericordia dealbandos ostenderet, si ad hoc, quod nobis per sanctissimam suam genitricem imperare dignatus est, deuotissimis mentibus accingamur ».
20411. Cumque omnibus seriatim exponeret, quae sibi et Iohanni patricio fuerant reuelata, omnes unanimiter clamauerunt : « Benedictus Deus ! » et ad praedictum locum una cum pontifice omnes exultantes diuinis laudibus perrexerunt. Requirentes uero locum, quem sancta Dei genitrix pontifici repromiserat, eum plénum altis niuibus inuenerunt. In cuius quidem circuitu tam alta nix limitem fecerat, ut nulli uideretur ambiguum, quod ille hune locum participem niuium infusionis fecisse certius uideretur, qui quondam in area Gedeonis uellus rorandum caelesti pluuia euidentius consecrauit. Ad quem locum plebs uniuersa concurrens, immensas gratias Deo et beatissimae Virgini retulerunt. Mox uero pontifex, fossorium laetus accipiens, sicut nix designauerat, propriis manibus terram cepit effodere. Quae extemplo aperta est per circuitum, et ita huius gloriosissimae Virginis meritis architectonicis manibus diuina reserauit clementia fundamentum. Immensi igitur miraculi tam pontifex cum uniuersa curia quam clerus et populus admiratione repleti, uota Deo et suae genitrici unanimiter persoluerunt. Diuinis pro totius populi expiatione mysteriis celebratis, unusquisque ad propria cum gaudio repedauit.
20512. Illustris uero patricius tam abundanter omnia, quae necessaria fuerant, ministrauit, ut nihil pateretur déesse, quod uiderit operi necessarium. Unde omnia quae habebat beatissimae Virgini conferens, et ipsam uenerabilem basilicam sibi et uxori suae fecit heredem. Quam perfectam idem pontifex in honorent Dei et beatissimae uirginis Mariae consecrauit.
20613. In qua quidem praesepe Domini, cunabula, fenum et pannos nostri Redemptoris in eiusdem praesepis altari miro ordine reuerenter cum multis aliis apostolorum, martyrum, confessorum atque uirginum reliquiis, quorum nomina superuacaneum est nominare, collocauit. In maiori siquidem altari, de lacté eiusdem Virginis, de capillis ipsius, et uimpium sui sanctissimi capitis, una cum uestimento sui sacratissimi corporis deuotissime recondidit. Ante quod quidem altare, sub lapide porphyretico, beati Mathie apostoli corpus requiescit et eius caput exterius a canonicis ipsius basilicae conseruatur.
207Cuius quidem bénéficia plenis affectibus in ipsa ecclesia exubérant quotidie ad laudem et gloriam omnipotentis Dei eiusque genitricis semperque uirginis Mariae et omnium sanctorum, qui uiuit et régnât in saecula saeculorum. Amen.
2. Les recensions des bréviaires de Saint-Pierre du Vatican et de Worms
208Lectio prima. Tempore quo Liberius papa apostolice sedis regnum obtinebat, quidam Iohannes nomine, non solum nobilitate generis, sed etiam patriciatus dignitate preclarus, cum filium non haberet, quem possessionum et diuitiarum suarum relinqueret successorem, una cum coniuge sua, que sibi diuina prouidentia, non solum coniugio, sed etiam pie mentis consortio fuerat sociata, beatissimam Mariam semper uirginem omnium bonorum suorum habere sibi heredem decreuerunt. Ambo igitur eam deuotis mentibus exorare ceperunt, ut, ea iuuante, sic posset ad eius obsequium sua bona disponere, quod ei posset eorum oblatio grata esse.
209Lectio secunda. Annuit eorum pus precibus diuina benignitas, que semper prope est omnibus, qui in ueritate inuocant nomen eius. Et uolens, ut in honorent ipsius gloriose uirginis ab eis construeretur ecclesia, cum eo tempore nulla esset in Vrbe ipsius beatissime uirginis uocabulo insignita, locum, in quo ecclesiam ipsam construi uoluit, grandi et memorando miraculo consignauit. Factum est enim, ut, terra in circuitu sicca penitus et arida rémanente, locus ipse fusis e celo niuibus tegeretur.
210Lectio tertia. Et ut clarius ac mirabilius esset ipsum miraculum, nonis augusti, quo tempore niues in calida regione non cadunt, immo quo herbe solis ardoribus exuruntur, factum est huiuscemodi signum. Re mirabili alio alludente miraculo, quod in prefiguratione eiusdem uirginis longe ante mundi illustrationem eius gloriosa natiuitas factum fuit, uellere sic celesti rore compluto in area Gedeonis, ut eadem in circuitu sicca et arida remaneret.
211Lectio quarta. Denique, ne ambigi posset, quid sibi uellet tam insolitum stupendumque miraculum, ipsa beatissima uirgo ea nocte prefatis pontifici et patricio in sompnis apparuit, et exponens quem locum ipsum ad basili-cam sibi construendam elegerat, eisdem, ut prefato mane illuc accédèrent et iacerent ecclesie fundamentum, precepit.
212Lectio quinta. Ad quem cum populi multitudo, excitata tanti nouitate miraculi, una cum iam dictis pontifice et patricio cucurrisset, et ipse ponti-fex cepisset propriis manibus terram effodere, ut in circuitu niuium ad ia-cendum construende basilice fundamentum, ecce priori miraculo aliud diuina dispositione successit. Nam terra subito seipsam apperuit, et ubi iacenda essent fundamenta demonstrans, astantium animos incredibili letitia simul et ammiratione repleuit.
