Desktop versionMobile Version

La monnaie dans le Péloponnèse

 | 
Charles Doyen
, 
Eva Apostolou

Θησαυρός χάλκινων νομισμάτων από τη Δύμη1

A hoard of bronze coins from Dyme

Trésor de monnaies de bronze provenant de Dymè

Αντωνία Νικολακοπουλου

Zusammenfassung

En mai 2002, la fouille d’urgence d’un terrain sis à Kato Achaia, sur le territoire de l’antique Dymè, a mis au jour un trésor de 20 monnaies de bronze contenues dans une lampe, soit quatre monnaies de Dymè, onze de Sicyone et cinq de Ptolémée III (dont deux très usées). Les monnaies en bronze de Dymè sont connues essentiellement, jusqu’à ce jour, par les catalogues de collections publiques ou privées. C’est le premier trésor de monnaies de bronze trouvé dans la ville même de Dymè. Les monnaies de Ptolémée III Évergète sont attestées, elles, dans des trésors péloponnésiens dont la date d’enfouissement oscille entre la fin du iiie s. et la première moitié du iie s. Sept des onze monnaies de Sicyone sont aux types colombe avec nom du magistrat / ΣΙ à l’intérieur d’une couronne d’olivier, et seraient à dater de la première moitié du ier s. av. J.-C. Le grand écart chronologique entre les différentes monnaies qui constituent le trésor (fin iiie s. - ier s. av. J.-C.) est à relever. L’enfouissement du trésor peut être daté du milieu du ier s. (49-44 av. J.-C.), quand s’affrontèrent Pompée et César, et que Dymè se releva comme colonie romaine.

Volltext

  • 1 Θερμές ευχαριστίες οφείλω στην επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων κα. Αδαμαντία Βασιλογάμβρου και στην αρχαι (...)
  • 1 Στράβων, VIII 7, 5.
  • 2 Ηρόδοτος, I 145. Στράβων, VIII 386.

1Η αρχαία Δύμη, η δυτικότερη όλων των αχαϊκών πόλεων, σύμφωνα με τον Στράβωνα1, «πασῶν δυσμικωτάτη», αναπτύχθηκε στο πλάτωμα που καταλαμβάνει η σύγχρονη πόλη της Κάτω Αχαγιάς. Αντίθετα με την κλασική εποχή, η Δύμη στην ελληνιστική περίοδο έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις του Α΄ Αχαϊκού Κοινού2 και συμμετείχε μαζί με την Πάτρα, την Τριταία και τις Φαρές στην ανασυγκρότηση του Β΄ Αχαϊκού Κοινού, το 281/0 π.Χ.

  • 3 Το οικόπεδο ιδιοκτησίας Ανδρέα και Κυριάκου Μυτακίδη βρίσκεται στη συμβολή των οδών Παυσανίου και Β (...)
  • 4 Το λυχνάρι έχει σώμα πεπιεσμένο σφαιρικό, με επίπεδη βάση, χαμηλό περιχείλωμα γύρω από τον υποτυπώδ (...)
  • 5 Ο. Broneer, Corinth IV/2. Terracotta Lamps (1930), σ. 55, αρ. 195, πίν. V, αρ. 49.
  • 6 Δ. Κυριακου, «Ελληνιστική κεραμική από τα νεκροταφεία της Πάτρας», στο Γ΄ Επιστημονική Συνάντηση γι (...)
  • 7 Εντοπίστηκε στη ΒΑ πλευρά του Χ14.

2Τον Μάιο του 2002, σε σωστική ανασκαφή οικοπέδου3 στην Κάτω Αχαγιά, αρχαία Δύμη, αποκαλύφθηκε θησαυρός είκοσι χάλκινων νομισμάτων μέσα σε λυχνάρι4. Ανήκει στον τύπο XV του O. Broneer5 στα λυχνάρια με περιχείλωμα και παρόμοιο έχει βρεθεί σε ταφικό σύνολο της Πάτρας6. Πιθανότατα πρόκειται για προϊόν τοπικού εργαστηρίου της Δύμης και χρονολογείται στον 1ο αι. π.Χ. (εικ. 1). Το εύρημα εντοπίστηκε in situ, στο εσωτερικό παρόδιου κτηρίου7, στην ευρύτερη περιοχή των εργαστηρίων κεραμικών κλιβάνων (εικ. 2). Η Δύμη ήταν μια πόλη με σημαντικά εργαστήρια παραγωγής κεραμικής κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο, τα οποία έχουν εντοπιστεί κυρίως στη ΝΔ πλευρά της. Τα εκτεταμένα παρόδια οικιστικά κατάλοιπα και η παρουσία, εκτός του θησαυρού, επιπλέον 78 νομισμάτων του 4ου αι. π.Χ. έως τον πρώιμο 1ο αι. μ.Χ., εκδόσεις διαφόρων πόλεων, μαρτυρούν ότι στην περιοχή πραγματοποιούνταν εμπορικές ανταλλαγές. Αναλυτικά, ο θησαυρός αποτελείται από πέντε χάλκινα νομίσματα Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη, έντεκα Σικυώνος και τέσσερα Δύμης.

