Versión clásicaVersión móvil
OpenEdition Books École française d’Athènes Suppléments du BCH La monnaie dans le Péloponnèse Συμπεράσματα για τις ανακοινώσεις...

La monnaie dans le Péloponnèse

 | 
Charles Doyen
, 
Eva Apostolou

Συμπεράσματα για τις ανακοινώσεις που αφορούν στη Βυζαντινή περίοδο

Δέσποινα Ευγενιδου

Texto completo

1Η ΣΤ΄ Επιστημονική Συνάντηση για το Νόμισμα πραγματοποιήθηκε στο Άργος στις 26-29 Μαΐου 2011, με θέμα, το «Νόμισμα στην Πελοπόννησο».

2Η νομισματική κυκλοφορία της Πελοποννήσου ήταν από τα θέματα που απασχόλησαν από νωρίς τους επιστήμονες. Η ιστορικός Άννα Αβραμέα με τους νομισματολόγους του Νομισματικού Μουσείου, Ι. Τουράτσογλου και Μ. Γαλάνη έβαλαν τις πρώτες βάσεις. Η ομάδα του ΕΙΕ με τους Η. Αναγνωστάκη, Β. Κόντη, Α. Λαμπροπούλου, Α. Πανοπούλου προσέγγισαν ιστορικά δεδομένα και προσπάθησαν να εντάξουν και τα αρχαιολογικά δεδομένα στην έρευνά τους στο πλαίσιο της ιστορικής γεωγραφίας. Η Βάσω Πέννα έδωσε μία κατεύθυνση με την προσέγγιση των νομισμάτων ως τεκμήρια για τη ζωή των πόλεων. Υπήρχε, λοιπόν, μία προεργασία στο χώρο, ιστορικές πηγές και αρχαιολογικά ευρήματα είχαν κάπως ανιχνευθεί. Συγχρόνως, τα γενικά έργα της βυζαντινής ιστορίας και νομισματικής, όπως The Economic History of Byzantium (7th-15th c.), σε επιμέλεια Αγγελικής Ε. Λαΐου, καθώς και Οι «θησαυροί» των Βαλκανίων και της Μ. Ασίας, 491-713, που επιμελήθηκε η Cécile Morrisson μαζί με άλλους συνεργάτες, έδωσαν νεότερες κατευθύνσεις στην έρευνα. Στο συνέδριο, λοιπόν, παρουσιάσθηκαν ανακοινώσεις που στηρίχθηκαν σε αυτές τις βάσεις, παρουσίασαν πρόσφατα ανασκαφικά ευρήματα και νεότερες έρευνες, οι οποίες προώθησαν περαιτέρω τη γνώση μας για την περιοχή.

3Η Συνάντηση περιλάμβανε πέντε γενικές εισηγήσεις, μία για κάθε εποχή, 45 ανακοινώσεις, 23 ανακοινώσεις τοίχου. Από αυτές, μία γενική εισήγηση αφορούσε στο Βυζάντιο, μία στο Δυτικό Μεσαίωνα, μία στους νεότερους χρόνους. Από τις ανακοινώσεις, οι έξι αφορούσαν στη βυζαντινή εποχή, οι πέντε στη μεσαιωνική εποχή με δυτική παρουσία στην Πελοπόννησο, και μία στον 19ο αι. Από αυτές, οι δύο αφορούσαν στη σφραγιστική, δηλαδή παρουσίαζα βυζαντινά και ένα δυτικό μολυβδόβουλα, και μία, ένα μετάλλιο του νέου ελληνικού κράτους. Στις ανακοινώσεις τοίχου, παρουσιάστηκαν κυρίως ανασκαφικά νομίσματα. Σε κάποιες περιπτώσεις αναφέρονται και σε βυζαντινά νομίσματα, καθώς προέρχονται από χώρους οι οποίοι συνεχίζουν να έχουν ζωή, συνήθως μέχρι τον 6ο-7ο αι., μερικές φορές και αργότερα. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η ανακοίνωση των Στ. Φριτζίλα και Γρ. Γρηγοράκη για τα νομίσματα που βρέθηκαν στο Παλλάντιο, πόλη που άκμασε στα κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά, πρωτοβυζαντινά χρόνια και μαρτυρείται κάποια παρουσία έως τον 11ο αι.

