Version classiqueVersion mobile

Epistola 3. Lettres et conflits

 | 
Thomas Deswarte
, 
Bruno Dumézil
, 
Laurent Vissière

Sources

Texte intégral

« A Contemporary Account of the Battle of Tinchebrai (1909-1910) »,éd. de Henry W. C. Davis, The English Historical Review, 24 (96), 1909, pp. 728-732.

Actes des ducs de Bretagne (944-1148), éd. d’Hubert Guillotel, Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2014.

Albert d’Aix-la-Chapelle, Historia Ierosolimitana. History of the Journey to Jerusalem, éd. et trad. anglaise de Susan B. Edgington, Oxford, Clarendon Press, 2007.

Alcuin, Adversus Elipandum, dans Patrologia Latina (PL), t. CI, col. 231-304.

Alcuin, Contra Felicem Urgellitanum episcopum Libri VII, dans Patrologia Latina (PL), t. CI, col. 119-230.

Alcuin, Epistolae, éd. d’Ernst Dümmler, dans Epistolae karolini aevi, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Epistolae » (IV), 1895, t. II.

Alcuin, Lettres. Tome 1. Collection I, éd. et trad. de Christiane Veyrard-Cosme, Paris, Éditions du Cerf, coll. « Sources chrétiennes » (597), 2018.

Alcuin, Liber contra haeresim Felicem, éd. de Gary B. Blumenshine, Cité du Vatican, Bibliotheca Apostolica Vaticana, 1980.

Alfred de Beverley, Alvredi Beverlacensis Annales sive historia de gestis regum Britanniæ, éd. de Thomas Hearne, Oxford, Sheldonian Theatre, 1716.

Alvare, Vita Eulogi, éd. de Juan Gil, dans Id. (éd.), Corpus scriptorum Muzarabicorum, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, coll. « Manuales y Anejos de Emerita » (28), 1973, t. I, pp. 330-343.

Ammien Marcellin, Histoire (Res gestae), Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1968-1999 (6 t., 7 vol.).

An Outline Itinerary of King Henry the First, éd. de William Farrer, Oxford, Frederick Hall, 1919.

Anastasio Bibliotecario, Epistolae sive praefationes, éd. de Ernst Perels et Gerhard Laehr, dans Epistolae karolini aevi (V), Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Epistolae » (VII), 1928, pp. 395-442.

Annales regni Francorum, inde ab a. 741 usque ad a. 829 qui dicuntur Annales Laurissenses maiores et Einhardi, éd. de Friedrich Kurze, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatism editi » (VI), 1895.

Antonio, Nicolás, Bibliotheca Hispana Nova, Madrid, Visor, 1783.

Apulée, Métamorphoses, éd. et trad. de Jean-Louis Ferrary, Paris, Les Belles Lettres, 1989, t. I.

As gavetas da Torre do Tombo, éd. d’António da Silva Rego, vol. 2 : Gavetas III y XII, Lisbonne, Centro de estudos históricos ultramarinos, 1962.

Avit de Vienne, Epistulae, éd. de Rudolf Peiper, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi » (VI), 1883, pp. 1-102 ; trad. anglaise de Danuta Shanzer et Ian Wood : Letters and selected prose, Liverpool, LUP, 2002.

Baudri de Bourgueil, Historia Hierosolomitana. Recueil des historiens des croisades. Historiens occidentaux, Paris, Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1879, t. IV, pp. 1-111 ; trad. anglaise de Steven Biddlecombe : The Historia Ierosolimitana of Baldric of Bourgueil, Woodbridge, The Boydell Press, 2014.

Baye, Nicolas de, Journal (1400-1417), éd. d’Alexandre Tuetey, Paris, Renouard, 1885-1888 (2 vol.).

Beatus de Liébana, Apologeticum [Heterii et sancti Beati ad Elipandum epistola], éd. de Bengt Löfstedt, Turnhout, Brepols, coll. « Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis » (59), 1984.

Beaumanoir, Philippe de, Les coutumes de Beauvaisis, éd. d’Amédée Salmon, Paris, Larose et Forcel, 1899-1900 (2 vol.).

Bernard de Clairvaux, Epistolæ, éd. de Jean Leclercq et Henri Rochais, Rome, Editiones Cistercienses, 1977.

Bernard de Pavie (Bernardus Papiensis), Summa Decretalium, éd. d’Ernst Adolph Theodor Laspeyres, Berlin, s. n., 1860 ; rééd. Graz, Akademische Druck U. Verlagsanstalt, 1956.

Calendar of Ancient Correspondence Concerning Wales, éd. de John Goronwy Edwards, Cardiff, Cardiff University Press, [1935].