Εικ. 1. Σχέδιο (α) και φωτογραφία (β) του λυχναρίου.

Εικ. 2. Σχέδιο ανασκαφής.

Πίν. 1. Νομίσματα Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη (αρ. 1-5).

Καταλογοσ – περιγραφη του ευρηματοσ

Πτολεμαιοσ Γ΄ Ευεργετησ. 246-221 π.Χ. (πίν. 1)

3Εμ. : Κεφαλή του Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη προς τα δεξιά. / Οπ. : Αετός ιστάμενος προς τα αριστερά, με κλειστά φτερά, πάνω σε κεραυνό. ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ. Σβορωνοσ 1904,

4αρ. 1000. SNG Copenhagen, αρ. 193-195.

51. 4,77 γρ., 2,1 εκ. 2΄.

62. 4,22 γρ., 1,9 εκ. -.

73. 4,73 γρ., 1,9 εκ. -.

84. 4.58 γρ., 2,0 εκ. -.

95. 5.07 γρ., 1,9 εκ. -.

Πίν. 2. Νομίσματα Σικυώνος (αρ. 6-16).

Σικυων (πίν. 2)

10Χαλκοί.

Μέσα 3ου αι. – 200 π.Χ.

11Εμ. : Περιστέρι που πετάει προς τα δεξιά. / Οπ. : Σ[Ι] μέσα σε στεφάνι ελιάς, με το δέσιμο δεξιά. Warren 1983, ομάδα 4, πίν. 7, C.1(i)-C.1(ii). BCD Peloponnesos, αρ. 316.1-2.

126. 1,94 γρ., 1,4 εκ. 8΄.

196-146 π.Χ.

13Εμ. : Περιστέρι που πετάει προς τα αριστερά. Πάνω από την ουρά γράμμα Α. / Οπ. : ΣΙ μέσα σε στεφάνι ελιάς, με το δέσιμο επάνω. Warren 1998, σ. 355-356, ομάδα 8Α, σ. 356,

148Α.44, πίν. 75, 33.

157. 3,56 γρ., 1,5 εκ. 2΄.

16Εμ. : Οπ.π. Πάνω από την ουρά γράμμα Φ / Οπ. : Οπ.π. Warren 1984, σ. 6-7, ομάδα 8Α, πίν. 1, 2b.

178. 2,01 γρ., 1,5 εκ. 6΄.

18Εμ. : Οπ.π. Επάνω από την ουρά γράμμα Ο / Οπ. : Οπ.π., με το δέσιμο κάτω. Warren 1984, σ. 9, ομάδα 8Α, πίν. 2, 27.

199. 1,77 γρ., 1,2 εκ. 2΄.

90-60 π.Χ.

20Εμ. : Περιστέρι που πετάει προς τα αριστερά. ΑΝΔΡΟΤΙ επάνω από το φτερό, ΜΟΣ επάνω από την ουρά. / Οπ : ΣΙ μέσα σε στεφάνι ελιάς, με το δέσιμο επάνω. Warren 1984, σ. 14-15, ομάδα 10, πίν. 3, 5. BCD Peloponnesos, αρ. 338.6.

2110. 2,9 γρ., 1,5 εκ. 8΄.

2211. 3,36 γρ., 1,6 εκ. 1΄.

2312. 2,77 γρ., 1,5 εκ. 10΄.

24Εμ. : Οπ.π. ΞΕΝΟΤΙ επάνω από το φτερό, ΜΟΣ επάνω από την ουρά. / Οπ. : Οπ.π. Warren 1984, ομάδα 10, πίν. 3, 3. BCD Peloponnesos, αρ. 338.4.

2513. 3,24 γρ., 1,5 εκ. 11΄.

2614. 3,35 γρ., 1,6 εκ. 12΄.

27Εμ. : Οπ.π. ΑΛΕΞ[Ι] επάνω από το φτερό, Ω[Ν] επάνω από την ουρά. / Οπ. : Οπ.π., με το δέσιμο κάτω. Warren 1984 ομάδα 10, πίν. 3, 4. BCD Peloponnesos, αρ. 337.

2815. 2,84 γρ., 1,6 εκ. 10΄.

29Εμ. : Οπ.π. [ΠΡ]ΟΜΑΧΙ επάνω από το φτερό, Δ[Α] επάνω από την ουρά. / Οπ. : Οπ.π. Warren 1984, ομάδα 10, πίν. 3, 2. BCD Peloponnesos, αρ. 338.3.

3016. 4,24 γρ., 1,5 εκ. 10΄.

Δυμη (πίν. 3)

περ. 86 π.Χ.

31Τετράχαλκα. Εμ.: Κεφαλή Αθηνάς με κράνος προς τα δεξιά. / Οπ.: Επάνω το μονόγραμμαϫ , κάτω αριστερά το μονόγραμμα Ἔ και δεξιά ΑΛ, επάνω από ψάρι δεξιά, όλα μέσα σε στεφάνι. BCD Peloponnesos, αρ. 486.

