Δύο θησαυροί από την Πελοπόννησο και το θέμα της χρονολόγησης των αργυρών υποδιαιρέσεων
Two hoards from the Peloponnese and the issue of dating the silver denominations
Deux trésors péloponnésiens et la datation des divisionnaires d’argent
p. 391-398
Résumés
Deux trésors de monnaies du Péloponnèse sont analysés : le premier, découvert en 1940 (IGCH 115) à Bozika de Némée, est composé de 22 monnaies d’argent (un triobole et 21 oboles de Sicyone) et fut enfoui dans les années 320 av. J.-C. Le second provient de la région Agyia de Patras. Découvert en 1992 au cours de fouilles d’urgence menées par la 6e Éphorie des Antiquités préhistoriques et classiques dans la propriété des soeurs Aspioti (rue des Thermopyles 45), il contient 11 monnaies (9 d’argent et 2 de bronze) et fut enfoui entre 14 et 37 apr. J.-C. Les monnaies d’argent sont deux hémidrachmes de la Ligue achéenne de Dymè, six trioboles de Sicyone et un de Mégalopolis. L’une des deux monnaies de bronze est une frappe de Dymè sous Tibère, l’autre est impossible à identifier en raison de l’usure, mais paraît être une frappe de cité grecque d’époque impériale. Cette trouvaille, exceptionnelle en ce qu’elle associe, en contexte de fouilles, des monnaies romaines à des divisionnaires en argent frappés dans des ateliers péloponnésiens, ce qui amène à abaisser leur datation jusqu’au ier s. apr. J.-C.
The study presents two coin hoards from the Peloponnese. The first hoard comes from Bosika of Nemea in Korinthia and was revealed in 1940 (IGCH 115). It consists of twenty-two silver coins, one triobol and twenty-one obols of Sikyon. As a result of the re-examination of the hoard and the special emphasis given to the development of the typology of the feathers of the dove depicted on the coins, it is clear that the date of the concealment should be placed from 320 BC onwards. The second hoard comes from the region Agyia of Patras and was discovered in 1992 during a rescue excavation carried out by the 6th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities on the plot owned by the Aspioti sisters (45 Thermopylon St). The hoard consists of nine silver and two bronze coins and the date of its concealment should be AD 14-37. The silver coins are two hemidrachms of the Achaean League of the Dyme mint, six triobols of Sikyon and one triobol of Megalopolis. The bronzes are one issue of Dyme during the reign of Tiberius and one unidentified —due to heavy wear— Roman provincial coin. This is one of the rare excavation hoards that silver denominations of Peloponnesian mints coexist with Roman coins, a fact that lowers their dating to the 1st c. AD.
Παρουσιάζονται δύο (2) θησαυροί νομισμάτων από την Πελοπόννησο. Ο πρώτος θησαυρός προέρχεται από τα Μποζικά Νεμέας Κορινθίας και αποκαλύφθηκε το 1940 (IGCH 115). Αποτελείται από είκοσι δύο (22) αργυρά νομίσματα, ένα τριώβολο και είκοσι έναν (21) οβολούς Σικυώνος. Πρόκειται για έναν αμιγή θησαυρό ως προς τη σύνθεση και το είδος των νομισματικών τύπων. Από την επανεξέταση του θησαυρού και δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην εξέλιξη της τυπολογίας των φτερών στο περιστέρι, που απεικονίζεται στα νομίσματα, προκύπτει η χρονολογία απόκρυψής του γύρω στα 320 π.Χ. και εξής. Ο δεύτερος θησαυρός προέρχεται από την περιοχή Αγυιά Πατρών και αποκαλύφθηκε το 1992 κατά τη διάρκεια σωστικής ανασκαφικής έρευνας, που διενήργησε η ΣΤ´ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στο οικόπεδο ιδιοκτησίας αδελφών Ασπιώτη (οδός Θερμοπυλών 45). Ο θησαυρός περιλαμβάνει συνολικά έντεκα (11) νομίσματα, εννέα (9) αργυρά και δύο (2) χάλκινα και έχει χρονολογία απόκρυψης το 14-37 μ.Χ. Τα αργυρά νομίσματα είναι δύο (2) ημίδραχμα Αχαϊκής Συμπολιτείας, νομισματοκοπείου Δύμης, έξι (6) τριώβολα Σικυώνος και ένα τριώβολο Μεγαλοπόλεως. Τα χάλκινα νομίσματα είναι μία κοπή Δύμης επί Τιβερίου και μία απροσδιόριστη, λόγω μεγάλης φθοράς, κοπή ελληνικής πόλεως αυτοκρατορικών χρόνων. Είναι από τις ελάχιστες φορές, που συνυπάρχουν σε ανασκαφικό εύρημα ρωμαϊκά νομίσματα με αργυρές υποδιαιρέσεις από νομισματοκοπεία της Πελοποννήσου, γεγονός που επηρεάζει και κατεβάζει τη χρονολόγησή τους μέχρι και τον 1ο αι. μ.Χ.
