Version classiqueVersion mobile

Histoire du droit et de la justice / Justitie - en rechts - geschiedenis

 | 
Dirk Heirbaut
, 
Xavier Rousseaux
, 
Alain Wijffels

Droit et justice au XXe siècle - Recht en justitie in de 20ste eeuw

Wilden de bevrijders bezetters zijn? De plannen voor de instelling van geallieerde militaire rechtbanken voor de bestraffing van Belgische burgers tijdens de bevrijding van België

Lawrence Van Haecke

Texte intégral

  • 1 Lawrence Van Haecke is doctorandus in het kader van het onderzoeksprogramma Interuniversitaire Att (...)

1Note portant sur l’auteur1

1. Inleiding

2Op 12 april 1944 schreef Minister van Justitie Antoine Delfosse naar Eerste Minister Hubert Pierlot over de voorbereiding van de bevrijding in Londen :

  • 2 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 514.

Le Gouvernement encourrait la plus grande responsabilité si, par suite du retard qu’il a mis à délibérer sur certains projets, les Alliés reprenaient leur liberté du point de vue 'maintien de l’ordre et juridiction'2.

  • 3 Harry Coles and Albert Weinberg, Civil Affairs: Soldiers Become Governors, Washington D.C., 1964, (...)

3Er bestond een reële angst bij de Belgische regering in ballingschap in Londen dat de Geallieerden tijdens de bevrijding de verantwoordelijkheid voor ordehandhaving en rechtspraak in eigen handen zouden nemen. De strijd tegen de Asmogendheden stelde de Geallieerden voor een hele resem moeilijke vragen. Bestuurlijke keuzen drongen zich op voor de op de vijand gewonnen grondgebieden. De vraag was welke bestuursvormen voor welke grondgebieden konden aangewend worden. De Belgische regering was daarentegen bezorgd over haar legitimiteit in het door Nazi-Duitsland bezette land. Voor de herbevestiging van deze eigen legitimiteit was de bevoegdheid over de ordehandhaving en de rechtspraak in de ogen van Pierlot en zijn ministers van onschatbaar belang3.

4In dit artikel ga ik in op de beweegredenen van de Belgen en de Geallieerden voor de voorbereiding van de strijd tegen de Asmogendheden. Dit is tot op heden grotendeels onbestudeerd. Het brengt bovendien een internationale dimensie voor de naoorlogse regeling van ordehandhaving en justitie in België aan het licht.

  • 4 Luc De Vos, De bevrijding van Normandië tot de Ardennen, Leuven, 1994, p. 40-76.
  • 5 Er bestaan verschillende schattingen over het aantal mensen dat geïnterneerd werd in de eerste maa (...)
  • 6 Belgisch Staatsblad, 13 oktober 1918.
  • 7 Er is het voorbeeld van de opeising van blanco interneringsbevelen aan de burgemeester, dat het ve (...)
  • 8 Luc Huyse en Steven Dhondt vermelden de rechtsonzekere positie van de administratief geïnterneerde (...)
  • 9 Belgisch Staatsblad, 27 september 1944.
  • 10 Belgisch Staatsblad, 2 september 1944.
  • 11 Belgisch Staatsblad, 2 september 1944.
  • 12 Een vergelijking maken met het aantal opgestelde dossiers voor incivisme (inclusief vrijwillige ar (...)

5Het verloop van de bevrijding van België is goed gekend. Tussen 2 en 12 september werd bijna het hele grondgebied bevrijd4. Deze snelle bevrijding was één van de oorzaken van het machtsvacuüm waarin de rol van de onderbemande en ontwapende ordediensten tijdelijk door het verzet werd overgenomen. Naar schatting werden tijdens de eerste maanden na de bevrijding tussen 60 000 en 80.000 mensen geïnterneerd5. De regering Pierlot in ballingschap te Londen had door rondzendbrief nr. 340 opnieuw een systeem van internering voorzien, met de besluitwet van 12 oktober 1918 als legale basis6. De interneringsarrestaties verliepen door het machtsvacuüm echter vaak chaotisch en in strijd met de rondzendbrief7. Bovendien was de rechtspositie van de geïnterneerde personen onzeker8. De regering greep gauw in. Op 23 september 1944 werden consultatieve commissies ingesteld9. In elke commissie zetelden een magistraat en twee advocaten. Ze controleerden de redenen voor de internering. Vervolgens adviseerden ze de Minister van Justitie over de vrijlating van de betrokken persoon. Hun onderzoek liep gedeeltelijk naast het strafrechtelijk onderzoek van het auditoraat-generaal en de krijgsauditoraten. De bevoegdheid van het Belgische militaire gerecht was door de regering Pierlot bevestigd en uitgebreid. De besluitwet van 26 mei 1944 maakte het kader voor de bestraffing van misdaden en wanbedrijven tegen de uitwendige veiligheid van de staat10. Door middel van de besluitwet van 27 mei 1944 werden deze rechtbanken daarbovenop belast met een heel andere taak: de bestraffing van de misdrijven gepleegd ten nadele van de geallieerde legers11. De Belgische militaire rechtbanken vormden in deze materie niet minder dan 51.332 dossiers12.

6Ondanks de bovenstaande waarschuwing van Minister Antoine Delfosse kwamen uiteindelijk geen geallieerde militaire rechtbanken aan de gerechtelijke procedures ten laste van Belgische burgers te pas. Het citaat geeft wel duidelijk aan dat de Geallieerden hun plannen voor een zelfstandig optreden in ordehandhaving en justitie zouden heropnemen, indien de regering het nodige werk niet deed. In dit artikel benader ik daarom het spanningsveld tussen de Belgische regering en de Geallieerden via de casus van het besluitvormingsproces voor de gerechtelijke bevoegdheid over Belgische burgers. Namen de Geallieerden de moeite om over de instelling van eigen militaire rechtbanken te discussiëren met de betrokken partijen ? In welke mate konden dergelijke plannen van Belgische kant worden beïnvloed of bijgestuurd ?

2. Tegenstrijdige belangen ?

  • 13 Jan Velaers en Herman Van Goethem, Leopold III. De koning, het land, de oorlog, Tielt, 1994, p. 22 (...)

7Een eerste stap voor een goed begrip van het voorbereidingsproces is een contextuele schets van de positie van de Belgische regering in ballingschap en van de Geallieerden. De regering Pierlot had verschillende bronnen van onzekerheid die de voorbereiding van de bevrijding ingewikkelder maakten. De scheiding met koning Leopold III na het debacle in het kasteel van Wijnendale en vooral na de parlementaire zitting van Limoges waarin de politici afstand van de koning namen, betekenden gedurende de oorlog een definitieve breuk voor Leopold III. Hij weigerde dan ook consequent in te gaan op de boodschappen die de regering Pierlot hem overmaakte13.