3217. 3,83 γρ., 2,1 εκ. 7΄.

3318. 3,30 γρ., 1,8 εκ. 2΄.

3419. 3,69 γρ., 1,7 εκ. 7΄.

35Δίχαλκο. Εμ.: Οπ.π. / Οπ.: Οπ.π. Για τον τύπο, βλ. BCD Peloponnesos, αρ. 486-487.

3620. 2,58 γρ., 1,5 εκ. 8΄.

  • 8 T. Hackens, «À propos de la circulation monétaire dans le Péloponnèse au iiie s. av. J-C. », στο An (...)
  • 9 Ε. Βαρουχα-ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ, «Πτολεμαϊκά νομίσματα στην κυρίως Ελλάδα», στο Ἐπιτύμβιον Χρήστου Τσο (...)
  • 10 C. Boehringer, «Zur Geschichte der Achaischen Liga im 2. und im 1. Jh. v. Chr. im Lichte des Munzfu (...)
  • 11 Για την αναχρονολόγηση, βλ. Warren 1998, σ. 357· Warren 1984, σ. 14-17.
  • 12 Η αντίθετη άποψη έχει διατυπωθεί από τους I. Τουρατσογλου, H. Τσουρτη, «Συμβολή στην κυκλοφορία των (...)
  • 13 BCD Peloponnesos, αρ. 486 (τετράχαλκο) και 487 (χαλκούς).
  • 14 Ι. Π. Λαμπροσ, Πελοπόννησος (1891), πίν. Α΄, 14, χρονολ. 370-280 π.Χ.· F. Imhoof-Blumer, Monnaies g (...)
  • 15 SNG Copenhagen 17. Phliasia – Laconia (1944), αρ. 148.
  • 16 Πρόκειται για τον κατάλογο με νομίσματα της Πελοποννήσου, βλ. BCD Peloponnesos, σ. 132, αρ. 486. Ο (...)
  • 17 I. Touratsoglou, «Coin Production and Coin Circulation in the Roman Peloponnese», στο A. D. Rizakis(...)

37Από τα πέντε νομίσματα του Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη, μόνο ένα έχει μέτρια φθορά στην πρόσθια όψη. Στην οπίσθια όψη διακρίνονται ίχνη της παράστασης. Τα υπόλοιπα, παρουσιάζουν πολύ μεγάλη φθορά και στην οπίσθια όψη είναι πλήρως φθαρμένα. Ταυτίζονται, όμως, λόγω του πετάλου και της τεχνοτροπίας τους. Τα χάλκινα νομίσματα του Πτολεμαίου Γ΄ αφθονούν σε θησαυρούς και σε ανασκαφές της Πελοποννήσου. Οι χορηγίες, οι δωρεές και οι μισθοφόροι ήταν οι κύριοι λόγοι της μεγάλης κυκλοφορίας των πτολεμαϊκών νομισμάτων. Σύμφωνα με τον T. Hackens8, κόπηκαν ως χορηγία προς τον βασιλιά Κλεομένη Γ΄ και τους Σπαρτιάτες και όχι προς τον Άρατο, σύμφωνα με παλαιότερη άποψη9. Σκοπός της χορηγίας του Πτολεμαίου βασιλιά ήταν η χρηματοδότηση των συμμάχων του, στο πλαίσιο της πολιτικής των Λαγιδών ενάντια στην εξουσία των Μακεδόνων. Τα νομίσματα της Σικυώνος έχουν μέτρια φθορά. Αν και οι ύστερες χάλκινες κοπές του πρώιμου 1ου αι. π.Χ. διατηρούνται σε καλύτερη κατάσταση, ωστόσο η φθορά που παρουσιάζουν δηλώνει ότι κυκλοφόρησαν για αρκετό διάστημα μετά την κοπή τους. Η J. Warren, υιοθετώντας την πρόταση του C. Boehringer10 για την αδιάλειπτη συνέχιση κοπής των τριωβόλων της Αχαϊκής Συμπολιτείας μέχρι το πρώτο τέταρτο του 1ου αι. π.Χ., συσχέτισε τα ονόματα των αρχόντων στις χάλκινες κοπές της Σικυώνoς με τα ονόματα των αρχόντων που απαντούν στα «ύστερα» αυτόνομα τριώβολά της και τις αναχρονολόγησε11 από το 160/150-146 π.Χ. στον πρώιμο 1ο αι. π.Χ. Τη νέα χρονολόγηση δεν αποδέχονται ορισμένοι μελετητές12, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η κοπή των τριωβόλων της Αχαϊκής Συμπολιτείας σταμάτησε με τη διάλυσή της, μετά την καταστροφή της Κορίνθου, το 146 π.Χ. Οι χάλκινες αυτόνομες κοπές της Δύμης με την Αθηνά στην εμπρόσθια όψη, σύμφωνα με τη σύγχρονη βιβλιογραφία13 και τα νομίσματα του θησαυρού, απαντούν σε τρεις υποδιαιρέσεις : τετράχαλκα, δίχαλκα και χαλκοί. Από τα τρία τετράχαλκα της Δύμης, τα δύο έχουν μέτρια διατήρηση και παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη φθορά στην οπίσθια όψη, ενώ το τρίτο είναι αρκετά φθαρμένο στην πρόσθια όψη. Το δίχαλκο είναι πολύ φθαρμένο, με αποτέλεσμα να διακρίνεται αμυδρά η κεφαλή της Αθηνάς στην πρόσθια όψη και με δυσκολία το μονόγραμμαϫ στην οπίσθια όψη. Τα χάλκινα νομίσματα της Δύμης με την Αθηνά ως εμπροσθότυπο, έως τώρα, είναι γνωστά κυρίως μέσα από καταλόγους Μουσείων και Ιδιωτικών Συλλογών. Για πρώτη φορά παρουσιάζονται σε ανασκαφικό εύρημα. Όσον αφορά στη χρονολόγησή τους, υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις. Στην παλαιότερη βιβλιογραφία14 χρονολογούνται το 370-280 π.Χ. ή δεν δίνεται χρονολόγηση και αναφέρεται μόνο ότι τα μονογράμματα των χάλκινων κοπών της Δύμης απαντούν και σε τριώβολα της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Στο SNG Copenhagen15 χρονολογούνται το 146 π.Χ. ή αργότερα, ενώ στον κατάλογο BCD Peloponnesos16 χρονολογούνται περίπου το 86 π.Χ. Σύμφωνα με νεότερες απόψεις17, η Δύμη ήταν ένα από τα νομισματοκοπεία της Πελοποννήσου, τα οποία λειτουργούσαν στις αρχές και κατά τη διάρκεια του 1ου αι. π.Χ., με εντολή των Ρωμαίων για να καλύψουν τις οικονομικές ανάγκες των στρατιωτικών επιχειρήσεών τους, οι οποίες ελάμβαναν χώρα στον ελλαδικό χώρο : είτε επρόκειτο για τις πολεμικές επιχειρήσεις του Σύλλα εναντίον του Μιθριδάτη ΣΤ΄, είτε για τις διαμάχες μεταξύ των ίδιων των Ρωμαίων. Επιπλέον, στη λειτουργία ορισμένων νομισματοκοπείων της Πελοποννήσου συνέβαλε και η επανασύσταση του Κοινού κατά τον 1ο αι. π.Χ., την ίδια περίοδο με τις στρατιωτικές δραστηριότητες των Ρωμαίων. Πιθανώς, η χρησιμοποίηση του επανιδρυμένου Κοινού από τη ρωμαϊκή εξουσία αποσκοπούσε στην εξυπηρέτηση των διοικητικών και κυρίως των στρατιωτικών αναγκών της.