4Η καθηγήτρια Βάσω Πέννα με μία συγκροτημένη γενική εισήγηση για το Βυζάντιο, τοποθέτησε το πλαίσιο της εποχής στην Πελοπόννησο. Ο Βαγγέλης Μαλαδάκης, παρουσίασε τα 126 συντηρημένα και αναγνωρίσιμα νομίσματα, που βρέθηκαν σε συγκεντρώσεις στις ανασκαφές που διενεργήθηκαν από το 1984 έως το 1987, στην περιοχή που αργότερα δημιουργήθηκε το σημερινό Στάδιο του Άργους. Εντάσσει με επιτυχία αυτό το εύρημα και το συγκρίνει με άλλους δημοσιευμένους θησαυρούς της περιοχής, της ίδιας περιόδου (τον 6ο αι.), και με ημερομηνία απόκρυψης 578-583 που συνάδουν για τα αποτελέσματα που προκάλεσε η αβαροσλαβική επιδρομή στην περιοχή.

5Η Άννα Λαμπροπούλου προσεγγίζει τις όψεις του οικονομικού βίου των κατοίκων της Ηλείας στα τέλη του 6ου αι. και αρχές του 9ου αι. και λαμβάνει υπόψη της, τόσο τα οικιστικά σύνολα της περιοχής, όσο και την ίδια την Ολυμπία, τους νομισματικούς θησαυρούς και τα μεμονωμένα νομίσματα. Επιχειρεί να τεκμηριώσει τη συνέχιση της ζωής μέχρι τον 8ο αι., όπως έχει αποδειχθεί και σε άλλες περιοχές του βυζαντινού χώρου. Η ανακοίνωση συντελεί στην προσέγγιση του είδους της ζωής των πόλεων, καθώς και της διάρκειας της ζωής τους.

6Η Ιωάννα Μακρή ασχολείται με τα μολυβδόβουλα που βρέθηκαν στην Πελοπόννησο ή αναφέρονται στην Πελοπόννησο και χρονολογούνται από τον 7ο αι. έως τον 9ο αι. Στην ολοκληρωμένη ανακοίνωση, ονόματα αξιωματούχων και εκκλησιαστικών αρχόντων της Πελοποννήσου βεβαιώνουν ότι η βυζαντινή παρουσία στην περιοχή είναι έντονη. Αντιπροσωπεύονται οι διοικητικές μονάδες της αυτοκρατορίας και μαρτυρούν μία επαρχία που συμμετέχει ενεργά στην αυτοκρατορία.

7Υπάρχουν ανακοινώσεις κυρίως ιστορικές, όπως της Μαρίας Γερολυμάτου. Πρόκειται για μία συγκροτημένη ανακοίνωση, που μαρτυρεί για την επαρκή κυκλοφορία αρχικά του χρυσού νομίσματος, στη διάρκεια κυρίως του 10ου αι., στην Πελοπόννησο, αντλώντας την τεκμηρίωσή της για τη φορολόγηση από τις ιστορικές πηγές και τους βίους αγίων (Πέτρου, Νίκωνος).

8Η ανακοίνωση του Παναγιώτη Γιαννόπουλου εντάσσει το μεσοβυζαντινό Άργος στην υπόλοιπη αυτοκρατορία, σχολιάζοντας εφόλης της ύλης τα ιστορικά δεδομένα και τη νομισματική κυκλοφορία, εντοπίζοντας κοινά σημεία και τοπικές διαφοροποιήσεις με τις άλλες επαρχίες της αυτοκρατορίας στην ίδια εποχή.