  • 14 Dit uitte zich onder meer in de geldelijke steun van de regering aan deze groeperingen. Etienne Ve (...)

8Ook het binnenlandse verzet baarde de regering zorgen. Er was geen verenigd front, maar veralgemenend gesproken een tweedeling tussen het koningsgezinde Geheime Leger en het communistisch geïnspireerde Onafhankelijkheidsfront. Niet enkel wantrouwden beide bewegingen elkaar. De regering Pierlot koesterde eveneens twijfels ten aanzien van hun werkelijke bedoelingen14.

  • 15 Ik verwijs hiermee naar de uitval van Arthur Gailly naar de regering in de zitting van de Raad van (...)

9In Londen waren ook een hele resem spanningen. De latere aankomst in Londen van de Belgische ministers had de legitimiteit van de regering beschadigd bij de Geallieerden. De regering had daarenboven de vooral socialistische en liberale parlementairen niet toegelaten om een rompparlement te vormen. Dit zorgde voor wrevel en toonde een weinig eendrachtig beeld van de Belgen in Londen aan de geallieerde partners. Ten derde veroorzaakten ook de in Groot-Brittannië verblijvende militairen problemen. De redenen waren hun koningsgezindheid en het uitblijven van militaire taken. Deze problemen kwamen tot een hoogtepunt in het najaar van 1942 en zouden pas vanaf begin 1943 opgelost geraken15. De geallieerde plannen voor de invasie van West-Europa duwden de neuzen vanaf 1943 in dezelfde richting. Er drongen zich allerlei beslissingen op.

  • 16 Godfried Kwanten, August-Edmond De Schryver, 1898-1991: politieke biografie van een gentleman-staa (...)

10Bij de regering Pierlot leefde anderzijds ook enig wantrouwen over de politieke keuzen van de Geallieerden bij de bevrijding van Noord-Afrika, Sicilië en de Italiaanse laars. Het Amerikaanse leger vroeg in Noord-Afrika de steun van Admiraal Darlan, een vertegenwoordiger van Vichy. Voor de bezetting van Sicilië voerden de Geallieerden het systeem van Amgot (Allied Military Government for Occupied Territory) in. Om Italië stabiel te besturen, gaven de Geallieerden verantwoordelijkheid aan Maarschalk Badoglio, een voormalig Mussolini-aanhanger en aan koning Victor Emmanuel II16. Deze keuzen maakten bij de Londense Belgen weinig harten warm. Wat zouden Leopold III of de verzetsbewegingen immers doen, indien Pierlot en zijn ministers als autoriteit voor het binnenlandse bestuur niet voldoende werden gesteund? De regering wilde het bestuur zo snel mogelijk in eigen handen.

  • 17 Frank Donnison, Civil affairs and military government : north-west Europe, 1944-1946, London, 1961 (...)

11De bovengenoemde politieke keuzen van de Geallieerden geven vooral aan hoe de Amerikanen nadachten over de strijd tegen de Asmogendheden. Ze hadden een relatief algemene visie op het gebied Europa. Bij de Britten was meer begrip voor de diversiteit van de bezette landen in Europa en de eigen belangen van elk van die landen. Ze hadden de diverse regeringen in ballingschap ook gehuisvest in Londen en onderhielden daardoor een nauwer contact met hen. De Britten plaatsten België in een tweede categorie in vergelijking met Noorwegen, Nederland en Luxemburg, omdat de soeverein in het bezette land was gebleven en het niet duidelijk was of de regering Pierlot erkend zou worden bij de bevrijding. Frankrijk stond nog een trap lager wegens het gebrek van een regering aan geallieerde zijde17.

12De Belgische regering in ballingschap te Londen geraakte uiteindelijk erkend als de legitieme overheid van België door de Geallieerden. Pierlot en de zijnen wilden vanzelfsprekend niet buiten de besprekingen over de bevrijding gehouden worden. Voor de regering was de erkenning door de Belgische bevolking als legaal en legitiem bestuur het allerbelangrijkste. Er bestonden teveel onzekere factoren. Voor de toekomst van het land was het volgens de regering in ballingschap van doorslaggevend belang dat ze van meet af aan konden optreden als de echte overheid. In dat opzicht was het eigen justitieel apparaat van onschatbaar belang.

13Voor de Geallieerden gold het primaat van de oorlogsvoering. De militaire vooruitgang kon gestokt worden door acties van collaborateurs, maar ook door burgers die zich schuldig maakten aan misdrijven ten nadele van de geallieerde legers. Diefstal en heling van brandstof konden de militaire plannen bijvoorbeeld danig in de war sturen. Dergelijke schadelijke acties moesten bestraft en afgeraden worden.

14Er bestond dus een reële kans op frictie tussen het voor alles primerend belang van de oorlogsvoering voor de Geallieerden enerzijds en de wil van de Belgische regering het land te kunnen besturen anderzijds.

3. België en Groot-Brittannië bespreken de bevoegdheidsverdeling bij de bevrijding

  • 18 De Belgische regering werd vertegenwoordigd door de heer August De Schryver, Minister van Binnenla (...)
  • 19 In de Belgische afvaardiging is Paul Tschoffen vervangen door Henri Rolin aanwezig in zijn functie (...)
  • 20 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23.