Πίν. 3. Νομίσματα Δύμης (αρ. 17-20).

38Στην περίπτωση της Δύμης, οι χάλκινες αυτόνομες κοπές με την Αθηνά σχετίζονται με τον Α΄ Μιθριδατικό πόλεμο (89-86 π.Χ.).

  • 18 Α. Δ. Ριζακησ, «Το Λατρευτικόν Πάνθεον της αρχαίας Δύμης. Θεοί και Ήρωες», στο Αχαϊκό τοπίο ΙΙ. Δύμ (...)
  • 19 Παυσανίας, VIII 17, 5 και 9.

39Στα χάλκινα νομίσματα της Δύμης απεικονίζεται η Αθηνά, θεότητα με εξέχουσα θέση στο λατρευτικό Πάνθεον της πόλης. Γνωστή ως Λαρισαία και Κληδούχος18, ήταν η πολιούχος θεότητα της Δύμης και, σύμφωνα με την περιγραφή του Παυσανία19, μια από τις παλαιότερες λατρείες της.

Κυκλοφορια

  • 20 K. Chryssanthaki (σημ. 8), σ. 168.

40Με την τακτική ενίσχυσης της πολιτικής ισχύος των Λαγιδών δικαιολογείται η μεγάλη κυκλοφορία των νομισμάτων του Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη στην Πελοπόννησο20 : Κόρινθο, Σικυώνα, Πάτρα, Ολυμπία, Μεσσήνη, Σπάρτη, Επίδαυρο, Ασέα, Γόρτυνα, Μαντίνεια, Ορχομενό, Στύμφαλο. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής εντάσσεται και η σημαντική παρουσία τους στον θησαυρό της Δύμης.

41Παρόμοιας σύνθεσης θησαυροί με χάλκινα νομίσματα Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη και Σικυώνoς, οι οποίοι χρονολογούνται από τον ύστερο 3ο αι. π.Χ. έως τα μέσα του 2ου αι. π.Χ., είναι οι εξής τρεις :

    • 21 Χρονολογία απόκρυψης του θησαυρού, σύμφωνα με την Μ. Οικονομίδου, το 220 π.Χ. και με την J. A. W. W (...)

    Σικυών 1936 (IGCH 183)21,

    • 22 Χρονολογία απόκρυψης, σύμφωνα με την Μ. Οικονομίδου, το 220 π.Χ. και με την J. Warren, περ. το 200 (...)