213Lectio sexta. Predictus uero patricius, iam de diuina uoluntate securus, ibidem egregie structure fundauit ecclesiam, eamque demum féliciter consumatam, Syxtus pontifex romanus, eadem die, reuoluto annorum circulo, dedicauit. In qua quanta corruscauerint sepe miracula, quanta bénéficia prestentur assidue his, qui eam ibidem cum deuotione exposcunt, quanta frequentia in eadem sancta et ueneranda basilica ad honorem et laudem ipsius gloriosissime celebretur, uestra caritas non ignoret.
214Lectio sancti euangelii secundum Lucam (11, 27-28). Omelia beati Bede presbyteri. Lectio septima. Magnae deuotionis et fidei otenditur hec mulier... Lectio octaua. Nec audiendi sunt qui legendum putant... Lectio nona. Hec mulier typum gessit ecclesie... nec habere sequentem (PL 92, 479C-480B ; CC 120, 236-251).
215Mss. 4 8 9 10 11 12 14 15 17 18 19 23 24 25 30 31.
216NB. – Les chiffres en caractères ordinaires se réfèrent aux lignes du texte, d’après lesquelles les variantes sont données, alors que les chiffres en caractères gras désignent les manuscrits. Ex. : 1-2 Titre = lignes 1-2 Titre etc.
2171-2 Titre : In dedicatione ecclesie sancte Marie uirginis de Niue 10, In sancte Marie ad niues 6 – Incipit istoria bte. marie ad niues 7 – In festo beate Marie ad niues 3 – In festo sancte Marie de niuibus 8 – In festo beate Marie semper uirginis in niuis Rome miraculum factum 12 – In festo b. dei genitricis Marie qualiter basilica eiusdem s. Sancta Maria Maior de urbe. ad signum niuis celitus ostense hedificata fuit 17 – In festo niuis beate Marie uirginis 18 – Qualiter basilica Sanc-tae Mariae Maioris de Vrbe ad signum niuis celitus ostensœ œdificata fuerit 30, Qualiter... ostense et aliis quibus beata uirgo apparuit eddita fuerit 11 – In festo niuis 14 19 20 22 – In festo niuis beate marie uirginis. Jncipit officium beate Marie uirginis. quod appellatur niuis 23 – Incipit officium bte. marie uirginis. quod appellatur niuis 24 –
218 : 3-33 om. prol. Cum ad omnium sanctorum reuerentiam 6 12 13 14 18 19 22 – 3 sanctorum] sanctarum ecclesiarum 24 – cunctorum] christianorum cunctorum 7 8 10 11 12 17 18 19 23 24 30 – 4 ad] tamen ad 17 18 – debeat] om. 10 – semper] om. 12 – laudem] laudes 7 8 – laudem et praeconia] laudum pr. 10 – 5 debet] debent 8 – humanus sensus] s. h. 19, humani sensus 8 – sensus erigere] e. s. 17 18 – quanto] quantum 24 – 6 prouenisse] cf 4, peruenisse 24 30 – et caelestis] celestisque 12 – regni] om. 8 – regni nobis] n. r. 19 23 – 7 aditum] additum corr. aditum 17 18 – sera] serra 24, seua 19, om. 12 – 7-8 obstruxerat] cf 4 10 30, obstrexerat 11 – 8 terris] terra 24 – caelorum summitatem] s. c. 8 – erectam] ereptam 8 –10 sacratissimam] cf 4 10, sacratissima 30, sanctissimam 23 – 10-11 significauit] cf 4 10 30, signauit 7 8 11 12 17 18 19 24 – 11 quae] om. 19 – sua] cf 4 10, sue 8 11 12 17 19 24 30 – radicitus] radicis 7 8 10 11 12 17 18 19 23 24 30 – uiriditate] tunditate 19 – tempestiuae] cf 4 10, sempiternœ 30 – maturitatis] cf 4 10 30, natiuitatis 11 12 – 12 et poma produxerat] pr. e. p. 19 – multis] cf 4 10, et multis 19, in multis 30 – 13 nuntiata] cf 4 10 24, nunctiata 17 18, nuntiatam 30 – 14 reparationem] reparationi 19 – indulsit] indulxit 11 – credentium] cf 4 28, credentibus 7 8 10 12 17 18 19 23 24.
