Version classiqueVersion mobile

Philippe Gardy. Lo poëta escondut - le poète caché

 | 
Jean-Claude Forêt

Paraulas e silenci : estudi sus Lo Païsatge endemic

Silvan Chabaud

Texte intégral

1La poësia de Gardy es empastada de silenci, cada mot e cada poëma es a l'encòp preséncia dau dire e tomple mut. Pensam ben segur au recuelh Boca clausa còr, mai dins Lo Païsatge endemic aqueu silenci pren tanben una plaça d'importància. I a un paisatge dich per la paraula poëtica e un paisatge mut, estofat per lo silenci. Aqui demòra tota la força de l'ôbra de Felip Gardy, lo silenci esconde de causas essencialas que nos escapan ben sovent. Citarai Lo remembre testard d'un blau onte l'autor escriu : « Lei mòts son de calavencs. Sei paisatges de l'endessus escondon d'autrei paisatges, qu'es sempre perilhós de i voler anar veire ». Es aquesta relacion estrecha entre paraulas e silenci que fau ben definir per poder desvistar lo paisatge grand qu'alanda lo recuelh.

2Dins un promier temps la paraula apareisse coma lo remembre d'un monde mort. Lo silenci puci, s'afirma coma una vertadièra preséneia poëtica... Lo païsatge endemic s'amagestra en fach sus un equilibri freule : lo dire dau poëta anóncia ja la sieuna fin indefugibla.

3Es aquesta darrièra idèa que segufs la poësia de Gardy dempuèi L'Ora de paciencia onte la paraula es ja plena d'aquesta « saba de silenci » :

saba espessa e lenta
d'un camp de blat

  1. La paraula remembre d'un monde mòrt
    1. La paraula es una « rausa dessecada ».
    2. La paraula es freja, ligada a la mort fisica.
    3. La paraula es fugidissa, imatge dei grans de rasims.
  2. Lo silenci una preséneia poëtica
    1. L'importància de l'adjectiu « mut »
    2. Un silenci « consistant »
    3. Una paraula que s'escafa davant l'imatge
  3. Un dire qu'anóncia ja la sieuna fin
    1. La paraula e sei confinhas
    2. Dire lo monde es ja ne sentir la fin pròcha.
    3. La paraula dessenha lei bescontors dau tomple.

La parole remembre d'un monde mort

4Tre la sieuna promiera aparicion la paraula nos es ben segur ligada ai poiriduras, ai carns en varalh sus l'aiga e a tot un univers de finimond.

5Per tornar prene una quita expression de Gardy, la paraula es una « rausa dessecada ». Es aqueste aspecte dau dire e de l'escrich qu'anam seguir de mai proche dins Lo Païsatge endemic.

6Es la paraula-bordilha qu'òm descuerbe :

s'amontairan
lei votz d'òmes e defemnas

7Dins lo-poëma 1 es question de l'oralitat, lo mot « votz » pareisse mai fosc que non pas lo mot « paraula ». Es puslèu question aqui de sons, de restas de mots benlèu, mai lo sens e l'articulacion non son presents. Es lo vèrb que duerbe lo poëma e que duerbe l'ôbra, lo vèrb « amontairar » qu'avèm de metre en relèu. Aquî lei paraulas deis òmes e dei femnas devenon de bordilhas acumuladas sus un motàs de poiriduras. Es totjorn dins aquesta amira que lo poëta va contunhar en desenvelopant mai l'imatge. Lei mots van venir de simplas carns en descomposicion a la descisa sus l'aiga. Òm pensa ben segur au poëma lòng, Aquesta mar o ai recuelhs collectius : Lo Radèu de la Medusa. Lo lengatge es ligat a la mòrt fisica. Antau legissèm dins lo poëma 10, ai dos darrièr vèrs :

lei mòts son fregs
que pudisson a mòrt

8Fau tanben remarcar l'importància de l'adjectiu « fregs ». D'efièch aquesta impression d'un monde gelat va tornar dins l'òbra. Aquí lo dire pren vertadièrament un aspecte quasi concret. Lei mòts prenon l'aspecte dau finimond que dison, o benlèu qu'aqueu finimond es sonque un païsatge de la paraula. Nos podèm demandar se lo païsatge contamina la paraula d'un cert biais, e l'adjectiu « endemic » pren mai de sens. O s'aqueu Païsatge endemic s'arresta ai raras dau libre e demòra un univers dau lengatge.

