Desktop versionMobile Version

Fana, templa, delubra. Corpus dei luoghi di culto dell'Italia antica (FTD) - 4

 | 
Cristina Ferrante
, 
Jean-Claude Lacam
, 
Daniela Quadrino

Minturnae (Minturno)

Ubicazione incerta. Minturno. Spes

Cristina Ferrante

Volltext

Fonti epigrafiche

1a. Johnson 1933a, 29, n. 12 = CIL I2, 2689; ILLRP 730.

Cippo in calcare rinvenuto messo in opera nel podio del tempio A, da dove è stato prelevato, e sostituito con un blocco moderno. H: cm 76,7; largh.: cm 31,4; spess.: cm 30,4. Esposto nel Lapidarium del Museo Archeologico di Minturno (fig. 114).

Fig. 114

Fig. 114

Minturnae, Lapidarium. Cippo con dedica a Spes (foto C. Ferrante).

© DR

Heisc(e) mag(istreis) Spei d(onum) d(ant).
Antiochus Pulli Q(uinti) s(ervus)
Bacchides Pac(ci) M(arci) s(ervus)
Seleucus Aur(eliorum) M(arci), C(ai) s(ervus)
Philin(us) Coscon(i) C(ai) s(ervus)
Philocles Furi N(umerii) s(ervus)
Philomusus Cahi L(ucii) s(ervus)
Gorgia(s) Alleni C(ai) s(ervus)
Alexsand(er) Anti(ochi) M(arci) s(ervus)
Barnae(us) Moras(i) A(uli) s(ervus)
Deiphil(us) Curt(ili) Titini P(ublii) C(ai) s(ervus)
Afrio Stati(orum) C(ai), M(arci) s(ervus)
Sosia(s) Badi M(arci) s(ervus).
«Questi magistri danno in dono a Spes. Antiochus, schiavo di Pullius Quintus, Bacchides, schiavo di Paccius Marcus, Seleucus, schiavo degli Aurelii Marcus e Gaius, Philinus, schiavo di Cosconius Gaius, Philocles, schiavo di Furius Numerius, Philomusus, schiavo di Cahius Lucius, Gorgias, schiavo di Allenius Gaius, Alexsander, schiavo di Antiochius Marcus, Barnaeus, schiavo di Morasius Aulus, Deiphilus, schiavo di Curtilius Publius e di Titinius Gaius, Afrio, schiavo degli Statii Gaius e Marcus, Sosias, schiavo di Badius Marcus».

2Il testo si apre con la qualifica di magistri, abbreviata alle prime tre lettere, e preceduta dal pronome dimostrativo, nella forma heisce. Segue il nome della divinità oggetto della dedica, Spes. I magistri dedicanti sono 12, tutti di condizione servile.

3b. Johnson 1933b, 40, n. 21 = CIL I2, 2698; ILLRP 734; Solin 1984, 123.

Cippo in calcare rinvenuto messo in opera nel podio del tempio A, da dove è stato prelevato, e sostituito con un blocco moderno. H: cm 84,6; largh.: cm 30,8; spess.: cm 37,8. Esposto nel Lapidarium del Museo Archeologico di Minturno (fig. 115).

Fig. 115

Fig. 115

Minturnae, Lapidarium. Cippo con dedica a Spes (foto C. Ferrante).

© DR

Philomusus Badi M(arci) s(ervus)
Eudamus Quinct(i) <- s(ervus)>
Diphilus Ateidi P(ublii) s(ervus)
Seleucus Hirri M(arci) s(ervus)
M(arcus) Popilli M(arci) l(ibertus) Num(---)
Apollonius Paci M(anii) s(ervus)
Philo(n) Sammiari L(ucii) s(ervus)
Philodamus Pontil(i)
Epidi L(ucii), M(arci) s(ervus)
Sotio(n) Lentuli L(ucii) s(ervus)
Nicephorus Furi A(uli) s(ervus)
Antaeus sal(inatorum) soc(iorum) s(ervus)
Sexstus Titini M(arci) s(ervus).
Spei sacr(um).

r. 5 M. T. l. Numus (CIL I2, p. 935) ; r. 6 Pac(ci) (Johnson 1933b, 40); r. 11 Furia(e) s. (Johnson 1933b, 40).