21915 quanta] quanto 19 – 16 proueniant] cf 4 10, proueniunt 24, proficiant 30 –sermonibus poterit] p. s. 7 8 18 23 24, potuit sermonibus 10, poterunt s. 12 17 19 30, potuerunt s. 11 – explicari] explicare 19 – 17 infra] intra 17 18 – Romanae urbis] u. r. 10 – genitrix] add. Maria 19 – 19 Vrbi almae] cf 4, a. V. 7 8 10 11 12 17 18 19 23 24 30 – praestare] prestari 10 – 20 reserare] reuelare 7 – et] esse 19 – 21 a] cf 4 10, in 30 – 22 construendis] struendis 10 – relaxauit] cf 4 10, relaxauerit 11 30, relaxarat 24 – 23 genitricis] cf 4, add. Marie 10, Dei genitricis Mariae 7 8 11 12 17 18 19 23 24 30 – 24 ecclesia fabricata] f. e. 7 – uidebatur satis] cf 4, s. u 7 8 10 11 12 17 18 19 23 24 30 – ut] cf 4 30, om. 19, add. marg. 24, ne 7 8 10 12 17 18 – 25 orbis] mundi cui add. marg. uel orbis 24 – esse] ecclesie 8 – christianae] tante 24 – 25-26 omniumque] et omnium 10, omnium 19 – 26 obtinet] obtineat 24 –coniunctione] cf 4, contuitione 7 8 10 11 12 17 18 19 30, constructione 24 – 27 habitatione] ambitione 17 18, habitaculo 19, – beatissimae] add. marg. 24, om. 20 – immunis appareret] cf. 4, a. i. 10 11 12 17 18 19 24, apparet imm. 8 – immunis] om. 30 – appareret] apparet 7 – diuinae] diuina 17 18 – 28 decorare] preparare 17 – 29 a populo] cf 4 10 30, appellatio 11 – ueneratur] ueneraretur 19 – opem] opere 19 23 – 30 de caelis] om. 7 – gaudeat] cf 4, gaudeant 7 10 11 24 – et] om. 23 – 30-31 et quam] cf 4, et 10 – 31 quam... quam] tam... tam 19 – suae sanctae genitricis] sue genitricis sancte Marie 24 – uoluerit] cf 4, uoluit 7 10 11 – 31-32 ecclesiam] 10, add. omnibus cf 4 30 – 32 omnibus] hominibus 17 – dignatus] cf 4, dignum 10 11 12 17 18 19 24 30 – ad] om. 19 – studia] studio corr. studia 17 18 – 33 diuinis reuelationibus] diuinitus reuelationis 24 – replicemus] explicemus 17 18 –34 Tempore quo praefatus Liberius] Tempore quo Liberius papa, sic inc. narr. 3 6 14 18 19 23 25 – praefatus] om. 6 18 19 23 25 – papa Liberius] L. p. 8 – Liberius] add. qui quartus a beato Silvestro 3 vel quartus... Siluestro 25 – beati Petri] P. apostoli 3 25.
22035 almae Vrbis patriciatus curam] a. V. c. p. 19, Roma urbis principatus curam 24 – Vrbis] om. 3 – patriciatus] patritius 25, patriciatus curam] c. p. 20 – 36 nobilitatis generositate] g. n. 3 – 37 atque] ac 3 6 8 14 19 (24 ms. ac) 25, hac 7 – multarum diuitiarum] d. m. 17 18 – locuples] cf 4 10, locuplex 3 6 8 11 12 17 18 19 23 24 25 30 – 37-38 haberet] add. quem possessionum et diuitiarum successorem 14 – 38 sibi] cf 4, om. 10, ei 3 – prouidentia] om. 17 – 39 nobilitatis similitudine] generositatis nobilitate 14 – similitudine] cf 4, multitudine 10 30, similitudine fuerat] f. s. 23 – associata] cf 4 11 19 30, sociata 3 10 14 17 18 19 23 25 – beatissimam] beatissima 24 – genitricem] add. Mariam 7 – 40 praecipuam] perpetuam 23 – et] cf 4 10, ac 3 23 30 – dominam] add. pariter 30, pie 11, praecipuam dominam et spetialem 24 – pariter] om. 23 – elegerunt] 23, elegerant cf 4 10 – pariter elegerunt] preelegerant 3, preelegerat 25, preelegerunt 7 12 17 18 19, praeelegerint 30, add. et etiam omnium bonorum suorum habere decreuerunt heredem 14 – haec] hii 3 6 7 8 14 23 25 – 40-41 pariterque] cf 4 10, parique 3 11 17 18 19 23 24 25 30, parique pura 14, puraque 6 7 8 – beatissimae] B. 14 – 41 soluentes] add. et dicentes 23, vel add. dicebant 3 6 7 8 14 18 19 23 25, add. marg. dicebant 24 – 42 tibi] om. 18 – 42-43 tanto] cf 4 10, tam 30 – 43 deuotius ] add. nos 3 – fragiles] cf 4, om. 10 – copiosius] om. 24 – 43-45 pietatis... sincera] om. 6 – 44 benigna] benigne 3 7 14, benignius 24 – impendis] impendere uidemus 23, cum verbo impendis des. 19 – igitur] ergo 23 – mater] add. 3 – sincera] add. et 14, sincera fidei deuotione] sinc. deu. et fidei deu. pietate 7 – fidei] om. 24 – 43 nostram] 2°falso repetitum del. 17 18 – igitur] ergo 22 – 45 fidei] om. 14 22 23 24 – ita] om. 7 – 46 ut] cf 4 10 30, in ras. nunc 12 – ut homines] inter homines possidemus , ut homines 14 – solita] sollicita 18, sollicita corr. solita 8 – dispone] disponere 23 – quatenus] quo 14 – tibi nostra] n. t. 3 6 7 8 18 22 – 47 et] om. 24 – et nostre] nostreque 6 8 – tibi in aliquo] cf 4 10 30, i. a. t. 12 – beneplacito obsequio] o. b. 7 – 49 igitur] ergo 3, add. defuit 7 – precibus defuit] d. pr. 18 – defuit] cf 4 10 30, om. 7, fuit 11, desint 23 – supplicantium] supplicantum 17 18 – 50 a iustorum petitione] petitioni 24 – defuerunt] defuere 25 – 51 petitiones] petitionem 23 – petitiones ipsorum] p. eorum 8 – preces eorum 6 24 – taliter] om. 3 18 25, celeriter 24 – taliter uoluit] u. t. 6.