Texte intégral
1 Ο πρώτος θησαυρός προέρχεται από τα Μποζικά Νεμέας Κορινθίας και αποκαλύφθηκε το 1940. Ο θησαυρός παραδόθηκε στο Νομισματικό Μουσείο, μέσω της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ναυπλίου, από δύο διαφορετικούς ιδιώτες το 1940. Την καθεμία φορά παραδόθηκαν από έντεκα (11) νομίσματα και κατά παραδοχή και των δύο ιδιωτών προέρχονται από τη θέση Σκάλεζα, κοντά σε λατομείο που λειτουργούσε στην περιοχή εκείνη την εποχή. Στη σχετική έκθεση αναφέρεται ότι βρέθηκαν σκόρπια στο έδαφος. Ήδη από εκείνη την εποχή εντοπίστηκε η σπουδαιότητά τους και, αφού θεωρήθηκαν ως ένα ενιαίο νομισματικό σύνολο, κινήθηκε η διαδικασία αποζημίωσης των ιδιωτών. Η ομοιογένεια του θησαυρού ως προς τη σύστασή του και την πατίνα των νομισμάτων οδήγησαν και στο να συμπεριληφθεί στο Inventory of Greek Coin Hoards (IGCH 115). Εδώ παρουσιάζεται αναλυτικά για πρώτη φορά στο σύνολό του.
2Ο θησαυρός αποτελείται από είκοσι δύο (22) αργυρά νομίσματα, ένα τριώβολο και είκοσι έναν (21) οβολούς Σικυώνος (πίν. 1) :
3 1. Τριώβολο Σικυώνος. Εμπ.: Χίμαιρα αρ. Το δεξ. πόδι ανασηκωμένο. Ανάμεσα στα πόδια ΣΙ. Οπ.: περιστέρι πετώντας αρ. BCD Peloponnesos, αρ. 283-285.1. Χρον. κοπής : περ. 330/20 - περ. 280 π.Χ.
4 2-16. Οβολοί Σικυώνος. Εμπ.: δαφνοστεφανωμένο κεφάλι Απόλλωνος δεξ. Οπ.: περιστέρι πετώντας δεξ. Επάνω από την ουρά ΣΙ. BCD Peloponnesos, αρ. 257-260. Χρον. κοπής : περ. 340/30-320 π.Χ.
5 17-20. Οβολοί Σικυώνος. Εμπ.: δαφνοστεφανωμένο κεφάλι Απόλλωνος δεξ. Οπ.: περιστέρι πετώντας αρ. Επάνω από την ουρά ΣΙ αντίστροφα. BCD Peloponnesos, αρ. 262. Χρον. κοπής: περ. 340/30-320 π.Χ.
6 21-22. Οβολοί Σικυώνος. Εμπ.: δαφνοστεφανωμένο κεφάλι Απόλλωνος δεξ. Οπ.: περιστέρι πετώντας δεξ. Επάνω από την ουρά Σ, κάτω από τον λαιμό Ι. BCD Peloponnesos, αρ. 264.5. Χρον. κοπής : περ. 340/30-320 π.Χ.

Πίν. 1. Ο θησαυρός από τα Μποζικά Νεμέας Κορινθίας 1940 (IGCH 115).