9Βυζαντινά και μεσαιωνικά δυτικά νομίσματα συνυπάρχουν στην Πελοπόννησο για μεγάλη χρονική περίοδο και σ’ αυτήν αναφέρονται κάποιες ανακοινώσεις. Η γενική εισήγηση των Julian Baker και Μίνας Γαλάνης-Κρίκου αναφέρεται σε αυτόν τον Δυτικό Μεσαίωνα στην περιοχή, παρουσιάζοντας αναλυτικά, το ταραγμένο πλαίσιο της εποχής. Με ευχάριστη έκπληξη διαπιστώνουμε γι’ αυτή την εποχή παρουσιάσεις νέων ευρημάτων και νέων ερμηνειών.

10Ο Κωνσταντίνος Λαγός και ο Φώτιος Καρυανός προσεγγίζουν συγκροτημένα τα οικονομικά δεδομένα και τη νομισματική κυκλοφορία μιας σημαντικής υστεροβυζαντινής πόλης, το Μουχλί, ένα προχωρημένο βυζαντινό φυλάκιο στις Βενετικές περιοχές, τον 14ο αι. και αρχές του 15ου αι., μέσα από τις ιστορικές πηγές και τα τυχαία ευρήματα που εντόπισε το εξασκημένο μάτι του κ. Λαγού στο χώρο. Προτείνει με αρκετά θετικά επιχειρήματα την τοποθέτηση στο κάστρο αυτό, το τελευταίο νομισματοκοπείο του Μανουήλ Β΄, προσθέτοντας στη μελέτη του J. Baker.

11Η Μίνα Γαλάνη-Κρίκου βασίζεται σε 161 νομίσματα, που βρέθηκαν κατά τη διάρκεια ανασκαφών 1971 και 1972, χρονολογούνται από τον 6ο αι. έως και τον 19ο αι. στην Ακροναυπλία και μαρτυρούν βυζαντινή και δυτική παρουσία. Με βάση αυτό το υλικό κάνει μια ανασκόπηση της νομισματικής παραγωγής και κυκλοφορίας στη βυζαντινή, φραγκική και βενετσιάνικη Αργολίδα και τα νησιά του Σαρωνικού. Το υλικό επιβεβαιώνει νέες απόψεις, όπως το tornese του Μανουήλ Β´ Παλαιολόγου, που αποδίδεται σε νομισματοκοπείο της Πελοποννήσου, Μυστρά ή Μονεμβασία, σύμφωνα με τον J. Baker. Η πιθανή απόδοση των απομιμήσεων των τεταρτηρών του 13ου αι. σε περιφερειακό νομισματοκοπείο της Αργολίδας, και ίσως στο Λέοντα Σγουρό, όπως προτείνει η μελετήτρια μοιάζει ελκυστική αλλά χρειάζεται ακόμα κάποια τεκμηρίωση.

12Ο Julian Baker και ο Γιώργος Τσεκές, με αφορμή τα νομίσματα που παραδόθηκαν στην 25η Εφορεία, από την περιοχή των Λιμνών της Αργολίδας και σε συνδυασμό με τους δημοσιευμένους θησαυρούς πραγματοποιούν μια προσεκτική προσέγγιση της νομισματικής κυκλοφορίας της περιοχής, η οποία υπήρξε σημείο διέλευσης των δρόμων στην ύστερη Βυζαντινή και Φραγκική εποχή. Τα βυζαντινά και δυτικά νομίσματα χρονολογούνται από τα μέσα του 12ου αι. έως τις αρχές του 14ου αι., οπότε η εισβολή των Καταλανών φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά την περιοχή.

13Στη λατινοκρατούμενη Πελοπόννησο αναφέρεται η ιστορικός Κωνσταντίνα Παπακοσμά. Η μελετήτρια παρουσιάζει τη μεγάλη διάδοση της σύναψης δανείων μεταξύ των ιδιωτών (13ο-15ο αι.), καθώς και τις προσπάθειες ελέγχου της τοκογλυφίας με νομοθετικές ρυθμίσεις, στις βενετικές κτήσεις, χωρίς μεγάλη επιτυχία. Εντύπωση προκαλεί η ποικιλία των κοινωνικών στρωμάτων που καταφεύγουν στη σύναψη δανείων.