15Op 11 augustus 1943 vond de eerste vergadering tussen België en Groot-Brittannië plaats18. Vanuit het Foreign Office was reeds sinds maart 1943 interesse in het opstarten van de nodige besprekingen om de bevoegdheidsverdeling voor het burgerlijke bestuur en de rechtspraak vast te leggen. De Britten gaven de Belgische regering te kennen dat ze vertrokken van het principe van zelfbestuur. Dit eerste gesprek had tot doel een regeling te treffen over de zaken met een puur wettelijk of gemengd administratief-wettelijk en politiek karakter voor het burgerlijk bestuur en de uitoefening van de rechtspraak. Gezien zijn functie als Minister van Binnenlandse Zaken was August De Schryver de logische leider en woordvoerder van de Belgische delegatie. Hij benadrukte bij het begin van de bespreking dat de Belgen vooral een praktische en verstandige oplossing zochten en niet over technische wettelijke punten zouden vallen. Deze nederige houding was een uiting van de machtsverhouding tussen de Britten en de Belgen. Tijdens de daaropvolgende vergadering op 29 september 1943 maakte De Schryver hierop wel twee aanvullingen19. De aanvullingen verduidelijken de plaats die de regering Pierlot zich als regering gaf ten aanzien van de Geallieerden en van het thuisfront. De Minister van Binnenlandse Zaken wilde de militaire noodzaak als grond voor deze overeenkomst dikker in de verf zetten. De aangehaalde reden hiervoor was de vrees dat de regering Pierlot beschuldigd zou worden van de overgave van België aan de Geallieerden20. Wat sprak, was de onzekerheid over de houding van koning Leopold III ten aanzien van de ministers die zich niet aan de nochtans door hen onderschreven neutraliteitspolitiek hadden gehouden. In het verlengde hiervan en onder meer op grond van een aantal bemerkingen van Henri Rolin werd daarenboven beslist om de macht van de Commander-in-Chief zo goed als mogelijk in de Belgische wet in te bedden. De maatregel om elke vorm van niet strikt Belgische machtsuitoefening te vermijden, hoort eveneens bij de voornoemde bezorgdheid in de regering Pierlot thuis. Indien de Geallieerden zouden handelen volgens hun eigen of het internationaal recht, dan zou dat als een inbreuk op de Belgische soevereiniteit gepercipieerd kunnen worden. Dit zou op zijn beurt de legitimiteit van de regering Pierlot kunnen beschadigen en gevolgen hebben in hun relatie ten opzichte van de koning, van de verzetsbewegingen.

  • 21 De Auditeur-Generaal is het hoofd van het militair parket, het Auditoraat-Generaal.
  • 22 In het archief van het Hoog Commissariaat zitten lijsten voor de samenstelling van de militaire pa (...)

16De grondslagen van de algemene verhoudingen tussen de Geallieerden en de Belgen werden gelegd in deze eerste vergadering. De Belgische regering wilde de rechtszaken ten laste van landgenoten die de veiligheid van de staat tijdens de bezetting in gevaar hadden gebracht volgens de nationale wetgeving laten uitvoeren. Het nadeel van het beperkt in Groot-Brittannië aanwezig juridisch personeel was onbestaande, volgens De Schryver. Auditeur-Generaal Walter Ganshof van der Meersch had immers in België gezorgd voor een schaduworganisatie van militaire rechtbanken21. Per krijgsauditoraat waren magistraten op de hoogte van de functie die zij binnen het militair gerecht tijdens de bevrijding zouden bekleden22. Hierdoor zou het gerecht meteen in werking kunnen treden om zijn taak te vervullen. Bovendien, betoogde De Schryver verder, kon men de oorlogstijd -dit is de periode waarin de militaire rechtbanken bevoegd zijn voor de genoemde materie - een aantal jaar aanhouden ter verzekering van wat hij een goede rechtspraak noemde -dit is een rechtspraak volgens de verlangens van de Geallieerden. Sir Henry MacGeagh verklaarde dat het Britse beleid zich erop richtte om alle rechtszaken tegen Belgen, over te laten aan de Belgische rechtbanken, los van de aard van de overtreding.

  • 23 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23.

17Sir Walkin vroeg vervolgens aan De Schryver of het Belgische gerecht voldoende bevoegdheden had voor het behandelen van overtredingen tegen het geallieerde leger. Hierop moest hij antwoorden, dat dit enkel het geval was voor sabotage of inbreuken op de militaire veiligheid, maar nog niet voor de inbreuken ten nadele van individuele leden van de geallieerde legers. Dit kon verholpen worden door het uitvaardigen van een wet ter zake23. De besluitwet van 27 mei 1944 zou uiteindelijk aan dit doel voldoen.

18De tweede en derde vergadering, die op 13 oktober 1943 plaatsvond, brachten amendementen aan, maar ze wijzigden het vooropgestelde schema van de eerste vergadering op geen fundamentele manier. De Schryver stuurde op 9 november 1943 de tekst van het verdrag naar het kabinet van de Eerste Minister. Er blijkt uit het document dat de beide partijen overeenkomen dat de Belgische regering de verantwoordelijkheid krijgt voor de snelle rechtspraak over de burgers in het land en dat de militaire rechtsmacht tijdens de staat van beleg bevoegd zal zijn over de benadelingen ten aanzien van de personen, het bezit of de veiligheid van de geallieerde legers. Van dit principe kon de Commander-In-Chief afwijken op grond van militaire noodzaak. De geallieerde legers richtten van hun kant Allied Service Courts op met exclusieve bevoegdheid voor de berechting van alle leden van de geallieerde legers en alle niet-Belgen die niet tot de geallieerde legers behoorden, maar voor die legers werkten of die legers vergezelden.

19Nog duidelijker dan het inleidende citaat van Antoine Delfosse van 9 april 1944, was een eerder bericht van Ganshof van der Meersch op 23 maart 1944 aan het kabinet van de Eerste Minister en aan Paul-Henri Spaak, Minister van Buitenlandse Zaken. Hij vertelde over het bezoek van twee Britse officieren, het hoofd van de Juridische Sectie en het hoofd van de Belgische diensten van SHAEF (Supreme Headquarters to the Allied Expeditionary Force) die hem lieten weten dat de Britse – Amerikaanse leiding van SHAEF zo snel mogelijk de beloofde besluitwetten wil uitgevaardigd en aan hen meegedeeld zien. Ganshof besluit:

  • 24 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23.

Ils ont ajouté -avec la plus parfaite courtoisie qui, à mon sens, couvrait une grande fermeté -que s’il n’en était pas ainsi, ils devraient étudier immédiatement la constitution de « courts martial » qui pourraient couvrir une partie des mêmes infractions.24

20De Geallieerden zetten de regering Pierlot met andere woorden onder druk om tijdig de nodige wetgevende initiatieven te ondernemen. Uiteindelijk vaardigde de regering Pierlot de beloofde besluitwetten pas uit na de officiële handtekening van de akkoorden midden mei 1944, onder meer inzake de uitgebreide bevoegdheid van de militaire rechtbanken.

4. De Legal Special Administrative Instructions en Proclamatie nr. 4

21Het lijkt alsof hiermee alles over de geallieerde militaire rechtbanken gezegd is, maar één klein zinnetje uit het verdrag tussen de Belgen en de Geallieerden, dat de Commander-in-Chief uit militaire noodzaak van de gemaakte afspraken kon afzien, leidde de Geallieerden ertoe zich voor te bereiden op de situatie waarin de Belgische rechtbanken niet functioneerden, terwijl de misdrijven ten nadele van hun legers moesten bestraft worden. De oorlogsvoering stond hoe dan ook op de eerste plaats voor het geallieerde leger.