7H διατήρηση των νομισμάτων είναι γενικά καλή έως μέτρια. Εφτά (7) από αυτά έχουν άριστη διατήρηση και ένα μόνο πολύ κακή. Από τη διατήρησή τους, σε συνδυασμό με την τυπολογία των φτερών1, προκύπτει ότι στα πρωϊμότερα παραδείγματα τα φτερά είναι σκέτα, στη συνέχεια αποκτούν μία κάθετη σειρά από μισά φτερά, έπειτα δεύτερη σειρά από μισά φτερά και, τέλος, μία ή δύο κάθετες σειρές από στιγμές (εικ. 1). Στα δύο παραδείγματα του τελευταίου τύπου, που έχουν και άριστη διατήρηση και δύο σειρές στιγμές, τα μισά φτερά έχουν στρογγυλεμένα άκρα και πιο ελεύθερη απόδοση. Ταυτοχρόνως, αυτά με τη χειρότερη διατήρηση, έχουν στον οπισθότυπο σκέτα φτερά.

Εικ. 1. Τριώβολα Σικυώνος: η εξέλιξη του τύπου.
8Αξίζει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της τυπολογίας των οπισθοτύπων. Το τριώβολο τυπολογικά εντάσσεται μετά τη μεταβατική κατηγορία, όπου η μία σειρά μισά φτερά και η μία σειρά στιγμές αποκτούν και δεύτερη σειρά στιγμές. Αυτό επιβεβαιώνεται και χρονολογικά, αφού ο τύπος τοποθετείται στα 330/20-280 π.Χ., δηλαδή δέκα χρόνια αφότου έχουν ξεκινήσει οι πρώτοι οβολοί του τύπου Απόλλων/περιστέρι και ΣΙ. Παρατηρούμε ότι πρέπει να συντελέστηκαν δύο μεταβατικές φάσεις ανάμεσα στις τυπολογικές παραλλαγές και, σχεδόν με βεβαιότητα, ότι οι κοπές κυκλοφορούσαν ταυτόχρονα, ανεξάρτητα από την παραλλαγή τους. Σταδιακά οι πρωϊμότεροι τύποι αποσύρονται, π.χ., όταν το ΣΙ γράφεται αντίστροφα συνεχίζουν οι κοπές με το ΣΙ επάνω από την ουρά, όταν, όμως, η επιγραφή μοιράζεται σε Σ επάνω από την ουρά και Ι κάτω από τον λαιμό, τότε οι δύο προηγούμενοι τύποι δεν παρουσιάζονται, ίσως γιατί ήταν βραχύβιοι.
9Ύστερα από τα παραπάνω μπορούμε να θεωρήσουμε ως χρονολογία απόκρυψης του θησαυρού όχι μόνο τη χαμηλότερη χρονολογία, δηλαδή αυτή των οβολών, αλλά και της τελευταίας τυπολογικά κοπής, όπου τα αρχικά της πόλης σκορπίζονται σε δύο σημεία του νομίσματος και ο χαράκτης νοιώθει την αυτοπεποίθηση να αποδώσει ελεύθερα τις γραμμές της παράστασης, δηλαδή γύρω στα 320 π.Χ. και εξής.
10Γενικότερα, η αποθησαύριση αργυρών νομισμάτων, στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., έχει συνδεθεί από τους μελετητές με την ευρεία κυκλοφορία των χάλκινων νομισμάτων, όπως, παραδείγματος χάριν, στην περίπτωση των Αθηνών. Αυτός είναι ένας παράγοντας που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν και για το θησαυρό Μποζικών, αν και η καθιέρωση των χάλκινων νομισμάτων στην Πελοπόννησο έγινε νωρίτερα2.
11Ο δεύτερος θησαυρός προέρχεται από την περιοχή Αγυιά Πατρών και αποκαλύφθηκε το 1992 κατά τη διάρκεια σωστικής ανασκαφικής έρευνας, που διενήργησε η ΣΤ΄ Εφορεία3 Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στο οικόπεδο ιδιοκτησίας αδελφών Ασπιώτη (οδός Θερμοπυλών 45)4. Η περιοχή γενικά είχε αγροικίες και ειδικότερα στον συγκεκριμένο χώρο αποκαλύφθηκαν πρόχειρα οικοδομικά λείψανα που χρονολογούνται από την ελληνιστική έως και τη ρωμαϊκή περίοδο και τμήμα αποθηκευτικού πίθου. Η Αγυιά αποτελεί το ΒΑ όριο των αρχαίων Πατρών και είναι αγροτική5.