Calendar of the Fine Rolls of the reign of Henry III, preserved in The National Archives, 1224-1234, éd. de Paul Dryburgh et Beth Hartland, Woodbridge, The Boydell Press, 2008, vol. 2.

Calendar of the Fine Rolls of the reign of Henry III, preserved in The National Archives, 1234-1242, éd. de Paul Dryburgh et Beth Hartland, Woodbridge, The Boydell Press, 2009, vol. 3.

Cameracensium et Noviomensium clericorum epistolae, éd. de H. Boehmer, dans Libelli de lite imperatorum et pontificum, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Scriptores », 1897, t. III, pp. 573-578.

Cassiodore, Variae, éd. d’Ake J. Fridh, dans Magni Aurelii Cassiodori Variarum libri XII, Turnhout, Brepols, coll. « Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis » (96), 1973.

Césaire d’Arles, Epistulae, éd. de Germain Morin, Turnhout, Brepols, coll. « Corpus Chritianorum. Continuatio Mediaevalis » (64), 1985.

Champier, Symphorien, Les gestes ensemble la vie du preulx chevalier Bayard, éd. de Denis Crouzet, Paris, Imprimerie nationale, 1992.

Charlemagne, Caroli Magni epistolae, éd. d’Ernst Dümmler, dans Epistolae karolini aevi, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Epistolae » (IV), 1895, t. II, pp. 528-566.

Chrétien de Troyes, Cligès, éd. et trad. française de Philippe Walter, dans Œuvres complètes, éd. de Daniel Poirion, Paris, Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade » (408), 1994a.

Chrétien de Troyes, Érec et Énide, éd. et trad. française de Peter F. Dembowski, dans Œuvres complètes, éd. de Daniel Poirion, Paris, Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade » (408), 1994b.

Chrétien de Troyes, Perceval ou le conte du Graal, éd. et trad. de Daniel Poirion, dans Œuvres complètes, éd. de Daniel Poirion, Paris, Gallimard, coll. « Bibliothèque de la Pléiade » (408), 1994c.

Chronicon Hugonis monachi Virdunensis et Divisionensis, abbatis Flaviniacensis, éd. de Georgius Heinricus Pertz, dans Id. (éd.), Scriptores, Hanovre, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica », 1848, t. VIII, pp. 280-503.

Chronicon Salernitanum, éd. d’Ulla Westerbergh, Stockholm, Almquist and Wiksell, 1956.

Chronicque de la traïson et mort de Richart deux, roy d’Engleterre, éd. de Benjamin Williams, Londres, English Historical Society, 1846.

Chroniques de Genève, éd. de François Bonivard, Genève, Dunant, 1825.

Chroniques du religieux de Saint-Denys, éd. et trad. de Louis-François Bellaguet, Paris, De Crapelet, 1842 [rééd. 1994, 6  t., 3 vol.].

Chronographia regum Francorum, éd. de Henri Moranvillé, Paris, Renouard, 1891-1897 (3 vol.).

Cicéron, Discours, t. XIX : Philippiques I à IV, éd. et trad. de André Boulanger et Pierre Wuilleumier, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1959.

Cicéron, Discours, t. XX : Philippiques V à XIV, éd. et trad. de Pierre Wuilleumier, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1960.

Cicéron, Epistulae ad Atticum, éd. de Karl Friedrich August Nobbe, dans Marci Tullii Ciceronis opera. Epistolae ad Atticum et ad Brutum, Leipzig, Ex Officina Car. Tauchnitii, 1828, vol. 7.

Cicéron, Les devoirs, trad. de Maurice Testard, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1965-1970 (2 vol.).

Close Rolls of the reign of Henry III preserved in the Public Record Office, Londres, HMSO, 1902, vol. 1.

Codex diplomaticus Prussicus, Urkunden-Sammlung zur ältern Geschichte Preussens aus dem Königl. Geheimen Archiv zu Königsberg nebst Regesten, éd. de Johannes Voigt, Osnabrück, Otto Zeller, 1965 (3 vol.).

Codex diplomaticus Saxoniae regiae. Erster Haupttheil, Abtheilung B, III, éd. de Otto Posse et Hubert Ermisch, Leipzig, Giesecke und Devrient, 1909.

Codex epistolaris Vitoldi magni ducis Lithuaniae 1376-1430, éd. d’Antoni Prochaska, Cracovie, V. L. Anczyc, coll. « Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia » (6), 1882.

Colección de documentos inéditos del Archivo General de la Corona de Aragón, éd. de Prospero de Bafarull y Mascaro, Barcelone, Monfort, 1847-1910, t. XVIII.