22152 commendare] cf 4, contradere 8 10 11 12, concordare 7 14 18 23, tradere 3 6 17 18 25 – Intrabat] cf 4, add. quippe 3 6 7 11 12 17 18 23 30 – tunc] om. 24, add. temporis 6 7, vel quippe 8 25 – augusti] agusti 23 et sic deinceps – acrioribus] a corporibus 6 – 53 ardoribus] cf 4 10 30, ardoribus 11 – germina] cf 4, telluris germina 3 6 7 8 10 11 12 17 18 23 24 25 30 – solis adustionibus] cf 4 10 30, a. s. 12 – solis adustionibus magis] m. s. a. 18 25 – adustionibus] adhustionibus 17 –magis] om. 14, amplius 3 – 53-54 decoquuntur cf 4 11 30, decocuntur 10 23, quo loco add. marg. affliguntur 23 – 54 Eo] cf 4 10 30, Eodem 3, Ego 11 – 51 beata] cf 4 6, add. uirgo 7 1O 24 – 54-55 aedificandae] hedificandum 23 – 55 sibi] om. 23 – hominibus] om. 12 – 55 dicti] cf 4 10, add. iam 6 14, iamdicti 3 30, dicti iam 7 11 12 17 23 24 – 56 aer] totus aer 3 – tanta] cf 4, tamta 17, in tanta 10 – constringitur... constipatione] om. 23 – imbre] ymber corr. ymbre 24 – 58 casu niuium] casu. niuium 18 25 – multitudo] add. falso et del. niuium 17 – deflueret] cf 4 10, defluerit 24 30 – 58-59 locum aedificandae] e. l. 3 8 – 59 aedificandae] cf 4 10 30, edificare 11, aedificandae basilicae] hed. bas. 6 – cooperiens] cohoperiens 6 – algorem] cf 4, ardorem 10 – 59-60 subministrauit] cf 4 10 30, protinus ministrauit 12, subministraret 23 – 60 In ipsa] Ipsa 7 – praenominato] prenotato 3 – 61 suae] eius 23 – similem] similiter 7 – 62 quo] cf 4, que 8 10 11 12 17 23 24 30, qua 18 –62 quo res et reuelatio] quae res et reuelatione 3 6 7 14, quae res et reuelationem 25 – reuelatio] reuelatione 18, add. ut 23 – firmaretur] affirmaretur 14, confirmaret 25 – firmaretur aspectu] f. ac asp. 7 – aspectu] affectu 17, ac aspectu 14 18 –subitanea] cf 4 10 30, subitania 11, subita 25 – 62-63 immutatio] immutatione 3 7 23, mutatione 14 18 – 63 oculatae] occulate 17 18, occulte 3 7 25 – reuelatione] reuelatio 3 18, reuellatio 23 – nosceretur] noscerentur 14, notesceret 8 – 64 sanctissima uirgo] cf 4 10 30, u. s. 12, sancta uirgo 7, beatissima u. 23 – praenominato pontifici] cf 4 10 11 30, pont. praen. 12, prenotato pontifici 3 – taliter] tali 3 14, celeriter 24 – 65 admonitionis] ammirationis 23 – oraculo] cf 4 10, miraculo 24 30 – Operum] Opus 22 – intentio] intemptio 17 – 66 sollicitudinis] solitudinis 7 –qua] cf 4 10, quam 30 – omnipotenti] optimi 6 – placere] cf 4 10 30, plurimum placere 3 6 7 11 12 17 18 24 – 67 hac] hac in hac 24, hac parte] cf 4 10 30, hoc 3 7 11 12 14 17 18 23 25 – parte] re 6 – placabilem] cf 4 10, commendabilem 6 7 11 12 17 18 24 25 30, commendabiliorem 23 – reddiderunt] cf 4 10 30, rediderunt 23, rediuidunt 11 – ut] om. 14 – quod] add. ei 24 – hactenus] attenus 18 23.