9La mòrt es encara presenta dins lo poëma 6. Ai dos promiers vèrs legissèm :

boca de sòmi
emplenada de sang

10Es « la boca », l'organe dau dire qu'escupís lo sang, coma una boca de mòrt. Aquí la paraula es absenta en fach, o benlèu que mòt e sang se mesclan en una sola causa.

11L'avem vist, lo dire, lei mòts son lo remembre d'un univers en descomposicion. Mai lei paraulas expriman mai qu'un simple païsatge a mand de disparéisser o ja disparegut ; la paraula va encara mai luenh e pòu quitament dire e nos fa sentir la fugida dei causas dau mond. Cada mòt nos escapa ja au moment qu'es dich. I a un obsession encò de Gardy per aquest aspecte fugidís, e es parier per l'escritura. Un poëma laissat sus lo papièr escapa tre lei promiérei linhas ai mans e a l'imaginari dau poëta. I a un imatge recurrent dins la poësia de Gardy e subretot aquí dins Lo Païsatge endemic, es aqueu dei « rasims sorns d'abelhas »(poëma 53, pagina 66). Un imatge qu'illustra ben l'idèa d'una paraula fugidissa :

coma mots
pesant son pes de temps

12Aquí lei grans de rasim que s'escapan emportats per leis insectes e lo poiriment son comparats ai mots que nos escapan dei pòtas. La paraula a son pes, es lo pes dau temps. Cada mot que disèm pòrta sa carga de temps, coma sa carga de sens, d'imatge. Dins L'Ora de paciéncia òm tròba ja aquò dins lo poëma Clavelada sus un tròç de cèu. Aquí es pas question de rasim mai i a ja l'abelha. L'insecte d'alhors es identifiat a la quita paraula, l'autor fa quitament pas de diferéncia :

Paraulas
dis alas pesugas

13Lei mòts son d'abelhas que vòlan, fugisson, mai pareisson cargats... An una consistància e una preséncia bèla.

14Mai lo silenci de son costat tanben nos apareisse coma una preséncia poëtica ; la paraula e l'abséncia de paraulas son doas causas estrechament ligadas que ne dison tant l'una coma l'autra.

Lo silenci, una preséncia poëtica

15Au païsatge de la paraula, podèm apondre un païsatge dau silenci que ten son importancia. Lo silenci es una presencia poética, lo poëta jòga ambé eu dins lo blanc dei paginas. Sei poëmas condensats laissan d'espacis, de côp òm tròba de mòts solets que fan un vèrs enrodat de vuege, coma a la pagina 53, ambé lo vèrs « s'incorporar ». Aquelei grans de rasim que tòmban prenon tanben sa consistància dins l'espaci vuege e silenciós que leis enròda.

16Un silenci que s'afirma de poëmas en poëmas a travers la recurrréncia de l'adjectiu « mut » « muda ». Antau descuerbèm a la pagina 12 dins lei tres darriers vèrs dau poëma 4 :

freja e muda
la febre
maire dei còs imaginaris

17Òm retròba l'adjectiu totjorn au feminin dins lo poëma 45, a la pagina 58, ai vèrs 6, 7 e 8 :

aquí se clava
e mai muda
la dança flaunharda dei jorns

18Lo silenci s'afirma, es clar. Mai darrier aqueu silenci i a quauquaren de desvistar, l'adjectiu « flaunharda » es aquí per soslinhar aqueste aspecte ambigú. D'alhors lo silenci es ligat a l'incert :

nascuda a la crosada incerta
dau viure e dau non-rèn
incerta e silenciosa (vèrs 9,10 e 11, pagina 61)

19En fach lo silenci pòrta tan coma lei paraulas una carga de sens, lo silenci es pas sonque un vuege dei mòts. Au contrari Gardy nos lo mòstra coma quauquaren de consistant, d'espés.