Collectio Avellana, éd. d’Otto Günther, dans Epistulae imperatorum pontificum aliorum inde ab a. CCCLXVII usque ad a. DLIII datae Avellana quae dicitur collectio, Vienne – Leipzig, G. Freytag, 1895-1898.

Commissioni di Rinaldo degli Albizzi per il comune di Firenze dal MCCCXCIX al MCCCCXXXIII, éd. de Cesare Guasti, Florence, M. Cellini & C., 1867-1873 (3 vol.).

Conciles gaulois du ive siècle, éd. et trad. de Jean Gaudemet, Paris, Éditions du Cerf, coll. « Sources chrétiennes » (241), 1977.

Concilia aevi karolini, éd. d’Albert Werminghoff, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Leges. Concilia » (II, 1), 1906, t. II.

Concilia Galliae (a. 314-a. 506), éd. de Charles Munier, Turnhout, Brepols, coll. « Corpus Christianorum. Series Latina » (148), 1963.

Concilium Aquisgranense (a. 800), dans Concilia aevi karolini, éd. d’Albert Werminghoff, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Leges. Concilia » (II, 1), 1906, t. I, n° 25, pp. 220-225.

Concilium Franconofurtense (a. 794), dans Concilia aevi karolini, éd. d’Albert Werminghoff, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Leges. Concilia » (II, 1), 1906, t. I, n° 19, pp. 110-171.

Concilium romanum, 798 oct. 23, dans Concilia aevi karolini, éd. d’Albert Werminghoff, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Leges. Concilia » (II, 1), 1906, t. I, n° 23, pp. 202-204.

Concilium universale nicaenum secundum, t. I : Actiones I-III, éd. d’Erich Lamberz, Berlin – New York, W. de Gruyter, 2008.

Constantin Porphyrogenète, De Cerimoniis aulae byzantinae libri duo, éd. de Johann Jacob Reiske, Bonn, Weber, 1829-1830 (2 vol.).

Constitutiones Concilii quarti Lateranensis una cum Commentariis glossatorum, éd. d’Antonio Garcia y Garcia, Cité du Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, coll. « Monumenta Juris Canonici, Series A » (II), 1981.

Corpus juris canonici, éd. d’Emil Friedberg, vol. 1 : Decretum magistri Gratiani ; vol. 2 : Decretalium collectiones, Leipzig, Bernhard Tauchnitz, 1879.

Corpus scriptorum Muzarabicorum, éd. de Juan Gil, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, coll. « Manuales y Anejos de Emerita » (28), 1973 (2 vol.).

Correspondencia del conde de Tendilla. I (1508-1509), éd. d’Emilio Meneses García, Madrid, Real Academia de la Historia, 1973.

Corrispondenza degli ambasciatori fiorentini a Napoli, éd. d’Elisabetta Scarton, Salerne – Battipaglia, Laveglia & Carlone, 2002 (7 vol.).

Crónica del rei D. João I de Fernão Lopes, éd. de Manuel Lopes Almeida et Artur de Magalhães Basto, Lisbonne, Livreria Civilização, 1983, vol. 2.

Crónica do Condestável de Portugal D. Nuno Álvares Pereira, éd. d’António Machado de Faria, Lisbonne, Academia Portuguesa da História, 1972.

Dati, Gregorio, Istoria Di Firenze Di Goro Dati Dall’Anno 1380 all’Anno 1405, éd. de Luigi Pratesi, Norcia, Tonti, 1904.

Decretales ineditae saeculi xii from the papers of the late Walther Holzmann, éd. et rév. de Stanley Chodorow et Charles Duggan, Cité du Vatican, Bibliotheca Apostolica Vaticana, coll. « Monumenta Juris Canonici, Series B. Corpus collectionum » (IV), 1982.

Die Konzilien der karolingischen Teilreiche 860-871, éd. de Wilfried Hartmann, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Concilia aevi Karolini », 1998.

Die Register Innocenz’ III., vol. 1 : Pontifikatsjahr. 1198/99, éd. de Othmar Hageneder et Anton Haidacher, Graz – Cologne, Bölhau, 1964.

« Diplomazia edita. Le edizioni delle corrispondenze diplomatiche quattrocentesche », Bullettino dell’Istituto storico italiano per il medioevo, 110 (2), 2008, pp. 1-143.

Documentación pontificia hasta Inocencio III (965-1216), éd. de Demetrio Mansilla, Rome, Instituto Español de Estudios Eclesiásticos, coll. « Monumenta Hispaniae Vaticana. Sección: Registros » (1), 1955.