14Η Αγγελική Κόσσυβα δημοσιεύει δύο μεσαιωνικούς θησαυρούς που βρέθηκαν στο Άργος και μαρτυρούν γλαφυρά την εμπορική ακμή της πόλης με χρονολογίες απόκρυψης 13ο αι. και 14ο αι. Ο πρώτος με 2187 νομίσματα, από αυτά, 4 χρυσά φιορίνια Φλωρεντίας (1315-1325), 13 ενετικά grossi (1252-1342), 39 νομίσματα του Βασιλείου της Σικελίας, 3 gigliati της Νάπολης (1285-1343), 1 saluto (1285-1309), 25 pierreale της Μεσσίνας (1282-1337), 1 αργυρό τορνέσιο (1268-1314), και 2130 δηνάρια τορνέσια (deniers tournois) από τη Φραγκοκρατούμενη Ελλάδα, Πριγκιπάτο της Αχαΐας, Δουκάτο Αθηνών, Δεσποτάτο της Ηπείρου, Δουκάτο της Νεοπάτρας με χρονολογία απόκρυψης στα 1340- 1342, περίοδο ακμής της πόλης, πιθανόν να ανήκει σε έμπορο της εποχής με σχέσεις με την Ιταλία και εγκατεστημένο στο Άργος, στην κεντρική συνοικία της πόλης. Ο δεύτερος θησαυρός από 233 νομίσματα, γαλλικά δηνάρια, τορνέσια και από το Πριγκιπάτο της Αχαΐας, που χρονολογούνται περίπου 1249-1270. Πιθανόν να ανήκει, σύμφωνα πάντα με τη μελετήτρια, σε στρατιώτη της φραγκικής φρουράς που είχε εγκατασταθεί στο Άργος.

15 Ο Δημήτρης Αθανασούλης χρονολογεί με ακρίβεια το μολυβδόβουλο των Ιωαννιτών Ιπποτών από το κάστρο Χλουμούτζι, το 1401. Τη χρονιά που ο μάγιστρος των Ιωαννιτών, Ρhilibert de Naillac, ανέπτυξε ιδιαίτερη δράση στην περιοχή κι έστειλε δύο εξουσιοδοτήσεις προς τους Ιωαννίτες Ιππότες για συνομιλίες με τον ηγεμόνα του πριγκιπάτου της Αχαΐας, Πέτρο San Superan. Είναι μία ακόμα ένδειξη για το διοικητικό ρόλο του κάστρου αλλά και τον πιθανό χώρο φύλαξης του αρχείου.

16Ο Παναγιώτης Κόκκας παρουσίασε με ακρίβεια το ιστορικό και οικονομικό πλαίσιο της Πελοποννήσου στη νεότερη εποχή. Δεν υπήρξαν όμως, δυστυχώς, ανακοινώσεις για την περίοδο 1461-1828. Γεγονός που δηλώνει τη μεγάλη έλλειψη και βασικής προηγούμενης έρευνας αλλά και κατεύθυνσης σπουδών και ενδιαφερόντων.

17Στο νεότερο ελληνικό κράτος αναφέρεται ο Ανδρέας Μαζαράκης, και παρουσιάζει ένα μετάλλιο φιλομάθειας του Ιωάννη Καποδίστρια, βραβείο Φιλομάθειας για τους μαθητές της Αλληλοδιδακτικής σχολής του Ναυπλίου, αργότερα του ορφανοτροφείου της Αίγινας και τα υπόλοιπα σχολεία. Στο μετάλλιο είναι εμφανής η επίδραση από τα ρωσικά μετάλλια –ένα πιθανόν ανάλογο χρησιμοποιήθηκε από τους Άγγλους για την Ιόνιο Ακαδημία.