    Κάτω Κλειτορία, Αρκαδία 1936 (IGCH 184)22,

    • 23 N. Bookidis, J. E. Fisher, «The Sanctuary of Demeter and Kore on Acrocorinth: Preliminary Report V: (...)

    Κόρινθος 1973 (CH II, 79)23.

  • 24 K. Chryssanthaki (σημ. 8), σ. 169.

42Συνέχιση της κυκλοφορίας των νομισμάτων του Πτολεμαίου Γ΄ κατά τη διάρκεια του 2ου αι. π.Χ., αναφέρεται στην περίπτωση της Κορίνθου μέχρι την καταστροφή της πόλης, το 146 π.Χ. Η ισχυρή παρουσία τους δηλώνει την επίσημη εισαγωγή τους24 στο νομισματικό σύστημα της Κορίνθου, λόγω της έλλειψης δικών της κοπών.

43Αδιαμφισβήτητα, όπως προαναφέρθηκε, οι κοπές του Πτολεμαίου Γ΄ πρωταγωνίστησαν στη νομισματική κυκλοφορία πολλών πόλεων της Πελοποννήσου.

44Ωστόσο, αξίζει να σχολιάσουμε ότι το εύρημα της Δύμης αποτελεί μοναδικό μέχρι τώρα, γνωστό παράδειγμα θησαυρού όπου συνυπάρχουν νομίσματα του Πτολεμαίου Γ΄ με νομίσματα του πρώιμου 1ου αι. π.Χ.

45Ως «απόηχο» ενός ισχυρού νομίσματος πρέπει να ερμηνεύσουμε την παρουσία τους (σε ποσοστό 25 %) στον θησαυρό της Δύμης ή απλά ως συγκέντρωση μετάλλου, απαραίτητου για τις οικονομικές ανταλλαγές;

46Το ίδιο καθαυτό το γεγονός της συνύπαρξής τους με πολύ μεταγενέστερες κοπές, υποδηλώνει ότι τα χάλκινα νομίσματα του Πτολεμαίου Γ΄ εξακολουθούν να υφίστανται λόγω της αξίας τους ως μέταλλο, απαραίτητο για τις εμπορικές ανταλλαγές. Στην άποψη αυτή συνηγορεί και ο τόπος ανεύρεσης του θησαυρού, στην ευρύτερη περιοχή των εργαστηρίων κεραμικών κλιβάνων της αρχαίας πόλης.

47Επίσης, η νομισματοκοπία της Σικυώνος ήταν μια από τις πιο εκτεταμένες νομισματοκοπίες της Πελοποννήσου, από τον 5ο αι. έως τον 1ο αι. π.Χ. Η κυκλοφορία των χάλκινων κοπών της πόλης εκτός των συνόρων της, παρατηρείται ήδη από το δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ.

48Κατά τη διάρκεια της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία των χάλκινων νομισμάτων, τα οποία κυκλοφόρησαν σε μια ευρεία περιοχή της Πελοποννήσου : Κόρινθο, Νεμέα, Φλιούντα, Αίγειρα, Ήλιδα, Ολυμπία, Μεσσήνη, Ασέα, Γόρτυνα, Μεγαλόπολη, Ορχομενό, Στύμφαλο.

49Στον θησαυρό της Δύμης τα νομίσματα της Σικυώνος απαντούν σε ποσοστό 55 %, ενώ στο σύνολο των πενήντα εννέα διαγνωσθέντων νομισμάτων της ανασκαφής, απαντούν σε ποσοστό 32 %.

50Όπως προκύπτει από τη χρονολόγηση του θησαυρού και των υπολοίπων νομισμάτων της ανασκαφής, η κυκλοφορία των χάλκινων κοπών της Σικυώνος στη Δύμη είναι κυρίαρχη στο δεύτερο μισό του 3ου αι., τον 2ο αι. και ιδιαιτέρως τον 1ο αι. π.Χ.

  • 25 J. A. W. Warren (σημ. 16), σ. 375-376.

51Η κυρίαρχη παρουσία των εκδόσεών της επιβεβαιώνεται και σε αποθέτη στα Μέγαρα25 του πρώιμου 1ου αι. π.Χ. Σε σύνολο 682 χάλκινων νομισμάτων, 357 ήταν νομίσματα Σικυώνος, 273 ήταν νομίσματα Μεγάρων και 1 νόμισμα Κορίνθου.

52Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο ότι στα νομίσματα της Σικυώνος του αποθέτη των Μεγάρων, μεταξύ άλλων παλαιότερων εκδόσεων της πόλης, υπήρχαν και οι τρεις εκδόσεις που παρουσιάσαμε στο εύρημα της Δύμης : περιστέρι δεξ. / ΣΙ σε στεφάνι (ομάδα 4C)· περιστέρι –γράμματα / ΣΙ σε στεφάνι (ομάδα 8Α)· περιστέρι– όνομα άρχοντα / ΣΙ σε στεφάνι (ομάδα 10).

  • 26 J. A. W. Warren (σημ. 21), σ. 53.