22Vermoedelijk rond het midden van de maand mei ontving Ganshof van de Meersch van Major D.G. Passmore een document getiteld Proclamatie nr. 4. Dit document bevatte twee lijsten met misdrijven die ten nadele van de geallieerde legers gepleegd konden worden. De eerste lijst waren misdrijven die ook met de dood bestraft konden worden. In de tweede lijst stonden misdrijven waarvoor de doodstraf niet voorzien was. Dat Ganshof het aanspreekpunt voor de Geallieerden was, hoeft niet te verbazen. Hij was immers niet enkel Auditeur-Generaal, maar ook Hoog Commissaris voor ’s Rijks Veiligheid. In die functie was hij verantwoordelijk voor de controle en coördinatie van de veiligheidsdiensten tijdens de bevrijding. Als de hoogste autoriteit betreffende ordehandhaving werd hij voor verdere detailbesprekingen gecontacteerd door de Geallieerden.

23Hoewel de Geallieerden betoogden dat ze Proclamatie nr. 4 enkel zouden uitvoeren, indien de militaire noodzaak hen dwong en daarenboven de Belgische militaire rechtbanken de veiligheid van de geallieerde legers niet konden verzekeren, maakte Ganshof toch aanmerkingen over de voorgelegde beschikkingen. Hij wilde vermijden dat er een negatieve indruk op de Belgische bevolking werd nagelaten door de mogelijke toepassing van de doodstraf voor misdrijven die daar niet voldoende ernstig voor waren.

  • 25 De Engelstalige omschrijvingen van de inbreuken in het ontwerp van de Proclamatie zijn: « [Any per (...)
  • 26 Spionage wordt als inbreuk als volgt omschreven: « [Any person who] Serves the enemy as a spy or h (...)

24Dit was dan ook de hoofdbekommernis van Ganshof. In twee gevallen kaderde hij dit in de omschrijving van de inbreuk zelf. Het gaat om twee misdrijven in verband met communicatie en met het verstrekken van inlichtingen aan de vijand25. Ganshof betoogde dat het ofwel spionage betreft, ofwel niet. Indien dit wel het geval is, vallen deze misdrijven onder de bestaande - en net als in het Belgische strafrecht met de doodstraf bestrafbare -inbreuk spionage26. Ook indien het informatie verstrekken doelbewust gebeurt om de vijand te helpen, is het in die zin reeds opgenomen in een andere inbreuk. In de overige gevallen, stelde Ganshof, is een preventieve politiemaatregel of opsluiting voldoende.

  • 27 Dit is de fase waarin er nog in een streek actief gestreden wordt door de Geallieerden tegen de As (...)
  • 28 De volledige omschrijving van de inbreuk is op gedeeld in drie paragrafen: « [Any person who] inte (...)

25Ten tweede vond hij dat de doodstraf voor het helpen ontsnappen van krijgsgevangenen of eender welke andere vastgehouden personen enkel toelaatbaar was tijdens de eerste fase van de militaire activiteiten27. In het geval van een gevangengenomen Belg leek deze materie hem hoe dan ook gevoelig en gevaarlijk. Een derde opmerking betrof het verstoren van de communicatie. Ganshof merkte op dat deze inbreuk door de Belgische strafwetgeving bestraft wordt met twintig jaar dwangarbeid voor de zwaarste overtreders. Hij stelde bijgevolg voor de doodstraf te laten vallen28. De uitzondering die deze hoge magistraat kon toestaan, was, indien het bewijs van de intentie om de vijand te helpen kon vastgesteld worden, zoals dat het geval was in artikel 122 van het Strafwetboek.

  • 29 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 298.

26Voor personen die, ten vierde, een lid van de geallieerde legers overvallen of steken met een gevaarlijk wapen, vond Ganshof, de doodstraf enkel rechtvaardig, wanneer het slachtoffer er de dood bij vond. Tot slot betoogde Ganshof dat op verkrachting in de Belgische strafwet een gevangenisstraf van vijf tot tien jaar staat en dat de doodstraf op dit misdrijf bijgevolg ongepast was29.

  • 30 Het is niet duidelijk wie van hen het verslag over de ontmoeting met Passmore op 19 mei 1944 gesch (...)
  • 31 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 299.

27Deze bedenkingen stuurde Ganshof van der Meersch naar Major D.G. Passmore op 20 mei 1944, hoewel Passmore de dag ervoor aan Ganshof of Frédéric Dumon al had gemeld dat de door de Belgen gevraagde wijzigingen onmogelijk uitvoerbaar waren30. De militaire staf wilde immers één regeling voor heel West-Europa gebruiken. Omwille van Frankrijk moest het document erg streng zijn. De toepassing stond buiten kijf. Het aanwenden van de nationale strafwetten door de geallieerde militaire rechtbanken, zoals door bepaalde officieren in SHAEF was voorgesteld, vond Passmore geen goed idee. De schrijver van het verslag stond er eveneens afkerig tegenover : « notre loi pénale (…) n’est pas toujours d’une pratique facile »31.

28Op 31 mei 1944 schreef Ganshof een aantal bemerkingen in verband met de Legal Special Administrative Instructions. Dit is een bundel met alle teksten in verband met de inrichting van de geallieerde militaire rechtbanken, ook Proclamatie nr. 4. Het is niet duidelijk wanneer Ganshof deze instructies ontvangt, maar het is na zijn commentaar op Proclamatie nr. 4. Het lijkt eigenaardig dat Proclamatie nr. 4 eerst opgestuurd wordt en pas daarna de overige documenten. De oorzaak kan liggen bij het dringend karakter van de vertaling van Proclamatie nr. 4, maar er is geen reden om aan te nemen dat Proclamatie nr. 3 met betrekking tot de instelling en organisatie van de Courts Martial van minder belang zou zijn. Ganshof begon zijn kritiek op Proclamatie nr. 4 met de boodschap dat de door de regering beloofde besluitwetten klaar zijn om gestemd en goedgekeurd te worden en dat bij langdurige strijd of snelle bevrijding het Belgische militair gerecht zal klaar staan voor de berechting. De hoge magistraat zag in Proclamatie nr. 4 het bewijs dat de geallieerde militaire rechtbanken een reële dreiging voor de Belgische bevrijdingsplannen waren. Deze vrees minderde er niet op met het ontvangen van dit volledige pakket.

