1Τα νομίσματα που κυκλοφόρησαν στις βαλκανικές και μικρασιατικές περιοχές όπου έζησαν οι Έλληνες κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους μέχρι και τα τέλη του ΙΘ΄ αιώνος, και η ιστορία που κρύβεται πίσω απ’ αυτά, δεν έχουν βέβαια τη λάμψη και την παγκόσμια ακτινοβολία των αρχαίων και των βυζαντινών νομισμάτων. Με μια στιγμιαία εξαίρεση στα Επτάνησα στις αρχές του ΙΘ΄ αιώνα, και εκτός από αυτά που εξέδωσε το Ελληνικό κράτος από το 1828 και ύστερα για τις ανάγκες της συνεχώς διευρυνόμενης επικράτειάς του, τα νομίσματα που κυκλοφόρησαν δεν είναι υπό μία στενή έννοια ελληνικά. Αλλά εάν φθάσουμε στην παραδοχή ότι τα νομίσματα του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς ευλόγως δεν είναι λιγότερο νομίσματα των Ελλήνων από όσο εκείνα του Ιουστινιανού και δικαιολογούμε το αυξημένο ενδιαφέρον μας για τα ρωμαϊκά νομίσματα, υπάρχουν ακόμη περισσότεροι λόγοι που επιβάλλουν σε μας τη γνώση και τη μελέτη των Οθωμανικών νομισμάτων, με τα οποία η Πελοπόννησος, για να περιοριστώ σ’ αυτήν, έζησε για περισσότερους από τρεις αιώνες.

2Σκιαγράφηση της νομισματικής κυκλοφορίας στην Πελοπόννησο κατά την Οθωμανική περίοδο και τα αμέσως επόμενα χρόνια μέχρι περίπου το τέλος του ΙΘ΄ αιώνα σημαίνει κυρίως απαρίθμηση των νομισμάτων με τα οποία εβίωσαν οι Πελοποννήσιοι εκείνα τα χρόνια. Για τον εντοπισμό αυτών των νομισμάτων, ο ερευνητής διαθέτει δύο χρήσιμα βοηθήματα : Είναι πρώτα το έργο της Ε. Λιάτα, Φλωρία δεκατέσσερα στένουν γρόσια σαράντα. Η κυκλοφορία των νομισμάτων στον ελληνικό χώρο, 15^ος-19^ος αι. (1996), στους πίνακες του οποίου, μετά από ένα εύγλωττο κενό για την περίοδο 1470-1689 θα βρει κανείς και 22 περιπτώσεις διαφόρων νομισμάτων, οθωμανικών και ξένων που κυκλοφορούν στην Πελοπόννησο κατά τα έτη 1690-1821. Και είναι ακόμη ο τόμος που εκδόθηκε από το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών το 2005 με τους κατατεθειμένους σε αυτό θησαυρούς μεταβυζαντινών νομισμάτων, οι Θησαυροί Νεώτερων Χρόνων του Νομισματικού Μουσείου 15^ος-20^ος αιώνας. Ανάμεσά τους υπάρχουν και δεκατέσσερις προερχόμενοι από την Πελοπόννησο, με χρόνους κατάχωσης μεταξύ των ετών 1576 και 1885. Περιέχουν 834 συνολικά άκρως ενδιαφέροντα νομίσματα, από τα οποία τα 16 χρυσά. Ένα στοιχείο τα κάνει ιδιαίτερα γοητευτικά : από τα νομίσματα αυτά, τόσο με βάση τον αριθμό τους, όσο και με βάση την αξία τους σε πολύτιμο μέταλλο, χρυσό ή άργυρο, τα περισσότερα δεν είναι, όπως θα περίμενε κανείς Οθωμανικά, ή ανάμεσα στα μεταγενέστερα του 1828, ελληνικά, αλλά ξένα, κυρίως αυστριακά και ενετικά.