« Documents relatifs à la prise de Perpignan sous Louis XI », éd. de Joseph Calmette, Revue d’histoire et d’archéologie du Roussillon, 9, 1901/2, pp. 294-303.

Early Yorkshire Charters. The Honour of Richmond, Part I, éd. de William Farrer et Charles Traves Clay, Cambridge, Cambridge University Press, 1935.

Eginhard, Vie de Charlemagne, éd. et trad. de Louis Halphen, Paris, Les Belles Lettres, coll. « Les classiques de l’histoire de France au Moyen Âge », 1994.

Ennode, Lettres, t. I : Livres I et II, éd. de Stéphane Gioanni, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France (383), 2006.

Epistola Pauli, éd. de Wilhelm Levison, dans Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Merovingicarum » (V), 1910, t. III, p. 500.

Epistolae Arelatenses genuinae, éd. de Wilhelm Gundlach, dans Epistolae Merowingici et Karolini aevi, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Epistolae » (III), 1892, t. I, pp. 1-83.

Epistolae austrasicae. Il « liber epistolarum » della cancellaria austrasica (sec. v-vi), éd. et trad. d’Elena Malaspina, Rome, Herder, coll. « Biblioteca di Cultura Romanobarbarica » (4), 2001.

Epistolae variorum inde a saeculo nono medio usque ad mortem Karoli II. imperatoris collectae, éd. d’Eirich Duemmler, dans Epistolae karolini aevi, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Epistolae » (VI), 1925, t. IV, pp. 127-206.

Epistolae Viennenses spuriae, éd. de Wilhelm Gundlach, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Epistolae » (III), 1892, pp. 84-109.

Epistulae wisigothicae, éd. de Juan Gil, dans Miscellanea Wisigothica, Séville, Publicaciones de la Universidad de Sevilla, 1972.

Euloge de Cordoue, Documentum martyriale, éd. de Juan Gil, dans Id. (éd.), Corpus scriptorum Muzarabicorum, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, coll. « Manuales y Anejos de Emerita » (28), 1973, t. II, pp. 459-475.

Euloge de Cordoue, Epistulae, éd. de Juan Gil, dans Id. (éd.), Corpus scriptorum Muzarabicorum, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, coll. « Manuales y Anejos de Emerita » (28), 1973, t. II, pp. 495-503.

Euloge de Cordoue, Liber Apologeticus Martyrum, éd. de Juan Gil, dans Id. (éd.), Corpus scriptorum Muzarabicorum, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, coll. « Manuales y Anejos de Emerita » (28), 1973, t. II, pp. 475-495.

Euloge de Cordoue, Memoriale sanctorum, éd. de Juan Gil, dans Id. (éd.), Corpus scriptorum Muzarabicorum, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, coll. « Manuales y Anejos de Emerita » (28), 1973, t. II, pp. 363-459.

Euloge de Cordoue, Obras completas de San Eulogio, dans [Œuvres complètes], éd. d'Augustin S. Ruiz, Cordoue, Real Academia, 1959 ; éd. de Pedro Herrera Roldán : Obras completas, Madrid, Akal, 2005.

Fauste de Riez, Epistulae, éd. d’August Engelbrecht, Vienne, Tempsky, coll. « Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum » (21), 1891.

Flores Historiarum, éd. de Henry Richards Luard, Londres, HMSO, 1890, vol. 2.

Gallia Christiana Novissima, éd. de Joseph-Hyacinthe Albanès, Montbéliard, SAIM, 1900, vol. 3.

Gautier Map, De Nugis Curialium. Courtiers’ Trifles, éd. et trad. anglaise de Montague R. James, Christopher N. L. Brooke et Roger A. B. Mynors, Oxford, Clarendon Press, 2002.

Georges Chastellain, Œuvres, éd. de Joseph Kervyn de Lettenhove, Bruxelles, Heussner, 1863-1866 (8 vol.).

Gesta sanctae ac universalis octavæ synodi quæ Constantinopoli congregata est. Anastasio Bibliothecario interprete, éd. de Claudio Leonardi et Antonio Placanica, Florence, SISMEL, 2012.

Gesta Stephani, éd. et trad. anglaise de Kenneth R. Potter et Ralph H. C. Davis, Oxford, Clarendon Press, 1976.

Gilbert Foliot, The Letters and Charters of Gilbert Foliot, éd. de Christopher N. L. Brooke, Zachary N. Brooke et Adrian Morey, Cambridge, Cambridge University Press, 1967.

Giraud de Barri, Itinerarium Kambriæ, éd. de James F. Dimock, Londres, Longman, 1868, t. VI, pp. 3-152.

Grégoire le Grand, Registrum epistularum libri VIII-XIV, éd. de Dag Norberg, Turnhout, Brepols, coll. « Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis » (140), 1982.