«Philomusus, schiavo di Badius Marcus, Eudamus, schiavo di Quinctius, Diphilus, schiavo di Ateidius Publius, Seleucus, schiavo di Hirrius Marcus, Marcus Popillius Num[---], liberto di Popillius Marcus, Apollonius, schiavo di Pacius Manius, Philo(n), schiavo di Sammiarius Lucius, Philodamus, schiavo di Pontilius Lucius e di Epidius Marcus, Sotion, schiavo di Lentulus Lucius, Nicephorus, schiavo di Furius Aulus, Antaeus, schiavo dei socii salinatores, Sexstus, schiavo di Titinius Marcus. Consacrato a Spes».

  • 1 Gregori, Nonnis 2013, 165-166.

4L’elenco dei dedicanti è composto da 12 personaggi, di cui 11 schiavi e un solo liberto. Tra essi vi è anche uno schiavo alle dipendenze dei socii salinatores, che avevano in appalto lo sfruttamento delle saline costiere, probabilmente ubicate nei pressi della foce del Garigliano1. A differenza delle altre iscrizioni dei magistri con dedica alla divinità, in cui il nome divino compare all’inizio, dopo la qualifica di magistri e prima della formula donum dant, in questo testo la dedica Spei sacrum si trova alla fine.

5c. Johnson 1933a, 42, n. 23 = CIL I², 2700; ILLRP 740; Solin 1984, 123.

Cippo in calcare rinvenuto messo in opera nel podio del tempio A, da dove è stato prelevato, e sostituito con un blocco moderno. H: cm 85,1; largh.: cm 33,6; spess.: cm 31,5. Esposto nel Lapidarium del Museo Archeologico di Minturno (fig. 116).

Fig. 116

Fig. 116

Minturnae, Lapidarium. Cippo con dedica a Spes (foto C. Ferrante).

© DR

Heisce mag(istreis) Spei
d(onum) d(ant).
Seno(n) Carisi L(ucii) s(ervus)
Heliodor(us) Crisp(ius) T(iti) s(ervus)
Dio(n) Peiranae s(ervus)
Diphilus Pacc(i) M(arci) s(ervus)
Antioc(hus) Publ(iliorum) M(arci), L(ucii) <s(ervus)>
Alexand(er) Meti(li) M(arci) s(ervus)
C(h)arito(n) Fouri Cn(aei) s(ervus)
Philemo(n) Caecili L(ucii) s(ervus)
Alexand(er) Alen(i) C(ai) s(ervus)
Salvius Metili M(arci) s(ervus)
Apolloni(us) Luco(ni) M(arci) s(ervus)
Antioc(hus) Volc(ei) C(ai) s(ervus).

r. 7 s. (Johnson)

«Questi magistri danno in dono a Spes. Senon, schiavo di Carisius Lucius, Heliodorus, schiavo di Crispius Titus, Dion, schiavo di Peirana, Diphilus, schiavo di Paccius Marcus, Antiochus, schiavo dei Publilii Lucius e Marcus, Alexander, schiavo di Metilius Marcus, Chariton, schiavo di Fourius Cnaeus, Philemon, schiavo di Caecilius Lucius, Alexander, schiavo di Alenius Caius, Salvius, schiavo di Metilius Marcus, Apollonius, schiavo di Luconius Marcus, Antiochus, schiavo di Volceius Caius».

  • 2 da ultimo Gregori 2008.
  • 3 Coarelli 2008, 105-106.