29De belangrijkste tegenwerping van Ganshof tegen deze instructies betrof het beroep doen op Belgen voor de werking van de geallieerde militaire rechtbanken. In de documenten staat dat Belgische burgers, maar bij voorkeur autoriteiten, zoals leden van de Belgische politie, kunnen optreden als openbare aanklagers. Ganshof is hier sterk tegen gekant, los van het feit of het leden van de politie zou betreffen. Hij stond even negatief ten opzichte van een zelfde regeling voor bijzitters. De achterliggende bedoeling van Ganshof was vermijden dat de Belgische overhead geïmpliceerd zou worden in de werking van de geallieerde militaire rechtbanken, terwijl de overheid er feitelijk geen invloed op had. De bijzitters hadden trouwens geen stem, noch zouden ze door Belgische autoriteiten gekozen worden. De nationale soevereiniteit moest in een zo groot mogelijke mate gevrijwaard worden.

30Ook meldde Ganshof dat in Proclamatie nr. 3 een bepaling staat die in tegenspraak is met overeenkomst die België met de Amerikanen en de Britten heeft gesloten. De Geallieerde militaire rechtbanken ontvangen in het document de opdracht te oordelen over eender welke inbreuk ten aanzien van de Belgische wetgeving. Volgens de overeenkomst zou de inmenging van de Geallieerden beperkt blijven tot de inbreuken tegen de veiligheid van de geallieerde legers of inbreuken tegen één van zijn leden. De beweegredenen van Ganshof waren zoals bij Proclamatie nr. 4 de legitimiteit van de Belgische overheid tijdens de bevrijding. Hij wilde enerzijds vermijden dat de overheid de schuld zou krijgen van verantwoordelijkheden afhankelijk van de Geallieerden en anderzijds de geallieerde verantwoordelijkheden zo klein mogelijk houden. Met andere woorden, Ganshof streefde een maximale verantwoordelijkheid voor de Belgische overheid na. Door deze kritiek gaf hij ook aan dat de geallieerde militaire rechtbanken feitelijk ongewenst waren. De onttrekking van de medewerking van de Belgen had daarenboven als mogelijk bijkomend effect dat de instelling van de geallieerde militaire rechtbanken minder snel zou gebeuren.

  • 32 Henri Rolin was voor de periode van de bevrijding Luitenant-Kolonel in de Belgische Zending Burger (...)

31Begin juni werd Ganshof waarschijnlijk door Luitenant-Kolonel Henri Rolin op de hoogte gebracht van de reactie van de Geallieerden32. Major Passmore verklaarde zich akkoord met het schrappen van Belgische burgers die als openbare aanklagers zouden kunnen aantreden. Voor het inzetten van burgers als bijzitters was de discussie moeilijker. Major Passmore en Captain Ainsa benadrukten het belang van de Belgische bijzitters als bescherming voor de voorgebrachte Belgische beklaagden. Pas na een lange discussie stemde Passmore in met de schrapping van de bedoelde passage.

  • 33 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 301.

32De uitgebreide gerechtelijke bevoegdheid uit Proclamatie nr. 3 wilden de geallieerde vertegenwoordigers niet aanpassen. Deze bepaling was te nuttig. Voor het geval dat de Belgische rechtbanken in gebreke zouden blijven, wilden zij zoveel mogelijk armslag behouden. Bovendien stond de toepassing van Proclamatie nr. 4 ter discussie. Door het behoud van de beschikking in Proclamatie nr. 3 hield SHAEF alle wegen open, ook voor de toepassing van de Belgische strafwetgeving door de geallieerde militaire rechtbanken. Passmore meldde trouwens in de discussie over Proclamatie nr. 3 dat deze laatste optie zijn persoonlijke voorkeur wegdroeg33. Hij was hierover dus van mening veranderd.

33Het is duidelijk dat de Geallieerden op geen enkel moment de ultieme beslissingsvrijheid wilden opgeven. Alles was bespreekbaar, maar de eigen veiligheid was de topprioriteit en het eigen instrumentarium voor de verzekeringen van die veiligheid moest klaar zijn. In dit proces van besluitvorming behouden de Geallieerden steeds het overwicht, maar met een zekere mate van openheid en vertrouwen.

34Op 14 juni 1944 ontving de Auditeur-Generaal een aantal geallieerde vertegenwoordigers, onder leiding van Brigadier John Forster, hoofd van de Legal Branch van SHAEF. Ze vroegen aan de Hoog Commissaris waarom de regering Pierlot nog steeds niet alle beloofde wettelijke beschikkingen ter bescherming van de geallieerde legers had getroffen.

  • 34 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 304.

35Betreffende het aanbrengen van wijzigingen aan Proclamatie nr. 4 betoogde Forster dat SHAEF weigerachtig stond tegenover de toepassing van verschillende strafrechtelijke systemen in grensgebieden en dat het voor de militaire overheden moeilijk te rechtvaardigen zou zijn om verschillende maten van gestrengheid aan te wenden. In een brief van 22 juni aan Forster benadrukte Ganshof op zijn beurt, voor de tweede keer, de verschillende mentaliteiten van de Europese volkeren. Hij beschrijft dit meer dan een pagina lang en komt dan tot het besluit dat de Belgen, nog meer dan de Fransen, de bevrijders hun volste medewerking zullen verlenen. Hij noemde deze bedenking « of capital importance » voor zijn betoog. De volgende stap in zijn verdediging was de meer gewone uitvoering van de doodstraf in Frankrijk in vergelijking met België waar de doodstraf zelden gevonnist werd en de uitvoering praktisch onbestaand was34. Het valt op dat Ganshof als jurist een argumentatielijn volgt op grond van de te verwachten reactie van de bevolking. Op basis van aanwezigheid in bezet België tot midden 1943, doet hij uitspraken over de mentale staat van de bevolking. Ganshof probeert de Geallieerden te overtuigen van een nog betere ontvangst dan in Frankrijk. Dit moet enerzijds versterkend werken voor de positie van de Belgische beleidsvoerders in Londen. Anderzijds geeft hij de Geallieerden aan dat ze hun aura van bevrijders kunnen verliezen door het instellen van een draconisch rechtssysteem. De bevrijding van België zou bijgevolg het karakter van een nieuwe bezetting krijgen. Dat Ganshof het veld van juridische argumenten verlaat, is hoe dan ook tekenend.

36Tot slot vroeg Ganshof om voor het behoud van de eenvormige Proclamatie nr. 4 wijzigingen toe te brengen die voor alle betrokken landen golden. In dat kader stelde Ganshof, rekening houdend met de aanmerkingen van Forster, een nieuwe vraag aan SHAEF ter afzwakking van de voor België te strenge beschikkingen, maar dan voor heel West-Europa.