Guicciardini, Francesco, Dialogue sur la façon de régir Florence, éd. et trad. de Jean-Louis Fournel et Jean-Claude Zancarini, dans Id. (éd.), Écrits politiques, Paris, Presses universitaires de France, 1997, pp. 105-307.

Guicciardini, Francesco, Discours de Logroño, dans Id., Écrits politiques, Paris, Presses universitaires de France, 1997, pp. 49-104.

Guillaume de Malmesbury, Historia Novella. The Contemporary History, éd. et trad. anglaise d’Edmund King et Kenneth R. Potter, Oxford, Clarendon Press, 1998.

Guillaume de Tyr, Chronicon, éd. de Robert B. C. Huygens, Turnhout, Brepols, coll. « Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis » (63-63A), 1986.

Guillaume Leseur, Histoire de Gaston IV, comte de Foix, éd. de Henri Courteault, Paris, Société de l’histoire de France, 1893-1896 (2 vol.).

Henri de Huntingdon, Historia Anglorum. The History of the English People, 1000-1154, éd. de Diana E. Greenway, Oxford, Clarendon Press, 1996.

« Henry of Blois and Brian Fitz-Count », éd. de Henry W. C. Davis, The English Historical Review, 25, 1910, pp. 297-303.

Herbert de Bosham, Vita sancti Thomæ Cantuariensis archiepiscopi et martyris, éd. de James Robertson, dans Materials for the History of Thomas Becket, archbishop of Canterbury, Londres, Longman, 1877, t. III, pp. 155-534.

Hercher, Rudolf, Epistolographi graeci, recensuit, recognovit, adnotatione critica et indicibus instruxit Rudolphus Hercher, Paris, Ambrosio Firmin Didot, 1873.

Hérodien, Histoire des empereurs romains, éd. de Friedhelm L. Müller, Stuttgart, Franz Steiner Verlag, 1996.

History of William Marshal, éd. et trad. anglaise de Anthony J. Holden, Stewart Gregory et David Crouch, Londres, Anglo-Norman Text Society, 2002-2004.

, Gaspar, marqués de Mondéjar (inédito), Historia de la Casa de Mondéjar escrita para el Marqués de Valhermoso por el de Mondéjar su abuelo, Biblioteca Nacional de España, ms. 3315, fo 220.

Iohannis VIII. papae registrum, éd. d’Erich Caspar, dans Epistolae karolini aevi, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica, Epistolae » (VII), 1928, t. V, pp. 2-272.

Isidore de Séville, Étymologies, éd. de Wallace Martin Lindsay, dans Isidori Hispalensis episcopi etymologiarum sive originum libri XX, Oxford, Oxford University Press, 1911 (2 vol.).

Isidori Hispalensis Chronica, éd. de Jose Carlos Martín, Turnhout, Brepols, coll. « Corpus Christianorum Series Latina » (CXII), 2003.

Jaffé, Philipp, Regesta pontificum romanorum, ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, 2e éd. revue par Simon Loewenfeld (JL : 882-1198), Ferdinand Kaltenbrunner (JK : ?-590), Paul Ewald (JE : 590-882), Leipzig, 1885-1888 (2 vol.) [rééd. Graz, Akademische Druck U. Verlagsanstalt, 1956] ; 3e éd. revue par Klaus Herbers, avec la collaboration de J. Werner et W. Könighaus, Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, 2016-2017 (3. vol).

Jean de Hexham, Continuation of Symeon of Durham, dans Symeonis monachi opera omnia, éd. de Thomas Arnold, Londres, Longman, 1885, t. II, pp. 284-332.

Jean de Roye, Journal connu sous le nom de Chronique scandaleuse, 1460-1483, éd. de Bernard de Mandrot, Paris, SHF, 1894-1896 (2 vol.).

Jean de Wavrin, Recueil des Croniques et anchiennes istories de la Grant Bretaigne, a present nommé Engleterre par Jehan de Waurin, seigneur du Forestel, éd. de William Hardy, Londres, Longmans, 1864-1891 (5 vol.).

Jean de Worcester, The Chronicle of John of Worcester, t. III : The Annals from 1067 to 1140 with the Gloucester interpolations and the continuation to 1141, éd. et trad. anglaise de Patrick McGurk, Oxford, Clarendon Press, 1998.

Jean Skylitzès. Empereurs de Constantinople, éd. de Jean-Claude Cheynet et trad. de Bernard Flusin, Paris, Lethielleux, 2003.