3Ας πάρουμε, όμως τα πράγματα με τη σειρά. Οι Οθωμανοί θα καταλάβουν την Βυζαντινή Πελοπόννησο το 1461 και θα συμπληρώσουν την κατάκτηση των υπόλοιπων περιοχών της με την εκπόρθηση μέχρι το 1540, σε δύο φάσεις, των εδώ ενετικών καστροπολιτειών του Ναυπλίου, της Μεθώνης, της Μονεμβασίας και της Κορώνης. Το 1461 έρχονται για να μείνουν και γι’ αυτό δεν προκαλούν τις καταστροφές που είχαν επιφέρει οι δύο προηγούμενες επιδρομές τους, το 1397 και το 1446, κατά τις οποίες είχαν αδειάσει κυριολεκτικά τον τόπο, απάγοντας κατά την αποχώρησή τους περί τις 40.000 αιχμαλώτους.

4Η έρημη Πελοπόννησος, οι κάτοικοι της οποίας το 1461 δεν υπερέβαιναν τις 150.000 ψυχές, δεν προκαλεί, εν τούτοις, τους κατακτητές να την αποικίσουν. Βρίσκεται στο κατώτατο άκρο της Βαλκανικής, δεν διασχίζεται από εμπορικούς ή στρατιωτικούς δρόμους, δεν χρειάζεται να σταθμεύουν εδώ στρατιωτικές φρουρές και το ορεινό του εδάφους της δεν επιτρέπει να δημιουργηθούν πολλά τιμάρια, στα οποία θα μπορούσαν να εγκατασταθούν με παραχώρηση από το κράτος, όσοι από τους άκληρους πολεμιστές το ζητούσαν. Λίγοι σχετικά θα εγκατασταθούν – αρχικά ή στα μεταγενέστερα χρόνια – στις πιο εύφορες περιοχές της, τους κάμπους της Κορίνθου, της Ηλείας, της Καλαμάτας και του Ναυπλίου. Στην πρώτη απογραφή που θα πραγματοποιηθεί, για φορολογικούς λόγους, από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή το 1529, ο συνολικός πληθυσμός της Πελοποννήσου θα βρεθεί κάπως αυξημένος, θα μετρηθούν περί τα 50.000 νοικοκυριά, αλλά το ποσοστό των μουσουλμανικών δεν θα υπερβαίνει το 2% του συνόλου. Λοιμοί αλλά και η οικονομική υπανάπτυξη του νότια του Σπερχειού χώρου, θα έχουν ως συνέπεια ότι ο πληθυσμός αυτός θα μείνει στάσιμος. Κατά την απογραφή μάλιστα που θα κάνουν το 1700 οι Βενετοί, φαίνεται ότι δεν ξεπερνά τις 177.000 ψυχές. Θα γνωρίσει εντυπωσιακούς ρυθμούς αύξησης κατά την διάρκεια των εκατό ετών, της επόμενης περιόδου, που θα ονομασθεί στην Πελοπόννησο δεύτερη Τουρκοκρατία, φθάνοντας τις παραμονές της Επανάστασης το 1821 τις 400.000 ψυχές. Αλλά και πάλι το ποσοστό των μουσουλμάνων κατοίκων της δεν θα υπερβαίνει το 15% του συνόλου υπολογιζόμενων μεταξύ αυτών και των μουσουλμάνων Αρβανιτών.