12Ο θησαυρός περιλαμβάνει συνολικά έντεκα (11) νομίσματα, εννέα (9) αργυρά και δύο (2) χάλκινα και έχει χρονολογία απόκρυψης το 14-37 μ.Χ.(πίν. 2) :
13 1. Τριώβολο Μεγαλοπόλεως. Εμπ.: Κεφάλι Διός αρ., με δάφνινο στεφάνι. Οπ.: Παν καθιστός σε βράχο αρ., κρατώντας με το αρ. λαγοβόλο και υψώνοντας το δεξί χέρι. Σύμβολα και μονογραφήματα εντελώς φθαρμένα. Για τον τύπο BCD Peloponnesos, αρ. 1552-1567, κυρίως 1557. Xρον. κοπής : πρώτο μισό 1ου αι. π.Χ., πιθανότατα πριν από περ. 80 π.Χ.
14 2-4. Τριώβολα Σικυώνος. Εμπ.: Περιστέρι που πετάει αρ. Οπ.: Σ. Εκατέρωθεν στο πεδίο αρ. μονογράφημα ΡΚΑ, δεξ. φτερωτό κηρύκειο. BCD Peloponnesos, αρ. 349. Xρον. κοπής : περ. 90-60 π.Χ.
15 5-6. Τριώβολα Σικυώνος. Εμπ.: Περιστέρι που πετάει αρ. Οπ.: Σ. Στο πεδίο ΑΛΕΞΙΩΝ: ΑΛΕ (επάνω) Ξ Ι (εκατέρωθεν του Σ), ΩΝ (κάτω). Στο πεδίο αρ. κλαδί αρ. Έγκοιλο τετράγωνο. BCD Peloponnesos, αρ. 351.4. Xρον. κοπής : περ. 90-60 π.Χ.
16 7. Τριώβολο Σικυώνος. Εμπ. : Περιστέρι που πετάει αρ. Οπ. : Σ. Στο πεδίο ΘΡΑΣΥΚΛΗΣ : ΘΡΑ (επάνω) Σ Υ (εκατέρωθεν του Σ) ΚΛΗΣ (κάτω). Έγκοιλο τετράγωνο. BCD Peloponnesos, αρ. 348. Xρον. κοπής: περ. 90-60 π.Χ.
178. Ημίδραχμο Αχαϊκής Συμπολιτείας. Νομισματοκοπείο: Δύμη. Eμπ.: Κεφάλι Διός δεξ., με δάφνινο στεφάνι. Στικτός κύκλος. Οπ. : μονογράφημα ΑΧ. Στο πεδίο ΔΥ (επάνω), μονογραφήματα φθαρμένα (εκατέρωθεν), δελφίνι; δεξ. (κάτω). Η παράσταση σε δάφνινο στεφάνι. Για τον τύπο BCD Peloponnesos, αρ. 481-490 (χρον. κοπής : περ. 86 π.Χ.) και S.M. Benner, Achaian League Coinage of the 3rd Through 1st Centuries B.C.E. (2008), σ. 54, αρ. 12 ή 15 (χρον. κοπής: 88-30 π.Χ.).
18 9. Ημίδραχμο Αχαϊκής Συμπολιτείας. Νομισματοκοπείο: Δύμη. Eμπ.: Κεφάλι Διός δεξ., με δάφνινο στεφάνι. Στικτός κύκλος. Οπ.: μονογράφημα ΑΧ. Στο πεδίο μονογράφημα ΔΥ (επάνω), μονογράφημα ΑΤΡ (εκατέρωθεν του ΧΑ αρ.), ΑΘΡ; (δεξ.), δελφίνι; δεξ (κάτω). Η παράσταση σε δάφνινο στεφάνι. Για τον τύπο BCD Peloponnesos, αρ. 481-490 (χρον. κοπής: περ. 86 π.Χ.) και S.M. Benner (παραπάνω), σ. 54, αρ. 12 ή 15 (χρον. κοπής : 88-30 π.Χ.).