Jonas de Bobbio, Vita Columbani, éd. de Bruno Krusch, dans Id. (éd.), Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici, Hanovre – Leipzig, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Merovingicarum » (IV), 1902, t. II, p. 1-108.

Julien (l’empereur), Deuxième panégyrique de Constance, éd. et trad. de Joseph Bidez, dans Id. (éd. et trad.), Œuvres complètes, Paris, Les Belles Lettres, Collection des université de France, série grecque, 1932, t. I, partie I [rééd. 2003].

Julien (l’empereur), Discours de Julien César, éd. et trad. de Joseph Bidez, dans Id. (éd. et trad.), Œuvres complètes, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série grecque, 1932, t. I, partie I [rééd. 2003].

Juvénal des Ursins, Jean, Histoire de Charles VI, roy de France, dans Nouvelle collection des mémoires pour servir à l’histoire de France depuis le xiiie siècle jusqu’à la fin du xviiie siècle, éd. de Joseph-François Michaud et Jean-Joseph Poujoulat, Paris, Firmin Didot, 1836.

Juvénal, Satires, éd. de Niall Rudd, Oxford, Clarendon Press, 1992.

La chanson d’Antioche, chanson de geste du dernier quart du xiie siècle, éd. et trad. française de Bernard Guidot, Paris, Champion, 2011.

Le chevalier as Deus Espées, éd. et trad. anglaise de Paul Vincent Rockwell, Woodbridge, Brewer, coll. « Arthurian Archives » (13), 2006.

Le formulaire d’Odart Morchesne dans la version du ms BnF fr. 5024, éd. de Olivier Guyotjeannin et Serge Lusignan, Paris, École nationale des chartes, 2005.

Le haut livre du Graal. Perlesvaus, éd. de William A. Nitze et T. Atkinson Jenkins, New York, Phaeton, 1972.

Le livre des fais du bon messire Jehan Le Maingre, dit Boucicaut, mareschal de France et gouverneur de Jennes, éd. de Denis Lalande, Paris – Genève, Droz, 1985.

Les propos de Saint Louis, trad. de David O’Connell, préf. de Jacques Le Goff, Paris, Gallimard-Julliard, coll. « Archives », 1974.

« Lettres de Chrotberbet de Tours », éd. et trad. de Gerardus J. J. Walstra, dans Les cinq épîtres rimées dans l’appendice des Formules de Sens, Leyde, Brill, 1962.

Lettres de Louis XI, roi de France, éd. de Joseph Vaësen, Étienne Charavay et Bernard de Mandrot, Paris, Renouard, 1883-1909 (11 vol.).

Lex salica, éd. de Karl August Eckhard, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Leges nationum Germanicarum » (IV-2), 1969.

Libanios, Selected Orations, vol. 1 : Julianic Orations, éd. d’Albert F. Norman, Cambridge – Londres, Harvard University Press – Heinemann, 1969.

Liber pontificalis, éd. de Louis Duchesne, Paris, De Boccard, 1955-1957 (2 vol.).

Liudprand de Crémone, Œuvres, éd. et trad. de François Bougard, Paris, CNRS éditions, 2015.

Lucilius, Satires, éd. et trad. de François Charpin, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1978-1991 (3 vol.).

Ludovico II, Epistola ad Basilium I imperatorem Constantinopolitanum missa, dans Chronicon Salernitanum. A critical edition with studies on literary and historical sources and on language, éd. d’Ulla Westerbergh, Stockholm, Almqvist and Wiksell, 1956, pp. 107-121.

Machiavelli, Niccolò, De principatibus. Le Prince, éd. de Giorgio Inglese, trad. de Jean-Louis Fournel et Jean-Claude Zancarini, Paris, Presses universitaires de France, 2000.

Manetti, Giannozzo, Biographical Writings, éd. et trad. de Stefano U. Baldassarri et Rolf Bagemihl, Cambridge – Londres, Harvard University Press, 2003.

Manetti, Giannozzo, De terremotu, éd. de Daniela Pagliara, Florence, SISMEL, 2012.

Marculfi formulae, éd. de Karl Zeumer, dans Id. (éd.), Formulae Merowingici et Karolini aevi, Hanovre, Hahn, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Legum Sectio V », 1886, pp. 32-112.

Marino Sanuto, I Diarii dal 1496 al 1532, éd. de Federico Stefani, Nicolò Barozzi, Rinaldo Fulin et Guglielmo Berchet, Venise, s. n., 1879-1903 (58 vol.).

Mártir de Anglería, Pedro, Epistolario, trad. espagnole de José López de Toro, Madrid, Góngora, 1953-1957 (4 vol.).