53Η υπεροχή των νομισμάτων της Σικυώνος έναντι των Μεγάρων, σε αποθέτη του πρώιμου 1ου αι. π.Χ., αντανακλά τον έλεγχο της Σικυώνος στα Ίσθμια26 μετά την καταστροφή της Κορίνθου και την κυρίαρχη παρουσία της ανάμεσα στις πόλεις της Πελοποννήσου.

  • 27 Ι. Τουρατσογλου, Η. Τσουρτη (σημ. 12).

54Όσον αφορά στη νομισματοκοπία της Δύμης, η κυκλοφορία των αργυρών κοπών της ήταν σημαντική. Σε κατάλογο27 18 θησαυρών με αργυρά τριώβολα Αχαϊκής Συμπολιτείας, του πρώτου μισού του 2ου αι. π.Χ., σημειώνεται η παρουσία του νομισματοκοπείου της Δύμης σε έντεκα από αυτούς.

  • 28 BCD Peloponnesos, σ. 130-132.

55Επίσης, σύμφωνα με τη σύγχρονη βιβλιογραφία28, η κοπή των αργυρών και των χάλκινων αυτόνομων εκδόσεων της πόλης ήταν πιο εκτεταμένη τον 1ο αι. π.Χ.

56Με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα, λαμβάνοντας φυσικά υπόψη ότι εξετάζουμε ένα μικρό δείγμα από το υλικό της Δύμης, η παρουσία των νομισμάτων της Δύμης στον θησαυρό, σε ποσοστό 20 %, δεν είναι μεγάλη και στο σύνολο των νομισμάτων της ανασκαφής είναι ισχνή, καθώς μόνο 3 από τα 59 διαγνωσθέντα νομίσματα, ποσοστό 5 %, είναι εκδόσεις της Δύμης και αυτές ως αποικία πλέον ρωμαϊκή.

Συμπερασματα

57Η παρουσία στον θησαυρό των αυτόνομων κοπών της Δύμης και της Σικυώνος του πρώιμου 1ου αι. π.Χ., τεκμηριώνει, αφενός, τη λειτουργία του νομισματοκοπείου της Δύμης και, αφετέρου, τις επαφές της πόλης με τη Σικυώνα.

58Ο θησαυρός, αν και βρέθηκε μέσα στο ίδιο αγγείο, λυχνάρι του 1ου αι. π.Χ., αποτελείται από δύο ομάδες νομισμάτων, μια προγενέστερη με εκδόσεις Πτολεμαίου Γ΄ και Σικυώνος, του ύστερου 3ου αι. και του πρώιμου 2ου αι. π.Χ., και μια μεταγενέστερη με εκδόσεις Δύμης και Σικυώνος, του πρώιμου 1ου αι. π.Χ.

59Η απουσία νομισμάτων του δευτέρου μισού του 2ου αι. π.Χ. από τον θησαυρό, παρατηρείται και στο υπόλοιπο νομισματικό υλικό της ανασκαφής.

60Ο αποθησαυρισμός μέσα στο λυχνάρι πιθανότατα δεν αποτελεί τυχαίο εύρημα. Αυτό ενισχύεται και από τη σύνθεση του θησαυρού που αντανακλά την κυκλοφορία της περιοχής.

61Η φθορά των νομισμάτων της Δύμης και της Σικυώνος του πρώιμου 1ου αι. π.Χ. δηλώνει ότι κυκλοφόρησαν για αρκετό χρονικό διάστημα μετά την κοπή τους.

62Η μικρή αξία του θησαυρού αντικατοπτρίζει περίοδο μεγάλης ανασφάλειας. Πιθανότατα η απόκρυψη του θησαυρού τοποθετείται περίπου στα μέσα του 1ου αι. π.Χ. (49-44 π.Χ.), περίοδο διαμάχης του Πομπηΐου με τον Ιούλιο Καίσαρα και μετατροπής της Δύμης σε ρωμαϊκή αποικία.

Literaturverzeichnis

Βιβλιογραφικεσ συντομογραφιεσ

Σβορωνοσ 1904 = Ι. Σβορωνοσ, Τα νομίσματα του Κράτους των Πτολεμαίων (1904).

Warren 1983 = J. A. W. Warren, « The Autonomous Bronze Coinage of Sikyon. Part 1 », NC 143 (1983), σ. 36-43.

Warren 1984 = J. A. W. Warren, « The Αutonomous Bronze Coinage of Sikyon. Part 2 », NC 144 (1984), σ. 1-24.

Warren 1998 = J. A. W. Warren, « Updating (and Downdating) the Autonomous Bronze Coinage of Sikyon », στο Studies in Greek Numismatics in Memory of Martin Jessop Price (1998), σ. 347-361.

Anmerkungen

1 Στράβων, VIII 7, 5.

2 Ηρόδοτος, I 145. Στράβων, VIII 386.

3 Το οικόπεδο ιδιοκτησίας Ανδρέα και Κυριάκου Μυτακίδη βρίσκεται στη συμβολή των οδών Παυσανίου και Β. Ηπείρου.