19 10. As Δύμης επί Τιβερίου. Εμπ.: AVG[V]. Κεφάλι Αυγούστου δεξ., με ακτινωτό στέμμα. Oπ.: [TI.CAE] C [AAD]. Κεφάλι Τιβερίου δεξ., με δάφνινο στεφάνι. BCD Peloponnesos, αρ. 495. Xρον. κοπής : 14-37 μ.Χ.
20 11. As ελληνικής πόλης ρωμαϊκών χρόνων. Εμπ.: Ανδρικό κεφάλι ή προτομή δεξ., με δάφνινο στεφάνι. Oπ.: Παράσταση εντελώς φθαρμένη.
21Στην πιο πρόσφατη βιβλιογραφία6, τα τριώβολα της Μεγαλοπόλεως χρονολογήθηκαν βάσει αυτών που ανήκουν στον θησαυρό Διακοφτό (IGCH 262). Κάποια θα μπορούσαν να είχαν κοπεί μετά το 80 π.Χ. έως και το 50 π.Χ., κυρίως αυτά που προέρχονται από κατεστραμμένες μήτρες. Το παράδειγμα του θησαυρού Αγυιάς είναι πολύ έως εντελώς φθαρμένο στην πίσω όψη, ενώ στη μπροστινή η διατήρησή του είναι καλή. Πιθανότατα, η οπίσθια μήτρα ήταν ήδη φθαρμένη όταν χρησιμοποιήθηκε και το νόμισμα είναι μία από τις ύστερες κοπές του τύπου αυτού.
22Τα ονόματα των αρχόντων ΑΛΕΞΙΩΝ και ΘΡΑΣΥΚΛΗΣ, στα τριώβολα της Σικυώνος τα συναντούμε και στις σύγχρονές τους χάλκινες εκδόσεις της πόλης7. Στα τριώβολα αυτά έχουν παρατηρηθεί, επιπλέον, έντονες στυλιστικές ομοιότητες με αυτά της Σπάρτης και θεωρούνται ότι ανήκουν στον ίδιο χαράκτη. Συνδέονται με τις απαιτήσεις των Ρωμαίων σε νομίσματα, μέσω της φιλικά κείμενης προς αυτούς Σπάρτης. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 146-44 π.Χ. είχε παραχωρηθεί στη Σικυώνα μέρος της κορινθιακής επικράτειας και είχε τον έλεγχο των αγώνων στα Ίσθμια8. Αντιθέτως, μετά την επανίδρυση της Κορίνθου ως ρωμαϊκής αποικίας το 44 π.Χ., η Σικυώνα δεν μπόρεσε να ξανακόψει νόμισματα, εκτός από λίγα επετειακά ασσάρια. Επομένως, τα νομίσματα του θησαυρού (περ. 90-60 π.Χ.) ήταν ισχυρά για την εποχή τους, στην περιοχή, ειδικότερα λόγω της παρακμής που ακολούθησε.
23Τα ημίδραχμα Αχαϊκής Συμπολιτείας τοποθετούνται χρονικά στην περίοδο του Σύλλα, περ. στα 86 π.Χ. ή 88-30 π.Χ., πρώτα αυτά με τα αρχικά του νομισματοκοπείου ΔΥ σε σειρά και μετά σε μονογράφημα. Το ίδιο επιβεβαιώνεται και από τη διατήρησή τους. Τα δύο μονογραφήματα του καλύτερα διατηρημένου συμπληρώνουν τη σειρά των μέχρι στιγμής δημοσιευμένων μονογραφημάτων. Δηλαδή, το αριστερό μοιάζει κατά πολύ με το ΑΤΡ, που συναντάται συχνά, αλλά με στρογγυλεμένη την οριζόντια κεραία του Α και την κάθετη κεραία του Τ να μη συνεχίζεται προς τα κάτω. Το δεξί μονογράφημα αναλύεται σε ΑΘΡ και εμφανίζεται πρώτη φορά ή ακολουθεί χρονικά το Τ-ΑΡ άλλου τύπου9.