Matthieu Paris, Chronica Majora, Historia Anglorum, sive, ut dicitur, Historia Minor, Abbreviatio Chronicorum Angliæ, éd. de Henry Richards Luard, Londres, Longman, 1872, vol. 2.

Matthieu Paris, Historia Anglorum, sive, ut dicitur, Historia Minor, item, ejusdem, Abbreviatio Chronicorum Angliæ, éd. de Frederic Madden, Londres, Longman, 1869 (3 vol.).

Medici, Lorenzo de, Lettere, éd. de Riccardo Fubini, Florence, Giunti Barbèra, 1977, vol. 2.

Medici, Lorenzo de, Ricordi, éd. d’Angelo Solerti, Autobiografie e vite de’ maggiori scrittori italiani fino al secolo decimottavo, Milan, Albrighi, Segati & C., 1903.

Mémoire du siège de Maisières en 1521, éd. de Henri Leury, dans Id. (éd.), La chronique de Champagne, t. IV : Pièces pour servir à l’histoire de Mézières, Paris, Techener, 1838, pp. 81-97.

MGH, Conc., t. IV : Die Konzilien der karolingischen Teilreiche 860-871, éd. de Wilfried Hartmann, Hanovre, Hahn, 1998.

Monstrelet, Enguerrand de, Chronique (1400-1444), éd. de Louis Douët d’Arcq, Paris, Renouard, 1857-1862 (6 vol.).

Monumenta Henricina, éd. de Manuel Lopes Almeida, Coimbra, Comissão executiva das commemorações do V centenário da morte do infante D. Henrique, 1960 (2 vol.).

Münzer, Jerónimo, Viaje por España y Portugal en los años 1494 y 1495, éd. de Julio Puyol, dans Boletín de la Real Academia de la Historia, 84, 1924, pp. 197-279.

Nicolas Ier, Epistolae, éd. de Ernst Perels, dans Epistolae karolini aevi, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Epistolae » (VI), 1925, t. IV, pp. 257-690.

Nicolas Mystikos, Letters, éd. et trad. anglaise de Romilly J. H. Jenkins et Leendert Gerrit Westerink, Washington D.C., Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, 1973.

Orderic Vital, The Ecclesiastical History of Orderic Vitalis, éd. et trad. anglaise de Marjorie Chibnall, Oxford, Clarendon Press, 1978.

Ordonnance de saint Louis de janvier 1258 (Saint-Germain-en-Laye), éd. de François-André Isambert, dans Recueil général des anciennes lois françaises, depuis 420 jusqu’à la révolution de 1789, Paris, Belin-Leprieur, 1821, t. I, pp. 279-280.

Ordonnances des rois de France de la troisième race [ORF], éd. de M. de Vilevault et M. de Bréqugny, Paris, Imprimerie royale, 1783, t. XIII ; éd. du comte de Pastoret, 1814, t. XVI.

Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, éd. de Jacques-Paul Migne, Paris, 1841-1855 (217 vol.).

Paulin d’Aquilée, Contra Felicem libri tres, éd. de Dag Norbert, Turnout, Brepols, coll. « Corpus Christianorum. Continuatio Medievalis » (95), 1990.

Philippe de Commynes, Mémoires, éd. de Joël Blanchard, Paris, Le Livre de Poche, 2001.

Pline l’Ancien, Histoire naturelle, Paris, Les Belles Lettres, 1952.

Plutarque, Vies parallèles, éd. de Émile Chambry et Robert Flacelière, Paris, Les Belles Lettres, 1972, t. VII.

Polybe, Histoire, éd. de William R. Platon, Cambridge – Londres, Harvard University Press – Heinemann, 1954-1960.

Potthast, August, Regesta pontificum Romanorum inde ab a. post Christum natum MCXVIII ad a. MCCCIV, Berlin, s. n., 1875 (2 vol.).

Procope, Histoire des Goths, trad. de Denis Roques, rév. par Janick Auberger, Paris, Les Belles Lettres, coll. « La roue à livres », 2015.

Procope, Opera Omnia, éd. de Jakob Haury, rév. par Gerhard Wirth, Leipzig, Teubner, 1962-1964.

Procope, The Wars of Justinian, trad. de Henry Bronson Dewing, rév. et prés. par Anthony Kaldellis, Indianapolis – Cambridge, Hackett, 2014.

Quinque compilationes antiquae nec non Collectio Canonum Lipsiensis, éd. d’Emil Friedberg, Graz, Akademische Druck und Verlagsanstalt, 1956 [2nde éd.].

Quinte Curce, Histoire d'Alexandre, éd. de Henri Bardon, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, 1948, t. I [rééd. 2002].