4 Το λυχνάρι έχει σώμα πεπιεσμένο σφαιρικό, με επίπεδη βάση, χαμηλό περιχείλωμα γύρω από τον υποτυπώδη δίσκο. Είναι θραυσμένο στο περιχείλωμα και στην οπή πληρώσεως, ελλιπές στον μυκτήρα και τη λαβή. Ο πηλός είναι ανοιχτός καστανός με έντονα ίχνη διάβρωσης. Είναι αβαφές εξωτερικά και εσωτερικά διατηρούνται ίχνη από καστανέρυθρο επίχρισμα.

5 Ο. Broneer, Corinth IV/2. Terracotta Lamps (1930), σ. 55, αρ. 195, πίν. V, αρ. 49.

6 Δ. Κυριακου, «Ελληνιστική κεραμική από τα νεκροταφεία της Πάτρας», στο Γ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την ελληνιστική κεραμική (1991), πίν. 129, αρ. 4778.

7 Εντοπίστηκε στη ΒΑ πλευρά του Χ14.

8 T. Hackens, «À propos de la circulation monétaire dans le Péloponnèse au iiie s. av. J-C. », στο Antidorum W. Peremans sexagenario ab alumnis oblatum (1968), σ. 69-95. Την ίδια άποψη υποστηρίζει και η K. Chryssanthaki, «Les monnaies lagides en Égée», στο F. Duyrat, O. Picard (επιμ.), L’exception égyptienne ? Production et échanges en Égypte hellénistique et romaine (2005), σ. 168-169.

9 Ε. Βαρουχα-ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ, «Πτολεμαϊκά νομίσματα στην κυρίως Ελλάδα», στο Ἐπιτύμβιον Χρήστου Τσούντα (1941), σ. 668-679.

10 C. Boehringer, «Zur Geschichte der Achaischen Liga im 2. und im 1. Jh. v. Chr. im Lichte des Munzfundes von Poggio Picenze (Abruzzen)», στο A. D. Rizakis (επιμ.), Achaia und Elis in der Antike, Akten des 1. Internationalen Symposiums, Athen, 19.-21. Mai 1989 (1991), σ. 163-170. Την πρόταση του C. Boehringer αποδέχεται η J. A. W. Warren, «Towards a Resolution of the Achaian League Silver Coinage Controversy: Some Observations on Methodology», στο M. J. Price κ.ά. (επιμ.), Essays in Ηonour of Robert Carson and Kenneth Jenkins (1993), σ. 87-99, και τησ ιδιασ, The Bronze Coinage of the Achaian Koinon. The Currency of a Federal Ideal (2007), σ. 111, 175-176. Την ίδια άποψη υιοθετεί ο Α. Walker στον κατάλογο BCD Peloponnesos, καθώς και ο S. Benner, Achaian League Coinage of the 3rd through 1st Centuries B.C. (2008).

11 Για την αναχρονολόγηση, βλ. Warren 1998, σ. 357· Warren 1984, σ. 14-17.

12 Η αντίθετη άποψη έχει διατυπωθεί από τους I. Τουρατσογλου, H. Τσουρτη, «Συμβολή στην κυκλοφορία των τριωβόλων της Αχαϊκής Συμπολιτείας στον ελλαδικό χώρο: η μαρτυρία των “θησαυρών”», στο Α. Δ. Ριζακησ (επιμ.), Αρχαία Αχαΐα και Ηλεία, Ανακοινώσεις κατά το πρώτο Διεθνές Συμπόσιο, Αθήνα, 19-21 Μαΐου 1989 (1991), σ. 171-188, επίσης M. Lakakis-Marchetti, «À propos du monnayage achéen et des trésors qui le font connaître», στο Χαρακτήρ. Αφιέρωμα στη Μάντω Οικονομίδου (1996), σ. 147-156.

13 BCD Peloponnesos, αρ. 486 (τετράχαλκο) και 487 (χαλκούς).

14 Ι. Π. Λαμπροσ, Πελοπόννησος (1891), πίν. Α΄, 14, χρονολ. 370-280 π.Χ.· F. Imhoof-Blumer, Monnaies grecques (1883), αρ. 32, χωρίς χρονολόγηση.

15 SNG Copenhagen 17. Phliasia – Laconia (1944), αρ. 148.

16 Πρόκειται για τον κατάλογο με νομίσματα της Πελοποννήσου, βλ. BCD Peloponnesos, σ. 132, αρ. 486. Ο A. Walker ακολουθώντας την άποψη της Warren, βλ. J. A. W. Warren, «More on the “New Landscape” in the Late Hellenistic Coinage of the Peloponnese», στο M. Amandry κ.ά. (επιμ.), Travaux de numismatique grecque offerts à Georges Le Rider (1999), σ. 376-377, χρονολογεί τις χάλκινες αυτόνομες κοπές της Δύμης με την Αθηνά, στον πρώιμο 1ο αι. π.Χ., με βάση τα μονογράμματα Ἔ και ΑΛ του οπισθοτύπου, τα οποία απαντούν και σε «ύστερα» τριώβολα της Αχαϊκής Συμπολιτείας.