22267-68 erga mei nominis deuotionem] cf 4, n. m. d. 25, om. 10 – 68 non] om. 18 – fuerat] cf 4, fuerit 10 11 12 25 – attentatum] actentatum 17, optentatum 23, [a]cceptatum littera uncis quadratis inclusa forata 24 – nunc mihi] cf 4, m. n. 3 10 12, tunc mihi 25 – 69 placuerit] placuit 3 23 24, placeat 17 18 – consummari] consumare 6 – adeo ut] ad quod 14 – 65 salutis existas] existens sal. 6 – existas] cf 4, existans 17 18, existat 10 – 70 pectoris] add. marg. 12, petitionis 7 – perfunctorium] cf 4 10 30, perfucntorium 17, perfunctorum 11, profuturum 19, presentorium 24, per futurum 18 23 – 71 ambiguis cogitationibus] ambiguit cogitati omnibus 23 – tibi] cf 4, ibi 10 – tibi uerbis] u. t. 3 – 71-72 tibi uerbis asserui] u. a. t. 6 7 8 – omni] cf 4 10, omnium 12 22 30 – 72 omni admonitione] omnium admiratione 3 6 7 14 18 23 24 – admonitione] cf 4 10, admiratione 11 19 30 – confirmare] confirmari 3 – 73 eum] cf 4 10 30, cum 11 – hac] cf 4 10, om. 3 25 30 – hac infusione] hanc infusionem 14 – 73-74 mirandae] cf 4, miraculum 10 23 – 74 niuis quae] cf 4, niuisque 10 – quae] quod 23, om. 14 – Sancti Spiritus] Sp. S. 3 7 8 25 – significat] signa 14 – 74-75 in quo] cf 4, in qua 23, in quo quidem loco 10 – 75 basilicam] basili[li]cam 2a syllaba expunct. 17 18 – tibi praecipio] p. t. 14 – Habebis] cf 4 10, stabilis 28 – 76 et] om. 7, iterum 12 – et Iohannem patricium] om. 23 – in hoc] cf 4, in hoc opere 7 8 10 11 12 14 17 18 23 24 25, add. quippe 30 – idoneum adiutorem] adi. yd. 24 – ad te] a 18 – 77 tuis praeceptis] p. t. 22, tuis pectoris dein add. marg. preceptis 6 – add. humiliter 3 25 –uenire] cf 4, ueniens 8 10 11 12 17 18 – procurabit] cf 4 10 30, properabit 11 12, curabit 3, curabat 7 – simul] similiter 23 – ac] add. uniuerso 6 8 – 78 clero] cancell. 23 – 78 Superagius] cf 4, corr. Superaginis 14, Superangius corr. Superagius 22, Superagnis 10, Superpargius vel Superparguis 24 – incunctanter] cf 4 10 12 22, inconctanter 30 – 78-79 accede] accedes 6 18 23, accedens 7 – 79 ibique] in quo 24, ubique 3 – 79 inuenies] inueniet 14 – atque] ac 6 7 23 – mox] monte 6 7 23 – 80 mei nominis] cf 4 10, meo nomini 3 8 11 12 14 17 18 24 30, ecclesiam mei nominis] eccl. meo nomini 25, meo nomini eccl. 6 23, nomini meo eccl. 7 – incipias] incipies 6 18, add. ecclesiam 8 – 74-75 incipias fabricare] in his verbis des. 24 – 80 in] om. 18 – in tantœ] intacte 11 – tantae] cf 4 10, tanto 30.
22381 stupore] in stupore 18 – positus] cf 4 10 30, penitus 6 17 18 23, om. 3 11 –miraretur] moraretur 14 – stupore positus miraretur] penitus mir. stup. 8 – et de] et in 14 18 23 – de] om. 8 – de cognitione] cf 4, in cognitione 17 18 19 23, cognitionem 10, cognitione 11, congentione 6 – animus] eius animus 12 – 82 haesitaret] helitaret corr. marg. hesitaret 6 – protinus] cf 4, om. 10 – responsum] responsionem 14 – se] cf 4 10, om. 28 – genitricem] cf 4, Dei genitricem 3 6 7 8 10 14 18 23 25 – Mariam uirginem] u. M. 3 – uirginem] om. 25 – 83 Dominus] om. 8 – uelut] ueluti 12 – suo] cf 4 10, om. 8 12 14 22 25 30 – 84 incarnatus processit] p. i. 12 – ab oculis eius subtrahitur] s. a. o. e. 12 – 85 eodem momento] e. m. 12, eadem monitio 6 7 8 14 23 (ms. moiti), eadem momenti 22 – praetaxato] cf 4 10 28, pretasato 11 – coniugi] cf 4 10 30, coniugi 11, congiugi 6, uxori 25 – 87 quo] qui 7 – meae] cf 4 10 30, nostre 8 11 14 18 23 25 – 87-88 intuitu... Christi] om. 6 – 88 solita] sola corr. so**lita 17, solicita 18 – 83 suscepi] in hoc verbo des. 23 – uolo] uolui 8 – tuarum rerum] r. t. 6 – 89 hereditatumque] cf 4 10 11, hereditarumque 30, hereditaturique 8 – perpetuum successorem] s. p. 12 – perpetuum(que) s.] que canc. 17 18 – uolo] 18, uolui 6 – 90 ita] om. 6 7 8 – dum] cum add. marg. 12 –mihi] add. falso et del. tibi 17 18 – 91-92 in caelis copiosum thesaurum] c. thes. in c. 12 – 92 thesaurum] thalamum 11, add. uiuum 3 – construam] construere 8 –construam mansionem] m. c. 7 – 92-93 Hoc... faciendum] Haec... facienda 14 –92 ergo] igitur 17 18 – 93 impero] precipio 6 7 – surrexeris] cf 4 10 30, surrexerit 11 – 94 Ego enim] cf 4, Etenim 10 – locum] om. 25, add. aedificandae 3 14 – locum specialem] sp. l. 3 – elegi] in hoc verbo des. 3 – 95 miraculo demonstrare] d. m. 18 – 96 ipsum locum] l. i. 17 18 – locum] om. 12 – cooperuerit] cf 4 10, cohoperuerit 8, cooperiat 30, cooperuit 14, cohoperuit 6, quo operuit 11 – 97 infusione] cf 4, fusione 10, infusionem 25 – contigerit] cf 4 10 12, contegerit 17 18, contingerit 11 30, add. meo nomini 30 – in quo] in eo 8, in quo meo nomini] m. n. i. q. 18 – meo] modo corr. meo 6 – meo nomini] cf 4 10, om. 30, add. in quo 8, – meo nomini basilicam] b. m. n. 14 – 96-97 papae Liberii] L. p. 25 – 98 praecipio] impero 6 7 – erigendam] erigenda 8.