20Dins lo poema 24 podèm legir ai vèrs 3 e 4 :

saba susor
e silènci

21Es un imatge quera ja present dins L'Ora de paciéncia, onte descuerbèm dins lo poëma Toti li vilas d'Occitània aquesta estròfa que tòrna d'un biais anaforic :

uei - saba de silènci
saba espessa e lenta
d'un camp de blat

22L'idèa treva l'esperit dau poëta dempuéi sa promiera publicacion en recuelh. Lo silenci nos apareisse coma consistant, pega coma de saba e sembla viure d'espereu. L'abséncia de paraula nos laissa pas un vuege totau. Aquí onte s'arrestan lei mòts, senhoreja un silenci espés qu òm porriá quasiment tocar dei dets. Òm pensa ben segur a l'importància

23dau tocar dins la poësia de Gardy. Antau se retròba sovent l'expression « A paupas » e la nuech dins lo poëma 50 apareisse tanben coma un objet que se tòca :

pastava
la nuech

tótei mans mostosas

24Silenci e paraulas se pòdon pas destriar, l'un e l'autre an sa carga de sens, sa consistància. Gardy dessepara pas lo dire dau silenci, au contrari tot es estrechament ligat. En fach quand lo dire s'arresta, ben sovent es per laissar plaça a l'imatge, emai se la paur dau fuelh blanc es aquí. Quand lo mòt tròba sei confinhas, lo silenci mena un imatge que parla mai.

25Es çò que se tròba tanben encò de Delavouët dins Pouemo Il onte i a un passatge qu'es consacrat a Lao Tseu e a una flor que remplaçariá la paraula. Lo designant e lo designat s'entremesclan fins que la confusion siègue perfiècha. Dins lo poëma 52, a la pagina 65, la flor es tanben presenta e ligada a la paraula : quora lei mòts se taisan per laissar plaça ai « raufèus » (qu'anóncian ja la mòrt e lo silenci totau ), aquelei raufèus devenon de « rosèlas », e l'imatge l'empòrta. Lo silenci es pas, la flor contunha lo dire en delai dei mòts :

a ponhadas drudas de tenebras
rosèlas
raufèus esparpalhats en petalas de carn (vèrs 10, 11 e 12)

26(Veire tanben pagina 29 : « mai luenha que la paraula ») Aquesta idèa fa tanben pensar a la nòva L'Escorpiu pareiguda dins Oc, onte l'autor imagina un poëta davant lo fuelh blanc que cerca d'escriure e fin finala lo blanc silenciós de la pagina laissa nàisser una bèstia pichina, un escorpiu, en plaça dei mòts.

Un dire qu'anóncia ja la sieuna fin

27Mai simplament, òm pòu pensar que la paraula tròba sei confinhas davant la finituda de tota causa dau mond. La poësia de Gardy demòra una escritura lucida, emai se la realitat pòu pareisse sauvertosa. Lo fracàs dau vivent e lo desrisòri de l'existéncia quitan pas de trevar l'òbra. La paraula tanben e la quita poësia sabon lei sieunei flaquesas.

28Es aquesta vesion dau dire que l'autor avança dins lo poëma 8, a la pagina 16 :

l'esperlongament
d'una paraula
que saup
tótei seis acabaments (vèrs 10, 11,12 e 13)

29Encara un còp lo det es apiejat sus l'aspecte passadís e acabable de tota causa e particularament aquí de la paraula. L'imatge dei grans de rasim preti encara mai de fòrça, cada mòt se desgruna e sembla pagelar lo vuege qu'emplís tot. La paraula n'es plus que mesura dau tomple tan coma lo cant dau chòt dins L'Ora de paciéncia :

De silenci a silènci
vòla lo cant dau chòt

30Lo silenci deven aqueste vuege que sembla de tot conquerir, la « saba espessa » pren un aspecte mai esfraiós e la consistància d'aqueu silenci que venèm de veire, mete en relèu una dimension envasissenta dau vuege que s'acerca mai.