5Αντίθετα από ό,τι θα συμβαίνει μετά το 1514 σε όσες περιοχές οι Οθωμανοί αποκτούν στην Ασία και την Αφρική, η κατάκτηση μιας νέας επαρχίας στην Ευρώπη, είχε και θα έχει πάντοτε ως αποτέλεσμα την άμεση και πλήρη ένταξή της στο ισχύον νομισματικό σύστημα της Αυτοκρατορίας. Επομένως και στην Πελοπόννησο, όπως είχε συμβεί και με όλες τις άλλοτε βυζαντινές ή υπό Φράγκους δυνάστες τελούσες Βαλκανικές περιοχές, αμέσως μετά το 1461 τα ελάχιστα αργυρά σταυράτα που είχαν κόψει οι Βυζαντινοί, μαζί με όσα φράγκικα τορνέσια ή βενετικά αργυρά grossi και σολδίνια συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται στις συναλλαγές, εξαφανίζονται σιγά-σιγά από την κυκλοφορία και αρχίζουν να αντικαθίστανται, έστω και με αργούς ρυθμούς, από τα οθωμανικά νομίσματα της εποχής, βασικά από αργυρά άσπρα (ακτσέδες) και σε μικρότερο βαθμό από τις χάλκινες υποδιαιρέσεις αξίας μισού και ενός τετάρτου του άσπρου. Το 1461, και για δεκαοκτώ χρόνια ακόμη, οι Οθωμανοί δεν θα έχουν κόψει ακόμη δικό τους χρυσό νόμισμα. Καλοδέχονται, επομένως, να κυκλοφορούν στο κράτος τους ενετικά χρυσά δουκάτα, βάρους 3,50 γρ., είτε στις κανονικές βενετικές κοπές τους είτε σε πιστές οθωμανικές τους απομιμήσεις, κι αυτό μέχρι το 1478/79, χρονιά κατά την οποία ο Μωάμεθ ο Πορθητής θα κόψει στην Κωνσταντινούπολη το πρώτο οθωμανικό χρυσό νόμισμα, το sultani (εικ. 1), ίδιο σε όλες τις προδιαγραφές με το βενετικό δουκάτο.

6Αξίζει να προσέξουμε περισσότερο το βασικό οθωμανικό αργυρό νόμισμα, τον ακτσέ, ή στα ελληνικά άσπρο, καθώς θα συνεχίσει να αποτελεί το κύριο νόμισμα της Αυτοκρατορίας μέχρι περίπου την δεκαετία 1650-1660, οπότε θα διακοπεί προσωρινά η παραγωγή του. Θα επαναληφθεί στις αρχές του ΙΗ΄ αιώνα και θα συνεχίσει να εκδίδεται σε σταθερά συρρικνούμενες ποσότητες μέχρι περίπου το 1820, καθώς εν τω μεταξύ το ρόλο του στις μικρές συναλλαγές θα έχει αναλάβει ένα άλλο μικρό νόμισμα, ο παράς, ισοδύναμος με τρείς ακτσέδες. Ο ακτσές θα συνεχίσει, όσο κυκλοφορεί, να αποτελεί το νόμισμα στο οποίο υπολογίζονται στα Βαλκάνια και στη Μ. Ασία οι αξίες των αγαθών στις αγορές.

7Το 1461 το άσπρο (εικ. 2) έχει βάρος περί τα 0,87 γρ. και εκδίδεται ταυτόχρονα με ομοιόμορφους τύπους από έξι νομισματοκοπεία εγκατεστημένα στην Ευρώπη και στη Μ. Ασία. Σ’ αυτά θα προστεθεί σε λίγο και το νομισματοκοπείο της νέας πρωτεύουσας, της Κωνσταντινούπολης, όπου θα χαράσσονται εφεξής οι αρχικές μήτρες των νέων άσπρων που πρόκειται να εκδοθούν από τα επαρχιακά νομισματοκοπεία.

8Το βάρος του άσπρου θα μειωθεί κατά το τελευταίο έτος της βασιλείας του Πορθητή στα 0,73 γρ. και η σχέση του με το sultani σε 60 : 1.

9Τα άσπρα αποτελούν τον δείκτη των δημοσιονομικών του οθωμανικού κράτους. Κατά τον ΙΣΤ´ και το πρώτο μισό του ΙΖ΄ αιώνα θα εκδοθούν από περισσότερα των πενήντα νομισματοκοπεία εγκατεστημένα κυρίως στην Ευρώπη και την Μ. Ασία. Μέχρι το 1585 θα έχουν σταθερό περίπου βάρος και θα διατηρηθούν σταθερά στις σχέσεις τους με το sultani αποκλείοντας ταυτόχρονα την παρουσία στις οθωμανικές αγορές κάθε άλλου τυχόν ανταγωνιστικού νομίσματος. Αποκαλυπτικός της εικόνας που παρουσιάζει η νομισματική κυκλοφορία κατά τα χρόνια αυτά στην Πελοπόννησο είναι ο αρχαιότερος προερχόμενος από εδώ θησαυρός, που είναι κατατεθειμένος στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών, αυτός από το Ναύπλιο, με χρόνο κατάχωσης περί το 1576. Περιέχει 418 νομίσματα, όλα πλην ενός άσπρα, κομμένα από πέντε διαδοχικούς σουλτάνους από το 1481 μέχρι το 1576. Προέρχονται από 20 νομισματοκοπεία από τα οποία 12 ευρωπαϊκά, 6 μικρασιατικά και δύο εγκατεστημένα σε άλλες περιοχές.