22498 et] huic quod expunct. 6 – et sue coniugi] om. 6 8 – 99 elabitur] dabitur corr. elabitur 6 – 99-100 tanta admiratione eos] t. e. a. 6 7 8 14, tamta e. a. 17 18 –admiratione eos] cf 4 10 28, e. a. 11 12 18 25 – 101 pariter] om. 25, pariter laudibus] l. p. 18 – laudibus exultarent] cf 4 10, e. l. 30 – primo] om. 18 – 102 perrecturus] cf 4 10 30, perrepturus 11 – 103 coopertum] cohopertum 6 – inspexit] cf 4 10 11, conspexit 30 – 103-171 Qua de re... qui uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen] om. quo loco praebet 18 : O uere beata humilitas que deum hominibus pe-periens (sic !) uitam mortalibus reddidit. celos innouauit. paradisum aperuit et omnium animas ab infernis liberauit. O uere inquid gloriose marie humilitas. que porta paradisi efficitur. scale celi constituitur. [Facta est certe] humilitas marie scala celestis per quam descendit deus ad terras. quia respexit inquid humilitatem ancille sue. Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Et quid est dicere respexit. nisi approbauit. placuit ei (enim ?) humilitas mea. Lectio s. euang. sec. Luc. (11, 27-28). Omelia Origenis. Magne deuotionis et fidei... et blasphemare querebant – 103 aperte] cf 4 10 11, aperta 30 – firmatus] cf 4 10, firmatur et 8 30 – 103-104 iubentis] add. ipsius 6 – 106 hora] add. sup. lin. 8 – sibi] cf 4 10, om. 30 – amotis] admotis 6 12 14 – 107 obstaculis] ostaculis 8 – anxiusque] anxius 17 – 107-108 reuelatum fuerat] f. r. 17 18 – 108 sermonem concepti gaudii] c. s. g. 7, prius] pius 25 – 110 filii karissimi] cf 4 10, fili karissime 6 7 8 14, fili carissime 11 12 17 18 30, fili charissime 25 – 111 qui] quia 6 – sublimatione] sublimitate 14 – speciale] spirituale 14 – 112 suae sanctae] cf 4 10, sanctae suae 6 8 12 17 18 25 30, sancte 11, add. sup. lin. sancte 7 – dignatus est] om. 8 – 113-114 declarare] deputare 12 – 114 qualitate] claritate 17 18 – immutata] cf 4, immutati 7 8 10 11 – 115 concusserit] cf 4 11, concussit 10 14 – Vnde] Vnde cum 8 – te scire] s. t. 17 18 – quoniam] cf 4 10, add. iam 28, quoniam nuntii] ut quam totius nuntii 14 –iam] cf 4 10, om. 30 – nostra parte] p. n. 7 25 – 116 populum... clerum] populus... clerus 14 – et] ac 17 18 – ad nos pariter] p. a. n. 17 18 – uocauerunt] cf 4, uocauerint 28, uocauerimus 10, debuerunt uocare 12, uocetur 14 – Sic] Sicut 8, Sicque 17 18.
225117 ut] om. 8 – nos] add. marg. 12 – Superagium] cf 4, agnum 10 – 119 ornatum] cf 4, donatum 10 – 111 speciali] specialis 6, specialiter 14 – 120 reseruauit] seruauit 12 – 122 præ] cf 4 10, pro 11.12 30 – astiterunt] astitere 25 – cum magna instantia] cf 4, m. c. i. 7 8 10 11 17 18 – 122-123 ex uocatione sua] cf 4, ex deuotione 10 – 123 tum] cf 4 10, tum etiam 6 11 17 18 25, cum etiam 28 – ex] cf 4 10 30, om. 11 17 18 – miraculi nouitate] n. m. 25 – nouitate] nouitatem 17 18 – concitati] cf 4, plurimum concitati 6 8 10 11 12 17 18 25 – Cum] Cumque 17 18 – eos] cf 4, add. pontifex 6 7 8 10 11 12 14 17 18 25 30 – 124 initium] add. ad eos papa 6 7 8 11 12 14 25 30 – exorsus] cf 4 11 28, exosus 10, ad eos exorsus 17 18 – 125 est] om. 17 18 – in Domino fratres] fr. i. D. 25 –fratres] om. 14 – nos] om. 14 – 126 egregiam] egregia 14 – 127 effecerit] efecerit 8 – in ea] om. 14 – 127-128 beatorum] cf 4 10, probatorum 30 – 128 apostolorum Petri et Pauli] cf 4, P. et P. ap. 10 – merita] om. 17 18 – collocauerit] cf 4, collocauit 10 – hodie] cf 4 10 28, hoc 11 – eam] om. 17 18 – 128-129 diuinis] piis 25 – 129 muneribus] nutibus 14 – specialibus] spiritualibus 6 8 14 17 18 25 – donis] cf 4 10 30, om. 11 – atque] ac 14 – ita] itaque 6 – 130 adhibere] cf 4, exhibere 10 – 131 possit ambigere] ambigere possit ultimo uerbo in marg. add. 6 – immensa nobis caelitus diuina] n. c. i. d. 25 – prouenisse] in hoc uerbo des. 6 – 132 quod] cf 4, nunc 10, nix quam 7 8 11 12 17 18 25 30, nix quae 14 –133 niuem] cf 4 10, om. 7 8 11 12 14 17 18 25 30 – cecidisse] concidisse 14 – conspicitis] cf 4 30, aspicitis 10 – cecidisse... conspicitis] ipsi cec. con. 25 –diuini] cf 4, quod diuini 10 – diuini beneficii indicium] i. d. b. 12 indicium declarat] d. i. 7 – Quod] cf 4, Quod iam 17 – Quam 10, quam ideo 7 8 11 12 14 18 25 30 – 134 Deus] dominus 12 – uoluit] add. marg. 12 – 134 nos] add. marg. 12 – sua misericordia] cf 4, sue misericordie 7 11 17 18, sue misericordie candore 8, niue 10.