18Στη διάρκεια της συνάντησης έγινε φανερό ότι έχει βελτιωθεί ο διάλογος μεταξύ ιστορικών, αρχαιολόγων και νομισματολόγων και με αυτόν τον τρόπο η έρευνα έχει να κερδίσει πολλά. Η προσέγγιση της Πελοποννήσου έγινε στο πλαίσιο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και όχι σαν μία μεμονωμένη περιοχή. Τα θέματα μετατοπίστηκαν από τις επιδρομές των Σλάβων, σχετικά με το πότε έγιναν και πόσο γρήγορα αφομοιώθηκαν, σε θέματα νομισματικά : νέα νομίσματα ταυτοποιήθηκαν, πιθανά νομισματοκοπεία εντοπίσθηκαν και σε θέματα που αφορούν στη διάρκεια και στους τρόπους ζωής των πόλεων και της επικοινωνίας τους. Φωτίζονται επίσης θέματα για την καλλιεργήσιμη γη, για τον οικονομικό ρόλο των μοναστηριών στον έλεγχο και την οργάνωση της υπαίθρου.

19Οι Φίλοι του Νομισματικού Μουσείου και το προσωπικό του Μουσείου οργανώνουν αυτές τις συναντήσεις από το 1992, σε διαφορετική περιοχή της χώρας κάθε φορά. Οι στόχοι των συναντήσεων είναι η συνεργασία με τις τοπικές Εφορείες και με άλλους φορείς (πανεπιστήμια, ξένες σχολές), ώστε να δημοσιευτεί νέο υλικό και να φωτιστούν τα προβλήματα της κάθε περιοχής. Επιτεύχθηκαν, λοιπόν, οι στόχοι της συνάντησης, καθώς υπήρξε άριστη συνεργασία με τις τοπικές Εφορείες. Η Δ´ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και η Διευθύντρια, Άλκηστη Παπαδημητρίου, καθώς και η 25η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και όλο το προσωπικό συνεργάστηκαν και φιλοξένησαν άψογα τη συνάντηση. Η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή την υποστήριξε με διάφορους τρόπους και ο Διευθυντής, Dominique Mulliez, ήταν παρών σε κάθε πρόβλημα που προέκυπτε. Ο καθηγητής Patrick Marchetti υπήρξε η ψυχή αυτής της συνάντησης και ο σύνδεσμος με το Πανεπιστήμιο Louvain-la-Neuve. Iδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στις κυρίες από το διοικητικό συμβούλιο των Φίλων, στην κ. Ι. Μακρή, Η. Τσούρτη, Μ. Λυκιαρδοπούλου, Μ. Γαλάνη, για την υποστήριξη και τη φροντίδα, στην κα. Α. Νικολακοπούλου, αρχαιολόγο στο Νομισματικό Μουσείο, στον κ. Π. Τσέλεκα και την κα. Ε. Αποστόλου, νεότερη γενιά του μουσείου, που στήριξαν με τις γνώσεις τους το συνέδριο, καθώς και όλο το προσωπικό του μουσείου, που με διαφορετικούς τρόπους ο καθένας υποστήριξε τη συνάντηση και τους Φίλους. Ευχαριστίες οφείλονται, επίσης, στο Yπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και τον Δήμο του Άργους. Οι νομισματολόγοι διατηρούσαν πάντα μία διεθνή συνεργασία, έτσι η διεθνής επιστημονική κοινότητα αφιέρωσε αυτή τη συνάντηση στη μνήμη του Βέλγου νομισματολόγου, Tony Hackens.

20Μετά την Αθήνα, τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τα Δωδεκάνησα, τα νησιά του Αιγαίου και την Πελοπόννησο, περιμένουμε με πολύ ενδιαφέρον σε ποια περιοχή θα οργανωθεί η νέα συνάντηση των Φίλων του Νομισματικού Μουσείου.

Autor

Επίτιμη Διευθύντρια Νομισματικού Μουσείου, Αθήνα.

Salvo indicación contraria, el texto y otros elementos (ilustraciones, archivos adicionales importados) se puede utilizar bajo licencia OpenEdition Books License.

Buscar en OpenEdition Search

Se le redirigirá a OpenEdition Search