Πίν. 2. Ο θησαυρός από την περιοχή Αγυιά Πατρών 1992.
24Στη Δύμη10, ήδη από 67 π.Χ., ο Πομπήιος εγκατέστησε ηττηθέντες πειρατές. Έγινε ρωμαϊκή αποικία (colonia dumaeorum) επί Καίσαρος, το 44 π.Χ., γιατί επιλέχθηκε για την πολλή και πλούσια γη της11. Το As της πόλης επί Τιβερίου, που ανήκει στον θησαυρό, είναι πολύ σπάνιο νόμισμα και η ανασκαφική του προέλευση αποδεικνύει τη σωστή απόδοσή του στο νομισματοκοπείο της Δύμης. Ενισχύει, επιπλέον, την άποψη ότι η πόλη συνέχισε να κόβει δικό της νόμισμα μετά την ίδρυση της ρωμαϊκής αποκίας των Πατρών και δεν ενσωματώθηκε σ’ αυτήν, όπως γράφει ο Παυσανίας. Η μεγάλη φθορά και των δύο ρωμαϊκών νομισμάτων του θησαυρού, στο ένα από τα οποία βασίστηκε και η χρονολογία απόκρυψης, μάς οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτή έγινε γύρω στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ.
25Ο θησαυρός Αγυιάς μοιάζει με άλλους θησαυρούς που έχουν βρεθεί στην Πελοπόννησο, δηλαδή περιλαμβάνει μόνο μικρές αργυρές υποδιαιρέσεις και καμία μεγάλης αξίας, τα ημίδραχμα της Αχαϊκής Συμπολιτείας τις περισσότερες φορές συνυπάρχουν και με εκδόσεις της Σικυώνος και της Μεγαλοπόλεως12. Περιλαμβάνει, όμως, και 2 χάλκινα νομίσματα και μάλιστα ρωμαϊκά. Τα ρωμαϊκά νομίσματα, που συνυπάρχουν σε θησαυρούς με αργυρές υποδιαιρέσεις, από την Πελοπόννησο, έχει υποστηριχθεί ότι δεν συνανήκουν, γιατί όλοι προέρχονται από το εμπόριο, χωρίς στοιχεία και αρχαιολογικές ενδείξεις. Αντίθετα, παρόμοιοι θησαυροί, όπως «Hoffman» 1880, Carrara 1860, Poggio Picenze 1954, Ιεράπυτνα Κρήτης 1933 και Αξός 1961, έχουν θεωρηθεί ως «εκτός ορίων Πελοποννήσου»13.
26Ο θησαυρός Αγυιάς είναι ανασκαφικό εύρημα και έχει βρεθεί σε αρχαιολογικό χώρο. Είναι πιθανό να ανακατεύτηκαν τα στρώματα, καθώς πρόκειται για σωστική ανασκαφή και τα δύο Asses να μην ανήκουν στον θησαυρό. Είναι, όμως, πιθανότερο ο θησαυρός αυτός να αποκρύφτηκε τον 1ο αι. μ.Χ., δίνοντας ένα επιπλέον στοιχείο στην τάση πολλών σύγχρονων ερευνητών14 για χαμηλή χρονολόγηση των αργυρών υποδιαιρέσεων, τριωβόλων και ημιδράχμων.
Notes de bas de page
1 J. A. W. Warren, «The 1980 Kato Klitoria Hoard», στο G. Le Rider κ.ά. (επιμ.), Kraay-Morkholm Essays (1989), σ. 297.
2 Ibid., σ. 299.
3 Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την αρχαιολόγο της ΣΤ΄ ΕΠΚΑ, κα Γεωργία Αλεξοπούλου, καθώς και την Προϊσταμένη, κα Ζωή Ασλαματζίδου, για την παραχώρηση του υλικού.
4 ΑΔ 47 (1992) [1997], Β΄1, σ. 132-133.