10Όμως, η παραπάνω εικόνα αρχίζει να διαταράσσεται κατά τη δεκαετία 1575-1585. Σ’ αυτό συντελούν διάφοροι λόγοι. Ένας από αυτούς είναι οι πληθωριστικές τάσεις που προκαλούνται τώρα από την άφιξη στην Αυτοκρατορία τεράστιων ποσοτήτων μεγάλων αργυρών ευρωπαϊκών νομισμάτων, βάρους περί τα 28 γρ., αρχικά αψβουργικών ταλήρων (εικ. 3) και στη συνέχεια ισπανικών νομισμάτων 8 ρεαλίων (εικ. 4), που έχουν κοπεί ιδίως στα νομισματοκοπεία του Μεξικού και της Βολιβίας (εικ. 5), καθώς και των ολλανδικών daalders, που θα αποκληθούν στην Ανατολή ασλάνια από το όρθιο λιοντάρι που φέρουν ως οπισθότυπο. Αποκαλυπτικό είναι, εν προκειμένω, και το περιεχόμενο του δεύτερου αρχαιότερου πελοποννησιακού θησαυρού μας από τα Λαγκάδια Γορτυνίας με χρόνο κατάχωσης περί το 1655. Γεγονός είναι ότι ο σουλτάνος Μουράτ Γ΄ (1576-1595) θα υποτιμήσει το 1585 το άσπρο κατά 50%, περιορίζοντας το βάρος του στα 0,35 γρ. και αναπροσαρμόζοντας τη σχέση του με το χρυσό sultani σε 120 : 1.

11Η υποτίμηση του 1585 θα ανοίξει μια νέα εκατονταετή περίοδο στην οθωμανική νομισματική ιστορία. Κύριο χαρακτηριστικό της είναι οι αλλεπάλληλες υποτιμήσεις του άσπρου, το βάρος του οποίου πέφτει ενίοτε και κάτω από το επίπεδο των 0,20 γρ. Λίγο μετά το 1650 το oθωμανικό Δημόσιο θα εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια να τροφοδοτεί τις αγορές του με το δικό του νόμισμα υποχρεώνοντάς τες έτσι να προσφύγουν με υψηλό κόστος στη χρήση ξένων νομισμάτων ακόμη και μικρομεσαίου μεγέθους. Τέτοια είναι τα εικονιζόμενα, κυρίως δωδέκατα του γαλλικού écu (εικ. 6), σε κανονικές γαλλικές εκδόσεις ή βαριά υποβαθμισμένες ιταλικές απομιμήσεις τους, βάρους περί τα 2 γρ., που θα ονομασθούν στην Ανατολή λουϊτζίνια ή τεμίνια. Η αφαίμαξη που υφίσταται από αυτά η οθωμανική οικονομία θα οδηγήσει το 1669 σε απαγόρευση της περαιτέρω εισαγωγής τους όχι όμως και της κυκλοφορίας τους, αφού δεν υπάρχει εγχώριο νόμισμα για να τα υποκαταστήσει.