17 I. Touratsoglou, «Coin Production and Coin Circulation in the Roman Peloponnese», στο A. D. Rizakis, Cl. E. Lepenioti (επιμ.), Roman Peloponnese III. Society, Economy and Culture under the Roman Empire: Continuity and Innovation (2010), σ. 239-241. Ο Ι. Τουράτσογλου, χρησιμοποιώντας τα στοιχεία που προέρχονται από τον κατάλογο νομισμάτων της Πελοποννήσου, BCD Peloponnesos, παραθέτει πίνακα με τα νομισματοκοπεία της Πελοποννήσου, μεταξύ αυτών και της Δύμης, τα οποία λειτουργούσαν στις αρχές και κατά τη διάρκεια του 1ου αι π.Χ.

18 Α. Δ. Ριζακησ, «Το Λατρευτικόν Πάνθεον της αρχαίας Δύμης. Θεοί και Ήρωες», στο Αχαϊκό τοπίο ΙΙ. Δύμη και Δυμαία χώρα. Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου «Δυμαία-Βουπρασία», Κάτω Αχαΐα, 6-8 Οκτωβρίου 1995 (2000), σ. 124-125.

19 Παυσανίας, VIII 17, 5 και 9.

20 K. Chryssanthaki (σημ. 8), σ. 168.

21 Χρονολογία απόκρυψης του θησαυρού, σύμφωνα με την Μ. Οικονομίδου, το 220 π.Χ. και με την J. A. W. Warren, στα μέσα του 2ου αι. π.Χ., βλ. J. A. W. Warren, «The Autonomous Bronze Coinage of Sikyon. Part 3», NC 145 (1985), σ. 57.

22 Χρονολογία απόκρυψης, σύμφωνα με την Μ. Οικονομίδου, το 220 π.Χ. και με την J. Warren, περ. το 200 π.Χ.

23 N. Bookidis, J. E. Fisher, «The Sanctuary of Demeter and Kore on Acrocorinth: Preliminary Report V: 1971-1973», Hesperia 43 (1974), σ. 267-307. Χρονολογία απόκρυψης: ύστερος 3ος αι. π.Χ.

24 K. Chryssanthaki (σημ. 8), σ. 169.

25 J. A. W. Warren (σημ. 16), σ. 375-376.

26 J. A. W. Warren (σημ. 21), σ. 53.

27 Ι. Τουρατσογλου, Η. Τσουρτη (σημ. 12).

28 BCD Peloponnesos, σ. 130-132.

Endnoten

1 Θερμές ευχαριστίες οφείλω στην επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων κα. Αδαμαντία Βασιλογάμβρου και στην αρχαιολόγο της ΣΤ΄ ΕΠΚΑ κα. Βασιλική Τσακνάκη, ανασκαφείς του οικοπέδου, για την παραχώρηση του νομισματικού υλικού. Την αποτύπωση της ανασκαφής και του αγγείου έκανε η σχεδιάστρια της ΣΤ΄ ΕΠΚΑ κα. Ντία Γουρδούπη και τη συντήρηση των νομισμάτων η κα. Δέσποινα Μαρινοπούλου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στους συναδέλφους του Νομισματικού Μουσείου, την κα. Ευτέρπη Ράλλη για τη σημαντική βοήθειά της, με τις παρατηρήσεις και τις πολύτιμες συμβουλές της, τον κ. Παναγιώτη Τσέλεκα για τις χρήσιμες συζητήσεις μαζί του, καθώς επίσης τον κ. Νίκο Σουγλέ για την τεχνική υποστήριξη.

Abbildungsverzeichnis

Bildunterschrift Εικ. 1. Σχέδιο (α) και φωτογραφία (β) του λυχναρίου.
URL http://books.openedition.org/efa/docannexe/image/8032/img-1.jpg
Datei image/jpeg, 20k
Bildunterschrift Εικ. 2. Σχέδιο ανασκαφής.
URL http://books.openedition.org/efa/docannexe/image/8032/img-2.jpg
Datei image/jpeg, 53k
Bildunterschrift Πίν. 1. Νομίσματα Πτολεμαίου Γ΄ Ευεργέτη (αρ. 1-5).
URL http://books.openedition.org/efa/docannexe/image/8032/img-3.jpg
Datei image/jpeg, 30k
Bildunterschrift Πίν. 2. Νομίσματα Σικυώνος (αρ. 6-16).
URL http://books.openedition.org/efa/docannexe/image/8032/img-4.jpg
Datei image/jpeg, 44k
Bildunterschrift Πίν. 3. Νομίσματα Δύμης (αρ. 17-20).
URL http://books.openedition.org/efa/docannexe/image/8032/img-5.jpg
Datei image/jpeg, 21k

Autor

Αρχαιολόγος-Νομισματολόγος, Επιγραφικό και Νομισματικό Μουσείο.

Der Text und andere Elemente (Illustrationen, importierte Anhänge) stehen unter OpenEdition Books License, sofern nicht anders angegeben.

Suche in OpenEdition Search

Sie werden weitergeleitet zur OpenEdition Search