37In plaats van de doodstraf voor communicatie met de vijand en voor het bezit of doorgeven van verboden informatie af te schaffen, stelde Ganshof deze keer voor om specifiek in de beschikkingen de intentie van de dader op te nemen. Indien de bedoeling van de dader daadwerkelijk was om de vijand te helpen of de veiligheid van de geallieerde legers in gevaar te brengen, dan zou de doodstraf geoorloofd zijn. Ganshof gaf toe in verband met de doodstraf voor de bevrijding van krijgsgevangenen, maar herhaalde dat dit enkel mocht blijven, indien de Geallieerden dit echt wensten. Dat de Belgische strafwet dit misdrijf lichter bestrafte, bleef de maatstaf voor de Auditeur-Generaal. Hij gaf ook toe op het gebied van de communicatiemiddelen, omdat dit een essentieel gegeven was geworden voor een goed geolied modern leger.

38Ook de inbreukomschrijving van de aanval op eender welk lid van de geallieerde legers met een gevaarlijk wapen, vond Ganshof te algemeen. Het zou een rechter van de militaire rechtbank immers toestaan om een man te vonnissen omdat hij een beweging maakte met een mes in zijn hand, terwijl zijn gedrag kon worden geïnterpreteerd als een dreiging voor een lid van de geallieerde legers, hoewel de dader geen enkele intentie had om toe te slaan. De Auditeur-Generaal stelde daarom voor dat de intentie om lichamelijke schade toe te brengen door een aanval, aanwezig moet zijn, voordat van een inbreuk sprake kan zijn.

  • 35 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 304.

39Tot slot herhaalde Ganshof zijn wens om verkrachting van de lijst van inbreuken bestrafbaar met de dood te halen35.

  • 36 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 306.

40Eerste Minister Pierlot en Minister van Justitie Delfosse ontvingen op 30 juni 1944 een korte brief van de Auditeur-Generaal. Hij stuurde hen het tweede ontwerp van Proclamatie nr. 4 op. De Geallieerden hadden de aanmerkingen van Ganshof aanvaard en hun Proclamatie nr. 4 aangepast36. Wat zijn de redenen die deze wijziging in de geallieerde houding verklaren?

  • 37 Donnison, Civil affairs and military government…, 1961, p. 19.

41Een eerste, logische verklaring is de vriendschapsrelatie tussen de Belgische regering in ballingschap en de Geallieerden. Hoewel het onderlinge contact van de regering Pierlot met de Geallieerden niet op goede voet begon, verbeterde hun relatie gestadig. De Belgen benaderden de Amerikanen en de Britten in het spanningsveld van de strijd voor de eigen legitimiteit en van de geallieerde militaire noodzaak. Vooral dankzij het begrip en de aandacht van de Britten voor de Europese diversiteit en de verzuchtingen van de verschillende regeringen in ballingschap, draaiden ook de Amerikanen bij. Zij hadden een veel uniformer beeld van Europa en zagen in eerste instantie het nut niet in van het divers benaderen van de verschillende landen op het Europese vasteland37.

42De tweede reden is een veranderende visie bij de Geallieerden zelf. Begin juni twijfelden de Geallieerden zelf aan het nut van Proclamatie nr. 4 en dachten ze aan de mogelijkheid om de Belgische strafwetgeving in hun militaire rechtbanken toe te passen. Er leefden van elkaar afwijkende strekkingen die op verschillende tijdstippen bij SHAEF naar boven kwamen: de toepassing van de inheemse strafwetten of de uniforme toepassing van Proclamatie nr. 4.

  • 38 Donnison, Civil Affairs and military government…, 1961, p. 73-109 ; Coles and Weinberg, Civil Affa (...)

43Een derde verklaring is de voortgang van de oorlog. Op het moment dat Ganshof een eerste keer voorstelt aan SHAEF om Proclamatie nr. 4 te wijzigingen is de landing in Normandië nog niet begonnen. Bovendien verwachten de verantwoordelijken van SHAEF dat de bevrijding in Frankrijk zich zal voltrekken zonder ondersteunbare staatsinstellingen. De weigerachtigheid van Roosevelt om de kant van Generaal de Gaulle te kiezen, is niet vreemd aan dit verwachtingspatroon. De tweede vraag van Ganshof staat in een brief van 22 juni 1944. Reeds op 14 juni had de Gaulle zijn bekende bezoek aan het stadje Bayeux gebracht. Het werd steeds duidelijker dat de Generaal een algemene populariteit genoot bij de bevolking. Daarenboven toonde het Franse verzet zich klaar om lokale sleutelposities in te nemen in het staatsbestel. De dienst Burgerlijke Zaken van de geallieerde troepen kon dus, onverhoopt, rekenen op een coöperatieve houding van het bevrijde Franse volk. Nog belangrijker, in de context van dit artikel, is het decreet van Colonel de Chevigné, lid van het Comité français de la Libération nationale, van 16 juni, waarin hij een militaire rechtbank instelt voor de regio van Rouen (zetelend in Bayeux) voor het bestraffen van inbreuken op de veiligheid van de Franse staat of de militaire belangen van de Geallieerden. Doordat de Fransen de plaatsen in hun eigen staatsbestel zo snel terug innamen, was het takenpakket van de zending voor burgerlijke zaken naar Frankrijk veel beperkter dan oorspronkelijk voorzien. Dit veroorzaakte bij het personeel van de zending zelfs enige mate van frustratie.38

44Een vierde reden voor de aanpassing van Proclamatie nr. 4 is de geallieerde wens om de steun van de te bevrijden bevolkingen zo weinig mogelijk te schaden. De bevrijders wilden geen nieuwe bezetters zijn. In die zin was het belangrijk dat Ganshof de Geallieerden erop attent maakte dat in België, in tegenstelling tot in Frankrijk, de doodstraf veel uitzonderlijker was. Voor het overige probeert hij vooral de beschikkingen van de Geallieerden ofwel van reikwijdte te beperken of de straffen vergelijkbaar(der) te maken met hun tegenhangers in de Belgische Strafwet. Dat de Geallieerden begin juni 1944 zelf overwegen om in België de Belgische strafwet toe te passen, maakt de aanpassingen van Ganshof trouwens nog aanvaardbaarder. De geallieerde wil voor de steun van de bevolking toont duidelijk hoe het belang van de te herwinnen legitimiteit van de regering met het militair belang van de bevrijders kan samenvallen.