Recueil général des anciennes lois françaises depuis l’an 420 jusqu’à la révolution de 1789, éd. de François-André Isambert, Decrusy, Athanase Jourdan et Alphonse-André Taillandier, Paris, Librairie Plon frères, 1821-1833.

Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum, 1198-1525. Pars I : Index tabularii Ordinis S. Mariae Theutonicorum. Regesten zum Ordensbriefarchiv (1948-1973), éd. de Erich Joachim et Walther Hubatsch, Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, 1948-1973 (3 vol.).

Regesta pontificum romanorum, Gallia pontificia, vol. 3 : Province ecclésiastique de Vienne, t. I : Diocèse de Vienne, éd. de Beate Schilling, Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, 2006.

Regesta Regis Stephani ac Mathildis Imperatricis ac Gaufridi et Henrici Ducum Normannorum. 1135-1154, éd. de Henry A. Cronne, Ralph H. C. Davis et Henry W. C. Davis, Oxford, Clarendon Press, 1968.

Regesten zu den Briefregistern des Deutschen Ordens: die Ordensfolianten 2a, 2aa und Zusatzmaterial. Mit einem Nachdruck von Kurt Lukas: Das Registerwesen der Hochmeister des Deutschen Ritterordens, maschinenschriftl. Phil. Diss. Königsberg 1921, éd. de Sebastian Kubon et Jürgen Sarnowsky, Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, coll. « Beihefte zum Preußischen Urkundenbuch » (1), 2012.

Regesten zu den Briefregistern des Deutschen Ordens II: die Ordensfolianten 8, 9 und Zusatzmaterial. Mit einem Anhang: Die Abschriften aus den Briefregistern des Folianten APG 300, R/Ll,74, éd. de Sebastian Kubon, Jürgen Sarnowsky et Annika Souhr-Könighaus, Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, coll. « Beihefte zum Preußischen Urkundenbuch » (2), 2014.

Regesten zu den Briefregistern des Deutschen Ordens III: die Ordensfolianten 5, 6 und Zusatzmaterial (2018), éd. de Jürgen Sarnowsky, Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, coll. « Beihefte zum Preußischen Urkundenbuch » (4), 2018.

Relaciones entre Castilla y Portugal en la época del infante don Enrique 1393-1460, éd. de Luis Suárez Fernández, Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1960.

Rhétorique à Herennius, éd. et trad. de Guy Achard, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1989.

Sidoine Apollinaire, Œuvres, t. II : Lettres (Livres I-V), éd. et trad. d’André Loyen, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1970.

Statuta populi et communis Florentiae publica auctoritate collecta castigata et praeposita anno salutis MCCCCXV, Fribourg [Florence], s. n., 1778-1783 (3 vol.).

Summa « Elegantius in iure diuino » seu Coloniensis, éd. de Gérard Fransen et Stephan Kuttner, Cité du Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1978, t. II.

Symmaque, Epistulae, éd. d’Otto Seeck, Berlin, Weidmann, coll. « Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi » (VI), 1883.

Tacite, Histoires, t. II : Livres II et III, éd. et trad. de Henri Le Bonniec, notes de Joseph Hellegouarc’h, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1989.

The Anglo-Saxon Chronicle, trad. anglaise de Michael Swanson, New York, Routledge, 1996.

Théophane, Chronographia, éd. de Carolus de Boor, Leipzig, Olms, 1883-1885 (2 vol.).

Thevet, André, Cosmographie de Levant, éd. de Frank Lestringant, Genève, Droz, 1985.

Théodore Daphnopatès, Correspondance, éd. et trad. de Jean Darrouzès et Leendert Gerrit Westerink, Paris, CNRS éditions, 1978.

Thomas Basin, Histoire de Louis XI, éd. et trad. de Charles Samaran et Monique-Cécile Garand, Paris, Les Belles Lettres, coll. « Classiques de l’Histoire de France », 1963-1972 (3 vol.).

Thucydide, Guerre du Péloponnèse, t. I : Introduction. Livre I, éd. de Jacqueline de Romilly, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série grecque, 2008.

Tite-Live, Histoire romaine, éd. d’Eugène Lasserre, Paris, Garnier, 1954 [3e éd.], t. III.

Venance Fortunat, Poèmes, éd. et trad. de Marc Reydellet, Paris, Les Belles Lettres, Collection des universités de France, série latine, 1994-1998 (3 vol.).

Viollet, Paul, Les établissements de saint Louis (1272-1273), Paris, Librairie Tenouard, 1881 (2 vol.).

Vita Marcelli, éd. de François Dolbeau, dans Id., « La vie en prose de saint Marcel, évêque de Die », Francia, 11, 1983, pp. 97-130.

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search