226135 nobis] uobis 17 18 – per] om. 14 – sanctissimam] cf 4, sanctam 8 10 11 12 18 25 30, sanctissimam suam] s. ss. 14 – imperare] cf 4 10 30, imparare 11 12 –136 accingamur] cf 4 10, accingamus 11 30, attingamus 8 12 – 137 Cumque omnibus] Cum igitur omnibus 25 – omnibus seriatim] s. o. 17 18 – 139 diuinis] in diuinis 12 14, cum diuinis 25 – perrexerunt] cf 4, peruenerunt 10 – 140 Requirentes] cf 4, Inquirentes 11, Exquirentes 10 – 140-141 Requirentes... repromiserat] om. 25 – 141 eum] et 25 – 141 plenum altis niuibus] a. n. pl. 25 – cuius quidem] cf 4, om. 7 8 10 – 141-146 In cuius... retulerunt 25 – quidem] siquidem 12 14 – alta] cf 4, altam 10 – 142 ille] iste 14 – 143 area] cf 4 10 30, aera 11 12, aera corr. area 17 –144 euidentius] euidentium 14 – consecrauit] cf 4, conseruauit 7 8 10 11 12 30, conseruari 14 – quem] cf 4 10 –, add. uidelicet 7 8 11 14 30 – 145 locum] cf 4, om. 10 – gratias] cf 4, grates 8 10 11 30, gratias Deo] D. g. 14 – beatissimae] cf 4 10, beatœ 30 – 146 retulerunt] detulerunt 17 18 – 146-147 nix designauerat] cf 4 10, d. n. 30 – 147 manibus] manicis 17 18 – terram coepit] cepit terram 12 – effodere] cf 4 11 30, fodere 10 – extemplo] extimplo 8 17 18 – 147-148 aperta est] e. a. 17 18 – aperta est per circuitum] sese per circ. aperuit 25 – 148 gloriosissimae] cf 4, gloriose 7 8 10 11 12 14 17 18 30 – meritis] cf 4, om. 10 – architectonicis] cf 4, architectoris 10 14 – 148-153 et ita... repedauit] Quo viso miraculo diuinis celebratis officii Domino Jesu Christo et sue genitrici uota persoluentes domum leti rediere 25 – 149 diuina reserauit clementia fundamentum] cf 4 30, f. d. cl. r. 7, d. cl. r. f. 8 11 14 17 18, d. cl. f. r. 12, diuine clemencie reserauit f.10 – 150 cum] cf 4 10, quam 30 – quam] cf 4 10, et 28 – 151 Deo] cf 4, Domino 7 10 11 12 14 28 – persoluerunt] cf 4, persoluentes 7 8 10 11 14 – 152 propria] cf 4 10, sua 7 8 1112 14 17 18 30 – 154 Illustris ... consecrauit] Illustris postea patritius vna cum coniuge sua ex suo asse templum beate uirgini construxere. Quod postea pontifex in honore dei et beatissime virgini consecrauit. Tu autem 25 – 154-155 quae necessaria fuerant] om. 7 – necessaria] cf 4 10 30, nomina 11.
227155 ministrauit] cf 4 10 30, ministrabat 7 11 12 14, ministrabant 17 18 – ut] cf 4, add. ei 10 – pateretur deesse] cf 4, animo pateret 10 – uiderit] cf 4 10, uideretur 11 14 30, uidebatur 8 – uiderit operi necessarium] o. n. u. 7 12 – 156 habebat] add. bis omnia 14 – conferens] cf 4, offerens 10 17 18 – et] om. 17 18 – 157 uxori suae] cf 4 10 30, s. u. 8 11 12, om. suae 7 14 – fecit] fecerit 14 – in] ad 12 – 157-158 idem pontifex] pont. praedictus 14 – 158 honorem] cf 4, honore 10 14 – Dei] cf 4 10 30, Deo 11 – beatissimae] cf 4 10, beatae 17 18 30, beatae semper 14 – Mariae] cf 4, om. 10, uirginis Mariae] cf 4, M. u. 7 8 12 18 30 – 159 quidem] add. sibi 12 17 18 30, vel ibi 14 – cunabula] cf 4, add. uidelicet 7 8 10 11 12 17 18 30 – 160 altari] altaris 8 – 161 aliis] add. sanctorum 12 –162 superuacaneum] cf 4 12 30, superuacuum 7 8 10 11 17 18 – superuacaneum est] longum foret 14 – collocauit] collocantur 7 8 – 163 de lacte] cf 4 10 30, delate 11 – eiusdem] add. gloriosae 7 8 14 17 – Virginis] cf 4, add. Marie 8 10 14, vel add. gloriose 11 12 18 30 – 163-164 de capillis... capitis] de capillis sui sanctissimi capitis 14 – uimpium] cf 4 12, uipium 11, nimpium 28, ingypium 10, uelum 7 17 18 – sanctissimi cap.] cf 4 10, sacratissimi cap. 11 17 18 30, sacratissimi] om. 11 – 164 una] om. 12 sacratissimi corp.] cf 4 12 3O, sanctissimo corp. 10 – 166 corpus requiescit] add. marg. 7 – 166-167 et eius caput... conseruatur] cf 4 30, om. 7 8 10 11 12 17 18 – 168 affectibus] cf 4 10, effectibus 7 11 12 17 18 30 – 168-169 quotidie] cf 4 30, om. 7 8 10 – 169 eiusque] et eius 14 – semperque] semper 14 – 170 qui] add. Deus omnipotens cum angelis et sanctis omnibus perpetualiter 12.