5 Μ. Πετροπουλοσ, «Τοπογραφικά της χώρας των Πατρέων», στο Αρχαία Αχαΐα και Ηλεία. Ανακοινώσεις κατά το Πρώτο Διεθνές Συμπόσιο (1991), σ. 249-258· του ιδιου, «Η Πελοπόννησος κατά την ελληνιστική εποχή», στο Ελληνιστική Κεραμεική από την Πελοπόννησο (2005), σ. 9-22.
6 Για την προηγούμενη βιβλιογραφία, πρβλ. J. Warren, «More on the “New Landscape” in the Late Hellenistic Coinage of the Peloponnese», στο M. Amandry, S. Hurter (επιμ.), Travaux de numismatique grecque offerts à Georges Le Rider (1999), σ. 379.
7 Τησ ιδιασ, «Bronze Coinage of Sicyon», NC 144 (1984), αρ. 229.
8 Ibid.
9 BCD Peloponnesos, αρ. 488.
10 M. Amandry, «Le monnayage de Dymé (Colonia Dumaeorum) en Achaïe. Corpus», RN s. 6, 23 (1981), σ. 45-67.
11 Α. Δ. Ριζακησ, «Συμβολή στη μελέτη του ρωμαϊκού αποικισμού της ΒΔ Πελοποννήσου», στο Ποικίλα, Μελετήματα 10 (1990), σ. 330-331.
12 Ι. Τουρατσογλου, Η. Τσουρτη, «Συμβολή στην κυκλοφορία των τριωβόλων της Αχαϊκής Συμπολιτείας στον ελλαδικό χώρο: Η μαρτυρία των “θησαυρών”», στο Αρχαία Αχαΐα και Ηλεία (σημ. 5), σ. 171-188.
13 M. Lakakis-Marchetti, «À propos du monnayage achéen et des trésors qui le font connaître», στο Χαρακτήρ. Αφιέρωμα στη Μάντω Οικονομίδου (1996), σ. 147-156.
14 I. Touratsoglou, «Coin Production and Coin Circulation in the Roman Peloponnese», στο A. D. Rizakis, Cl. E. Lepenioti (επιμ.), Roman Peloponnese III. Society, Economy and Culture under the Roman Empire: Continuity and Innovation (2010), σ. 235-251.
Auteur
Προϊσταμένη Τμήματος Συντονισμού και Παρακολούθησης Αρχ/κών Ερευνών & Εργασιών στο πλαίσιο μεγάλων Δημοσίων Έργων · πρώην αρχαιολόγος στο Νομισματικό Μουσείο.
Le texte seul est utilisable sous licence Licence OpenEdition Books. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Les royaumes de Chypre à l’épreuve de l’histoire
Transitions et ruptures de la fin de l’âge du Bronze au début de l'époque hellénistique
Anna Cannavò et Ludovic Thély (dir.)
2018
Philippes, colonie romaine d’Orient
Recherches d’histoire institutionnelle et sociale
Cédric Brélaz
2018
Entrepôts et circuits de distribution en Méditerranée antique
Véronique Chankowski, Xavier Lafon et Catherine Virlouvet (dir.)
2018
Dikili Tash Village Préhistorique de Macédoine orientale I
Fouilles de Jean Deshayes (1961-1975) – Volume 3
Dimitra Malamidou, Christina Marangou et René Treuil
2019
Les hippodromes et les concours hippiques dans la grèce antique
Jean-Charles Moretti et Panos Valavanis (dir.)
2019
Pontica Varia
Poleis e città, culti e rappresentazioni religiose, thiasoi orfici, organizzazione del commercio, «giustizia privata» nella periferia nord-orientale del mondo greco (secoli VII-IV a.c.)
Benedetto Bravo
2021
Côtoyer les dieux
L’organisation des espaces dans les sanctuaires grecs et romains
Sandrine Huber et William Van Andringa (dir.)
2022
La rencontre pacifique de deux mondes chrétiens
Les monastères de la Péribleptos et de la Pantanassa à Mistra
Aspasia Louvi-Kizi
2022
Études critiques sur les inventaires de l’Indépendance délienne
Jacques Tréheux et Pierre Charneux Marie Feyel et Christophe Feyel (éd.)
2023