12Την έξοδο από αυτό το φαινομενικά αδιέξοδο, που θα αρχίσει να διαφαίνεται το 1688 και θα ολοκληρωθεί μέχρι τα μέσα της βασιλείας του σουλτάνου Αχμέτ Γ΄, κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του επόμενου αιώνα, δεν θα βιώσει άμεσα η Πελοπόννησος. Από το 1685, μετά τη συμφορά που υπέστησαν οι Οθωμανοί προ των πυλών της Βιέννης και την ένδοξη εκστρατεία του Φραγκίσκου Μοροζίνι δεν θα αποτελεί προσωρινά και για μια περίοδο τριάντα ετών τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από την περίοδο αυτή το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών διαθέτει έναν θησαυρό από την Εράνη Τριφυλλίας με χρόνο κατάχωσης περί το 1700, αποτελούμενο από τέσσερα χρυσά ενετικά τσεκίνια κομμένα μεταξύ των ετών 1678-1700 (ένα από τα οποία είναι το εικονιζόμενο εικ. 7). Θα πρέπει να επισημανθεί εδώ ότι η Βενετία χρησιμοποιούσε πάντοτε τα χρυσά τσεκίνια της για τις ανάγκες του διεθνούς εμπορίου της, αλλά απόφευγε να εξαγάγει ακόμα και στις αποικίες της, όπως η Κρήτη και τα Επτάνησα τα αργυρά νομίσματά της, εφοδιάζοντάς τες σχεδόν αποκλειστικά με χάλκινες κατώτερες υποδιαιρέσεις. Ένα τέτοιο χάλκινο νόμισμα, γνωστό με το όνομα γαζέτα, με την χαρακτηριστική επιγραφή ARMATA ET MOREA θα θέσει σε κυκλοφορία η Γαληνοτάτη κατά την περίοδο 1688-1691 για την εξυπηρέτηση των συναλλαγών στην Πελοπόννησο (εικ. 8). Αλλά οι υποχρεώσεις της, για τη μισθοδοσία κυρίως των μισθοφόρων που χρησιμοποιεί στα νότια Βαλκάνια, θα την αναγκάσουν τώρα να προβεί στην έκδοση σε περιορισμένες ποσότητες μιας νέας σειράς αργυρών νομισμάτων αποτελούμενης από τρεις αξίες, χαμηλότερης περιεκτικότητας σε άργυρο από τα υπόλοιπα μητροπολιτικά, που θα φέρουν ως οπισθότυπο έναν πτερωτό λέοντα που κρατά σταυρό, και θα ονομασθούν χαρακτηριστικά Leone di Levante (εικ. 9).

13Η επιστροφή των Οθωμανών στην Πελοπόννησο το 1715 θα φέρει μαζί τους και τα νέα νομίσματα που είχαν εκδώσει κατά τη μεσολαβήσασα τριακονταετία, τώρα σχεδόν όλα κομμένα στη Κωνσταντινούπολη. Το νέο σύστημα που είχαν υιοθετήσει δεν στηρίζεται πια στην παράλληλη κυκλοφορία αποκλειστικά αργυρών άσπρων και χρυσών σουλτανί, αλλά κυρίως σε δύο μεγάλα αργυρά νομίσματα, καθαρότητας αρχικά 600 βαθμών, τη ζολότα (εικ. 10), αρχικά βάρους περί τα 19,20 γρ., ίση με 30 παράδες ή 90 άσπρα, και το γρόσσι ή πιάστρα (εικ. 11-12), αρχικά βάρους 26 γρ., ίσο με 40 παράδες ή 120 άσπρα. Παράλληλα κυκλοφορούν και διάφορα χρυσά νομίσματα, με κυριότερο το φουντούκι, με εμπροσθότυπο τον σουλτανικό τουρά, που αποτελεί συνέχεια του sultani. Τα νομίσματα αυτά, με όλη την κλίμακα των υποδιαιρέσεών τους, έχουν καθιερωθεί στις αγορές και έχουν εξαφανίσει από αυτές τα ξένα νομίσματα που είδαμε να τις έχουν κατακλύσει τα προηγούμενα χρόνια.