228Mss. 27 28 29
229Ed. : P. De Angelis, Descriptio, p. 22-24.
230Textus. 1 regnum] 27 28, regimen 29 – 3 patriciatus dignitate] 27 28, morum honestate 29 – 4 et diuitiarum] 27 28, om. 29 – vna cum coniuge sua] 27, add. marg. 28 – 4-6 una cum... fuerat sociata] 27 28, om.29 – 6 beatissimam Mariam semper uirginem] 27 28, beatissimam Dei genitricem 29 – 7 habere sibi heredem decreuerunt] 27 28, hab. decreuit her. 29 – Ambo igitur] 27 28, ambo 29 – 7-8 mentibus] 27 28, precibus 29 – 8 exorare ceperunt] 27 28, exorantes 29 – iuuante] 27, adiuuante 28 – posset] 28, possent 27 29 – 8-9 sic posset... bona disponere] 27 28, om. 29– 9 oblatio] 27 28, oblata 29– 11 prope est... nomen eius] 27 28, fideliter inuocantibus adest 29 – Et] 27 28, om. 29 – in] 27, add. marg. 28 – 12 honorem] 27 28, honore 29– 12-13 cum eo tempore... uocabulo insignita] 27 28, om. 29 – 13-14 locum] 27 28, locumque 29 – 14 ecclesiam ipsam] 27 28, ip. ec. 29 – grandi et] 27 28, om. 29 – 15 consignauit] 28, consignant 27, designauit 29 – penitus] 27 28, om. 29 – 16 remanente] 27 28, remaneret 29 – locus] 27 28, cum locus 29 – niuibus] 27 28, nubibus 29 – 17 clarius ac... ipsum miraculum] 27 28, res maiori ascriberetur miraculo 29 – 17-18 nonis augusti] 27 28, nocte quadam, scilicet non. aug. 29 – 18-23 quo tempore... arida remaneret] 27 28, subito contra naturam temporis, aer nimia frigoris congelatione constringitur et in tanta nubium constipatione densatur, ut, imbre desuper fuso, in ipso casu niuium multitudo deflueret, que solummodo edificande locum basilice cooperiens, miraculum pariter et algorem subministraret 29 – 19 alio] alii 27 28.
23120 quod] 28, quidem 27 – 22 area] 28, arca 27 – 25 ipsa beatissima] 27 28, beata 29 – uirgo] 27 28, add. ea nocte 29 – 25-26 prefatis... patricio] 27 28, prenominato pontifici ac dicto patricio et uxori sue 29 – 26 et] 27 28, om. 29 – quem] 28, quod 27 29 – 27 eisdem] 27 28, eis quoque precipiens 29 – prefato] 27 28, illucescente 29 – illuc] 27 28, eo 29 – 28 iacerent ecclesie fundamentum[ 27 28, ecclesie fundamenta iactarent 29 – precepit] 27 28, om. 29 – 29 Ad quem] 27 28, Mane itaque facto, ad predictum locum vna cum pontifice omnes exultantes cum diuinis laudibus perrexerunt. Lectio quinta. Requirentes uero locum, quem sancta Dei genitrix pontifici repromiserat, eum plenum altis niuibus inuenerunt. In cuius quidem circuitu tam alta nix limitem fecerat, ut nulli uideretur ambiguum, quod ille hunc locum participem niuium infusionis fecisse certius uideretur, qui quondam in area Gedeonis rellus (= vellus) rorans celesti pluuia euidentius conseruauit 29 – 29-42 Ad quem... non ignoret] 27 28, Ad quem uidelicet locum plebs uniuersa concurrens, immensas gratias Deo et beatissime Virgini retulerunt. Mox uero pontifex fossorium letus accipiens, sicut nix designauerat, propriis manibus terram cepit effodere. Que extemplo aperta est per circuitum. Et ita huius gloriose virginis meritis, architectonicis manibus diuina clementia reserauit fundamenta. Tu autem Domine. Pro sexta lectione sumatur legenda de sancto Oswaldo rege et martire. Require supra fo. C.XXXIIII. 29 – 31-32 ad iacendum] 27 28, sed forsan corrigendum est : iaceret.
23243-47 Lectio sancti euangelii... nec habere sequentem] 27 29, Euangelium. Extollens vocem quedam mulier. cum sua omelia. Require supra in uigilia Assumptionis Marie folio C.XLII 29.
Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.