31La paraula en fach pòrta en ela son acabament de venir, es una idèa recurrenta e podèm quitament avançar qu'es una idèa-fondamentala dins la poësia de Gardy. Aquí serà pas l'escrich en pròsa de l'autor que nos ajudarà, mai puslèu lo trabalh de critic. Vòli de segur citar dins L'Écriture occitane contemporaine - Une quête des mots, lo paragrafe : « Des mondes nés du vide et de l'abîme », a la pagina 42 :

32« La langue menacée, éprouvée dans sa présence charnelle mais également dans sa fragilité, par une espèce de retournement complet devient commencements du monde, parole originelle ou chaos primitif à partir desquels l'ordre des choses et des êtres se recompose de fond en comble et prend sens. Mais cet ordre et ce sens retrouvés sont eux-mêmes rongés de l'intérieur par l'improbabilité de l'univers qu'ils déterminent : toutes ces cosmogonies intègrent le néant et la destruction au plus profond de leur déploiement. »

33La paraula sèrva au dintra dei mòt son improbabilitat, sa finituda, e es aquò benlèu lo calavenc que i a dins cada paraula. Dire lei causas es ja n'assumir lo silenci. Dire lo mond es ja ne sasir la fin pròcha, es çò qu'es a l'encòp terrifiant e enfachinant dins lo trabaIh de poëta finalament.

34Mai la paraula se contenta pas de solament dire lo vuege de venir, coma causa indefugibla. La paraula apareisse tanben coma una aisina fabulosa que traça lei bescontorns dau tomple. Segur lo poëma dona lo vertolhon e l'òm se sente totjorn a ras de l'abís, mai lei mòts s'afirman coma de simplas marcas sus lo papier, que permeton de mielhs veire lo blanc que leis enròda. L'escrich permete de traçar la confinha dau potz per mielhs s'en aluenhar. Lo vuege o lo silenci prenon un aspecte mai familier e la paur s'escapa. Citi per exemple lo poëma 50 ai tres darrièrs vèrs :

amistança dau potz
moflor dei feusas
quilar dei carrèlas teissudas de rovilh

35L'escritura e la paraula son un biais de sasir mai o mens aqueu vuege e de quasiment lo mestrejar. Es çò qu'òm vei dins lo poëma 5, ai vers 5 e 6 :

aprivadar lo vuege
e ne viure

36Una idèa que deven mai clara e s'aplica encara mai a la quita paraula dins lo poëma 28 dins la segonda estròfa :

Aprivadar
lum a cha lum
l'amarum pivelaire dei signes

371 a una fascinacion davant la paraula e lo silenci, una paur prigonda que monta e naisse dau vuege. Lo silenci fa paur e apèla lei mòts, lei mòts donan la mesura d'aqueu tomple. Tot es entremesclat e lo poëta refusa de destriar lei causas. D'aqueu juec entre silenci e paraula naisse lo poëma, e son aspecte freule e miraculat afortís son pretz e sa riquesa.

38D'un remembre de finimond onte lo mòt es pas que poiridura incerta, en varalh sus leis aigas au silenci grand que senhoreja sus tota causa, la paraula s'amagestra e se trasforma coma lei paisatges. Gardy nos avertís tre la debuta : « es perilhós » d'anar darrièr lei paraulas, e soventei fes tròp de causas nos escapan. Pasmens lo païsatge nos apèla. Païsatge silenciós e país dau lengatge, lo viatge es lo meteis que passa entre lei linhas e entre lei recuelhs. Lo Païsatge endemic es un recuelh que rapèla totei leis autrei e remanda au trabalh de critic tant coma ai nòvas de Gardy. Òm pòu jamai tot abraçar d'un agach, mai entre çò que se ditz e çò que se taisa, lo poëma tròba sa vertadiera plaça, aquela d'una preséncia capuda e atrabalhida, qu'es benlèu lo sol païsatge, pantaiat e esprovat de lònga man.

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Cette publication numérique est issue d’un traitement automatique par reconnaissance optique de caractères.
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search