14Τα χρόνια μεταξύ του 1719 και του 1821 είναι για την Πελοπόννησο, όπως και για ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο ένας χρυσός αιώνας. Η γεωργική παραγωγή αυξάνεται σημαντικά, όπως και οι εξαγωγές προς την Δυτική Ευρώπη. Ενδεικτικά οι εξαγωγές λαδιού της Καλαμάτας στην Γαλλία θα τριπλασιασθούν. Τα φαινόμενα αυτά δεν θα επηρεασθούν ούτε από την αναστάτωση που προκαλείται στην Πελοπόννησο στα χρόνια 1770-1779, ούτε και από τις δημοσιονομικές δυσχέρειες που θα αντιμετωπίζει η Υψηλή Πύλη μετά την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, και θα προκαλέσουν αλλεπάλληλες υποτιμήσεις του νομίσματός της μέχρι την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Αυτές οι υποτιμήσεις θα υποσκάψουν για μια ακόμη φορά την εμπιστοσύνη του κόσμου προς το εγχώριο νόμισμα. Γι’ αυτό, όπως φαίνεται και από τους κατατεθειμένους στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών πελοποννησιακούς θησαυρούς της περιόδου, οι μωραΐτες προτιμούν να διατηρούν τις όποιες αποταμιεύσεις τους σε ξένα νομίσματα, ισπανικά δίστηλα (εικ. 13) και αυστριακά (εικ. 14-15), ενετικά (εικ. 16) και ραγουζέικα τάληρα με τα οποία πληρώνονταν οι πελοποννησιακές εξαγωγές.

15Με αυτά τα νομίσματα, οθωμανικά και ξένα, με τα οποία είναι γεμάτες οι κασσέλες των καραβοκύρηδων της Ύδρας και των Σπετσών και των προεστών της Πελοποννήσου θα αντιμετωπίσουν οι Έλληνες τις δαπάνες του απελευθερωτικού αγώνα μέχρι το 1827-1828.

16Μένει να γίνουν λίγες επισημάνεις για τα ελληνικά πια νομίσματα που θα κυκλοφορήσουν στην Πελοπόννησο μέχρι περίπου τα τέλη του ΙΘ΄ αιώνα. Μια πρώτη γεύση από αυτό που προσδοκούν οι Έλληνες να αποκτήσουν είναι τα γαλλικά πεντόφραγκα (εικ. 17) που θα φέρουν μαζί τους τα στρατεύματα του στρατηγού Μαιζόν που θα διώξει τον Ιμπραήμ. Αμέσως μετά θα αρχίσουν να κόβονται στην Αίγινα, για μια τριετία, τα καποδιστριακά νομίσματα, κυρίως χάλκινες υποδιαιρέσεις των πέντε, δέκα και είκοσι λεπτών (εικ. 18α), καθώς οι αργυροί φοίνικες του Κυβερνήτη μόλις ξεπερνούν τον αριθμό των 13.000 τεμαχίων, όπως πολύ μικρή κυκλοφορία θα έχουν και τα καποδιστριακά χαρτονομίσματα των πέντε, δέκα, πενήντα και εκατό φοινίκων (εικ. 18β). Θα χρησιμοποιηθούν τελικά από τους προεστούς της Πελοποννήσου για την αγορά από το ελληνικό Δημόσιο εθνικών γαιών, των κτημάτων που εγκατέλειψαν οι Οθωμανοί.

17Ικανοποιητικότερη, αλλά όχι ακόμη ικανοποιητική, είναι η κυκλοφορία των Οθωνικών νομισμάτων. Τα πρώτα από αυτά θα κοπούν με χρονολογίες 1832-1833-1834 στα νομισματοκοπεία του Μονάχου και του Παρισιού σε αρκετά μεγάλες ποσότητες, περιλαμβάνοντας μία χρυσή κλάση των 20 δραχμών, τέσσερεις αργυρές των 5, 1, ½ και ¼ δραχμών και τέσσερεις χάλκινες των 10, 5, 2 και 1 λεπτού (εικ. 19-20). Από το 1836, η κοπή τους θα συνεχισθεί αποκλειστικά στο τώρα ιδρυόμενο νομισματοκοπείο της Αθήνας, το οποίο, όμως, λόγω της ένδειας του ελληνικού κράτους, στην ουσία δεν εκδίδει παρά μόνο χάλκινα κέρματα. Παρά το γεγονός ότι θα αρχίσουν τώρα να κυκλοφορούν και τα πρώτα τραπεζογραμμάτια της Εθνικής Τραπέζης (εικ. 21), με μικρότερη αξία αυτή των 10 δραχμών, υπάρχει έντονη έλλειψη νομισμάτων στην αγορά. Την καλύπτει, με την ανοχή των αρχών, η εισαγωγή ξένων νομισμάτων, συχνά κακής ποιότητας, όπως λατινοαμερικανικά τεμάχια των οκτώ ρεαλίων (εικ. 22), σαν αυτό από έναν θησαυρό από την Πάτρα, και οι αυστριακές κυρίως τσβάντσικες (εικ. 23α-β), που αναφέρει ο Παπαδιαμάντης και συναντούμε σε μεγάλες ποσότητες σε πέντε πελοποννησιακούς θησαυρούς με χρονολογία κατάχωσης περί το 1868.