45Dit is meteen ook een vijfde reden voor de aanpassingen volgens de wens van Ganshof. De door hem gevraagde wijzigingen zijn dan wel belangrijk, maar hij plaatst ze in de Belgische strafrechtelijke context. Anderzijds zijn de aanpassingen die hij vraagt eveneens redelijk van aard. De nadruk op het expliciteren van de intentie om de geallieerde legers of één van de leden schade toe te brengen, is feitelijk voornamelijk een mechanisme ter bescherming van de Belgische bevolking en het afzwakken van de oorlogslogica.

5. Conclusie

46Vanaf het moment dat over de bevoegdheid van administratie en justitie werd overlegd, kregen de Belgen van hun overlegpartners -in eerste instantie de Britten de garantie dat de verantwoordelijkheid in handen van de grondwettelijke staatsinstellingen zou komen. Met betrekking tot justitie en ordehandhaving wil dit zeggen dat het Belgische militaire gerecht verantwoordelijk werd. Dit stond niet ter discussie binnen de regering. In oorlogstijd zouden de eigen militaire rechtbanken optreden. Ze spraken sneller en gericht recht dan de burgerlijke rechtbanken, een noodzaak gezien de dringende oorlogsomstandigheden. Ten aanzien van de Geallieerden was het grote voordeel dat de militaire rechtbank een instelling van het Belgische staatsbestel was, wiens functioneren een logische stap in de overgang naar vredestijd vormde.

47Van geallieerde militaire kant waren er drie redenen tot voorbehoud. Voordat de bevrijding daadwerkelijk van start was gegaan, hadden de verantwoordelijke geallieerde instellingen herhaaldelijk moeten aandringen bij de Belgische regering op de uitvaardiging van de beloofde besluitwetten ter bescherming van de geallieerde legers en hun leden. De twee andere redenen zijn gelieerd aan de onzekere ontwikkeling van de bevrijding. Er was altijd de mogelijkheid dat de militaire omstandigheden de Geallieerden ertoe zouden dwingen om van hun gemaakte afspraken af te wijken. Daarenboven bestond ook de mogelijkheid dat het Belgische militair gerecht in zijn werking gedwarsboomd zou worden. Het ontstaan van straffeloosheid bij en achter de gevechtslinies konden de militairen missen als kiespijn. Ze moesten te allen tijde op alles voorbereid zijn.

48De mogelijkheid dat de Geallieerden alsnog de leiding over het Belgische staatsapparaat op één of andere manier naar zich toe zouden trekken, bleef als een schaduw over het overleg van de Belgische regering met de eigen of de geallieerde partners hangen. Deze mogelijkheid werd door hen als reëel gepercipieerd en verklaart de moeite die Auditeur-Generaal Ganshof van der Meersch in de onderhandelingen met SHAEF stak om ervoor te zorgen dat enerzijds het strafrechtelijk dispositief beperkt en aangepast aan België bleef en anderzijds de soevereiniteit van de Belgische regering zo maximaal en autonoom mogelijk werd. Zonder duidelijk juridisch kader om dit tegen te houden, probeerde Ganshof de Geallieerden te overtuigen door in te spelen op de gemoedsingesteldheid van de Belgische bevolking ten aanzien van hen en hun mogelijke maatregelen.

49Uiteindelijk vielen de belangen van de Geallieerden en de Belgen in Londen samen. Het burgerlijke bestuur van België werd aan de als legitiem erkende regering Pierlot geschonken. De veronderstelling -en daar werd door Ganshof goed op ingespeeld - was dat dit de binnenlandse situatie het stabielst zou houden, dat het land geen avontuurlijke paden zou betreden, terwijl de strijd tegen Duitsland werd gevoerd. De regering Pierlot zorgde daarbij voor de nodige wettelijke beschikkingen ter ondersteuning van het geallieerde leger op het eigen grondgebied.

50Uit dit besluitvormingsproces valt ook af te leiden dat vanwege de druk van de Geallieerden om hun legers op een adequate manier te beschermen de voorbereiding en organisatie van de repressie invloed zal hebben ondergaan. De instelling van militaire rechtbanken voor de naoorlogse repressie heeft, zoals vermeld, bij de regering niet ter discussie gestaan. De bijkomende taak van de bescherming van de geallieerde legers kwam evenmin zonder twijfel bij de Belgische militaire rechtbanken terecht. Van de kant van de Geallieerden zou er bovendien op toegezien worden dat er ook daadwerkelijk een goede juridische actie zou ondernomen worden ten aanzien van burgers die de oorlogsvoering in gevaar brachten. Dit is een tweede manier waarop de Geallieerden een invloed op de repressie kunnen gehad hebben.

Notes

1 Lawrence Van Haecke is doctorandus in het kader van het onderzoeksprogramma Interuniversitaire Attractiepool P6/01 « Justice and Society : sociopolitical history of justice administration in Belgium (1795-2005) », Programma Interuniversitaire attractiepolen -Belgische Staat -Programmatorische federale dienst Wetenschapsbeleid.

2 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 514.

3 Harry Coles and Albert Weinberg, Civil Affairs: Soldiers Become Governors, Washington D.C., 1964, p. 643-645.

4 Luc De Vos, De bevrijding van Normandië tot de Ardennen, Leuven, 1994, p. 40-76.

5 Er bestaan verschillende schattingen over het aantal mensen dat geïnterneerd werd in de eerste maanden van de bevrijding. Op 8 november 1944 sprak Minister van Justitie Verbaet van 55.000 geïnterneerden en op 7 februari 1945 van 70 000 opgeslotenen. Luc Huyse en Steven Dhondt, Onverwerkt verleden. Collaboratie en repressie in België, 1942-1952, Leuven, 1991, p. 93. In een geschiedenis van de legal branch van de zending van Shaef naar België wordt het aantal gearresteerden op 80.000 geschat. Onderzoeksfonds Gotovitch, SOMA, doos nr. 3. De gewoonlijke schatting is 70 000 geïnterneerden.

6 Belgisch Staatsblad, 13 oktober 1918.

7 Er is het voorbeeld van de opeising van blanco interneringsbevelen aan de burgemeester, dat het verzet toeliet om tot wederrechtelijke arrestaties over te gaan. Ook werden mensen zonder enig papierwerk geïnterneerd. Bovendien waren de omstandigheden van de interneringen zo goed als altijd ondermaats. De verslagen van de provinciaal afgevaardigde gewestelijke officieren van de Hoog Commissaris voor ’s Rijks Veiligheid geven een goed overzicht van de tekorten op vlak van voeding, hygiëne en verblijfplaats (Hoog Commissariaat voor ’s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 1199-1292).