6La dedica, con la formula donum dant, segue la qualifica di magistri, preceduta dal pronome dimostrativo. Nel testo vengono elencati 12 personaggi, tutti di condizione servile. Le tre dediche a Spes fanno parte del nucleo epigrafico tardo repubblicano, costituito finora da una trentina di documenti, che riporta le liste dei magistri minturnesi, di condizione servile o libertina2. La divinità oggetto della dedica, per l’allusione alla spes lucri, sembra perfettamente in sintonia col carattere mercantile e imprenditoriale, oltre che religioso, ipotizzato per i collegi dei magistri minturnesi. La menzione, nel testo precedentemente esaminato, di un servo dei socii salinatores, inoltre, conferma il collegamento dei membri dei collegi con le attività economiche della Minturno tardo-repubblicana3. Le iscrizioni sono databili entro la prima metà del I sec. a.C.

Literaturverzeichnis

Coarelli 2008: F. Coarelli, «Scorta Minturnensia», in C. Corsi, E. Polito (éd.), Dalle sorgenti alla foce. Il bacino del Liri-Garigliano nell’antichità: culture, contatti, scambi, Rome, 2008, 105-111.

Gregori 2008: G.L. Gregori, «Da Minturnae a Sabbioneta? Un’ipotesi per CIL, V, 4087=I², 753 (ager Mantuanus)», in P. Basso, A. Buonopane, A. Cavarzere, S. Pesavento Mattioli (éd.), Est enim ille flos Italiae...Vita economica e sociale nella Cisalpina romana. Atti della Giornate di studio in onore di Ezio Buchi (Verona, 30 novembre-1 dicembre 2006), Vérone, 2008, 191-210.

Gregori, Nonnis 2013: G.L. Gregori, D. Nonnis, «Dal Liris al Mediterraneo: l’apporto dell’epigrafia repubblicana alla storia del porto di Minturnae», in G. Olcese (éd.), Immensa Aequora – WorkshopRicerche archeologiche, archeometriche e informatiche per la ricostruzione dell’economia e dei commerci nel bacino occidentale del Mediterraneo (metà IV sec. a.C. - I sec. d.C.). Atti del Convegno, Roma 24-26 gennaio 2011, Rome, 2013, 163-177.

Johnson 1933a: J. Johnson, «The Expedition to Minturnae», University Museum Bulletin, IV, 5 (October 1933), 135-139.

Johnson 1933b: J. Johnson, Excavations at Minturnae, 2, Inscriptions. Part I Republican Magistri, Philadelphie, 1933.

Solin 1984: H. Solin, «Analecta Epigraphica LXXXVI. Zu Minturnensischen Inschriften», Arctos, 18, 1984, 113-124.

Anmerkungen

1 Gregori, Nonnis 2013, 165-166.

2 da ultimo Gregori 2008.

3 Coarelli 2008, 105-106.

Abbildungsverzeichnis

Titel Fig. 114
Bildunterschrift Minturnae, Lapidarium. Cippo con dedica a Spes (foto C. Ferrante).
Impressum © DR
URL http://books.openedition.org/cdf/docannexe/image/4288/img-1.jpg
Datei image/jpeg, 396k
Titel Fig. 115
Bildunterschrift Minturnae, Lapidarium. Cippo con dedica a Spes (foto C. Ferrante).
Impressum © DR
URL http://books.openedition.org/cdf/docannexe/image/4288/img-2.jpg
Datei image/jpeg, 196k
Titel Fig. 116
Bildunterschrift Minturnae, Lapidarium. Cippo con dedica a Spes (foto C. Ferrante).
Impressum © DR
URL http://books.openedition.org/cdf/docannexe/image/4288/img-3.jpg
Datei image/jpeg, 267k

Der Text und andere Elemente (Illustrationen, importierte Anhänge) stehen unter OpenEdition Books License, sofern nicht anders angegeben.

Kaufen

Printversion

amazon.fr
Suche in OpenEdition Search

Sie werden weitergeleitet zur OpenEdition Search