18Η κατάσταση θα εξομαλυνθεί μόνο με την έλευση στο θρόνο του Γεωργίου Α΄ και την προσχώρηση της Ελλάδος στην Λατινική Νομισματική Ένωση, μέλη της οποίας είναι ήδη η Γαλλία, η Ελβετία, το Βέλγιο και η Ιταλία. Κατά την περίοδο 1868-1885 το ελληνικό Δημόσιο θα θέσει σε κυκλοφορία, για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας, πραγματικά μεγάλες ποσότητες ενός χρυσού νομίσματος των 20 δραχμών, πέντε αργυρών κλάσεων των 5, 2, 1, ½ και 1/5 της δραχμής (εικ. 24), καθώς και ορειχάλκινα κέρματα των 10, 5, 2, και 1 λεπτού, που σύντομα θα εξαφανίσουν όλα τα ξένα νομίσματα της οθωνικής περιόδου.

19Όμως και η Λατινική Νομισματική Ένωση έχει το αδύνατο σημείο της. Στηρίζει τη λειτουργία της σε μια επίσημα θεσμοθετημένη ισοτιμία των χρυσών και αργυρών νομισμάτων της, στη σχέση ένα μέρος χρυσού προς 15½ μέρη αργύρου. Η ισοτιμία αυτή θα ανατραπεί δραματικά στις παγκόσμιες αγορές μετά το 1880 σε βάρος του αργύρου, με συνέπεια τα αργυρά νομίσματα στα οποία επένδυαν μέχρι τώρα οι Έλληνες μέρος των οικονομιών τους, να μη είναι παρά ένα είδος κερμάτων, όχι πολύ διαφορετικά από τα χάλκινα του Γεωργίου Α΄ και όχι λιγότερο επικίνδυνα από τα τραπεζογραμμάτια της Εθνικής Τράπεζας. Η συνειδητοποίηση αυτή θα οδηγήσει περαιτέρω στην στροφή των συναλλασσομένων, όσον αφορά την αποταμίευση σε χρυσά νομίσματα, όπως τα εικοσάφραγκα της Λατινικής Νομισματικής Ένωσης ή σαν το προερχόμενο από πατραϊκό θησαυρό αγγλικό sovereign (εικ. 25), και, όσον αφορά τις συναλλαγές, στη χρήση όλο και περισσότερων χαρτονομισμάτων, όπως είναι το χαρτονόμισμα αξίας δύο δραχμών της Εθνικής Τραπέζης, έκδοσης 1885 (εικ. 26), που μας διασώζει ο τελευταίος χρονικά πελοποννησιακός θησαυρός στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών, προερχόμενος επίσης από την Πάτρα, οικονομική ήδη, την εποχή αυτή, πρωτεύουσα της Πελοποννήσου.

20Νομίσματα που κυκλοφόρησαν στην Πελοπόννησο κατά την περίοδο 1620-1821 και οι μεταξύ τους ισοτιμίες –από το βιβλίο της Ε. Λιατα, Φλωρία δεκατέσσερα στένουν γρόσια σαράντα. Η κυκλοφορία των νομισμάτων στον ελληνικό χώρο, 15^ος-19^ος αι. (1996).