8 Luc Huyse en Steven Dhondt vermelden de rechtsonzekere positie van de administratief geïnterneerden : « De geïnterneerde was […] om zo te zeggen rechteloos: er was geen onafhankelijke rechtsmacht (een raadkamer, bijvoorbeeld) die over de noodzakelijkheid van zijn opsluiting kon oordelen en hij kon ook nergens in beroep gaan tegen wat met hem gebeurde. Bovendien wist hij helemaal niet of er enige voortgang was in de behandeling van zijn dossier. Wie in voorlopige hechtenis werd genomen kon daarentegen na één maand bij de krijgsraad een verzoek tot voorlopige invrijheidstelling indienen. En hij mocht verwachten dat zijn zaak binnen niet al te lange tijd zou voorkomen. » (Huyse en Dhondt, Onverwerkt verleden..., p. 97).

9 Belgisch Staatsblad, 27 september 1944.

10 Belgisch Staatsblad, 2 september 1944.

11 Belgisch Staatsblad, 2 september 1944.

12 Een vergelijking maken met het aantal opgestelde dossiers voor incivisme (inclusief vrijwillige arbeiders is het totaal 405.067) ligt moeilijk. Er zijn ruim vier jaar verstreken en de rechtbank moet daarenboven een dossier opstellen over elk feit dat hen ter kennis wordt gebracht. Er zijn ook dossiers ten aanzien van onbekenden of verschillende dossiers die over hetzelfde individu handelen. Het is wel zo dat op het moment dat Gillissen zijn artikel over de repressie schreef, er 57.052 vervolgingen voor incivisme waren ingesteld (John Gilissen, “Etude statistique de la répression de l’incivisme”, in Revue de Droit Pénal et de Criminologie, Louvain, 1951, p. 19).

13 Jan Velaers en Herman Van Goethem, Leopold III. De koning, het land, de oorlog, Tielt, 1994, p. 226-246.

14 Dit uitte zich onder meer in de geldelijke steun van de regering aan deze groeperingen. Etienne Verhoeyen, “La Résistance belge vue de Londres : le cas du SOE”, in Francis Balace, Jours de Guerre. Jours de Londres, Bruxelles, 2000, p. 127-169.

15 Ik verwijs hiermee naar de uitval van Arthur Gailly naar de regering in de zitting van de Raad van Advies van 16 september 1944 en daaraan het verwante proces Leamington-Spa. Het ongenoegen van Gailly zou in de gelederen van het leger een tweede voedingsbodem gevonden hebben. (Herman Balthazar en José Gotovitch, Camille Huysmans in Londen, Antwerpen, 1978, p. 74-75).

16 Godfried Kwanten, August-Edmond De Schryver, 1898-1991: politieke biografie van een gentleman-staatsman, Leuven, 2001, p. 243.

17 Frank Donnison, Civil affairs and military government : north-west Europe, 1944-1946, London, 1961, p. 38.

18 De Belgische regering werd vertegenwoordigd door de heer August De Schryver, Minister van Binnenlandse Zaken, de heer Paul Tschoffen, Staatsraad, burggraaf Walter Ganshof van der Meersch, Auditeur-Generaal en Hoog Commissaris voor ’s Rijks Veiligheid, en burggraaf de Lantsheere. De Britse delegatie bestond uit Sir Henry MacGeagh, H.M. Judge Advocate General, Sir William Malkin, Legal Advisor, Foreign Office, Major-General S.W. Kirby, Director of Civil Affairs, War Office en M. J.G. Ward, Foreign Office. Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23. De Britten namen het voortouw in deze besprekingen. Het is hun Administration of Territories (Europe), die al in juni 1942 was begonnen met de voorbereiding van de invasie in Europa. Donnison, Civil affairs and military government…, 1961, p. 9.

19 In de Belgische afvaardiging is Paul Tschoffen vervangen door Henri Rolin aanwezig in zijn functie van hoofd van de Legal Section van Civil Affairs. Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23.

20 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23.

21 De Auditeur-Generaal is het hoofd van het militair parket, het Auditoraat-Generaal.

22 In het archief van het Hoog Commissariaat zitten lijsten voor de samenstelling van de militaire parketten in België die dateren van tijdens de oorlog. HCRV, ARA, nr. M 17a.

23 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23.

24 Kabinetsarchief Pierlot, ARA, nr. 23.

25 De Engelstalige omschrijvingen van de inbreuken in het ontwerp van de Proclamatie zijn: « [Any person who] communicates with the enemy or, except through channels approved by the Allied Forces with any persons in enemy or enemy occupied territory » en « [Any persons who] makes or sends to any person anywhere any communications, material or document giving information, the dissemination of which is prohibited or may in any way endanger the security of the Allied Forces ; or receives or has in his possession any such communication, material or document and fails promptly to report the same to the Allied Military Authorities ; or communicates with anyone by code or cipher » (Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 297).

26 Spionage wordt als inbreuk als volgt omschreven: « [Any person who] Serves the enemy as a spy or harbors or aids any person serving the enemy as a spy » (Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 297).

27 Dit is de fase waarin er nog in een streek actief gestreden wordt door de Geallieerden tegen de Asmogendheden.

28 De volledige omschrijving van de inbreuk is op gedeeld in drie paragrafen: « [Any person who] interferes with communication by mail, courier, wire, radio or otherwise, or destroys or damages any facility or installation of communication », « [Any person who] interferes with transportation by railroad, road, water or air or otherwise, or destroys or damages any facility or installation of communication » en « [Any person who] interferes with the operation of any public service or utility, including water supply, electric light and power, gas, sanitation or similar service ; or destroys or damages any facility or installation of such service » (Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 297).

29 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 298.

30 Het is niet duidelijk wie van hen het verslag over de ontmoeting met Passmore op 19 mei 1944 geschreven heeft. De vergadering betrof de vertalingen van Proclamatie nr. 4. Het is Dumon die Passmore de vertaling van het document in het Nederlands opstuurt. Het is dus mogelijk dat Passmore bij hem op bezoek was.

31 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 299.

32 Henri Rolin was voor de periode van de bevrijding Luitenant-Kolonel in de Belgische Zending Burgerlijke Zaken.

33 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 301.

34 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 304.

35 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 304.

36 Hoog Commissariaat voor ‘s Rijks Veiligheid, ARA, nr. 306.

37 Donnison, Civil affairs and military government…, 1961, p. 19.

38 Donnison, Civil Affairs and military government…, 1961, p. 73-109 ; Coles and Weinberg, Civil Affairs…, p. 727-729.

Auteur

Studie-en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search