Version classiqueVersion mobile

Bir allame-i cihan

 | 
Edhem Eldem
, 
Aksel Tibet
, 
Ersu Pekin
, 
et al.

1. cilt

Sunuş

Edhem Eldem, Aksel Tibet, Ersu Pekin et Çağatay Anadol

Texte intégral

1On dokuz Temmuz 2005 günü kaybettiğimiz Stefan Yerasimos’un anısına tasarladığımız bu kitaba bir başlık bulmakta epeyce zorlandığımızı itiraf etmeliyiz. Stefanos Yerasimos’u hakkıyla tarif edecek, ona adanmiş bir kitabın kapsamını doğru bir şekilde aktaracak bir ifade bulmak bazı açilardan hiç de kolay değildi. Gerçekten de bir kitabı isimlendirirken dikkate alınması gereken iki önemli nokta söz konusuydu: Bir taraftan içerikle tutarlılık gösteren bir başlık bulmak, diğer taraftan ise muhtemel okuru bilgilendirirken ilgisini de çekecek bir ifadeyi yakalamak. Bu yüzden ilk dürtümüz, Stefanos Yerasimos’un geniş çalışma ve ilgi alanıyla paralellik oluşturduğunu düşündüğümüz kişisel katkıların kapsam ve odağını yansıtacak bir başlık aramak oldu.

2Ne var ki bunun boş bir hülya olduğunu anlamakta gecikmedik. Kitapta yer alan yirmi beş yazıyı değil tek bir başlıkta, tek bir paragrafta bile toparlamak hemen hemen imkânsızdı. Fakat bunu katkıda bulunan yazarların ilgilendikleri çok farklı disiplin, dönem ve konulardan kaynaklanan bir çeşitlilik olarak görmenin ötesinde, Stefanos Yerasimos’un kendi çalışmalarmm inanılmaz zenginliğinin bir yansıması olarak görmek mümkün. Eğitimine mimarlık dalında başlayan genç bir araştırmacının ilk çalışmasının Türkiye’deki azgelişmişlik sürecini anlamaya yönelik olması bu geniş ufukların belki de ilk işaretiydi. Bu ilk çalışmanın arkasında 1970’lerin siyasi ve ideolojik ortamının hareketliliğini ve arayışlarını görmek tabii ki mümkün, fakat geriye bakıldığında buradaki en kuvvetli etkenin giderek perçinleşen bir tarih merakı ve bilinci olduğu göze çarpıyor. Bunun tabii bir neticesi olarak da Yerasimos, giderek artan bir hevesle tarihin kaynaklarına yönelmeye başladı. Böylece Ortaçağdan 18. yüzyılın başlarına kadar uzanan bir dönemin en önemli seyahatnamelerinin bazılarından oluşan uzun bir inceleme serisi ortaya çıktı: İbn Battuta, Marco Polo, Nicolay, Chardin, Tavernier, Thévenot, Tournefort ve üç asır boyunca Osmanlı topraklarını ziyaret etmiş olan seyyahların eserlerinin incelenerek toplandığı bir katalog. Bunlara bir de bazı “yerli” kaynaklar eklenecekti: Ali Ufkî (Albertus Bobovius), Latifî, Moralı Seyyid Ali, Abdürrahim Muhib...

3Stefanos Yerasimos’un mimarlıktan gelen yapı merakıyla yazılı kaynaklara olan tutkusunun kesişme noktası İstanbul oldu. Osmanlı payitahtini ele alışındaki çeşitlilik, derinlik ve zenginlik kısa zamanda şaşırtıcı bir seviyeye geldi. Kent dokusunu oluşturan başlıca unsurları incelemek için. kullandığı kaynaklar, mekânın da ötesinde şehrin nüfusunun gündelik hayatını, iaşesini, iktisadi düzenini, hayal ve inanç dünyasını da gözler önüne seriyordu. Şehrin başlıca yapılarını, saraylarını, camilerini, mahallelerini, mezarlıklarını incelemek için seyahatnamelerden mahkeme sicillerine, vakıf muhasebe defterlerinden efsane nakillerine, tahrir defterlerinden inşaat defterlerine kadar her türlü belgeyi kullanan Yerasimos, İstanbul hakkında bilinmeyen birçok bilgi ve olguyu ortaya koyduğu gibi, yanlış bilinenleri düzelterek de son derecede önemli katkılarda bulunmuştur.

4Stefanos Yerasimos’u farklı yapan birçok şey vardı. Bunların başında şüphesiz ufkunun genişliği ve bunun bilimsel üretimine olan yansıması gelmekteydi. Mimarlıktan tarihe, seyahatnamelerden kent tarihine, halk efsanelerinden yemek ve mutfak tarihine, milliyetçilikten harp tarihine kadar uzanan bu denli geniş bir yelpazede gezinebilen başka bir tarihçi hayal etmek hemen hemen imkânsız. Daha doğrusu, bu genişlik ve çeşitlilikteki bir alanda faaliyet gösterip de ister istemez yüzeysellik tuzağına düşmeyen birini düşünmek mümkün değil. Bu anlamda Stefanos Yerasimos’u farklı kılan diğer çok önemli bir özellik, yöntem ve analiz konusunda gösterdiği tavizsiz tutumdu. El attığı her konuda meselenin özüne kadar inmekte, düzgün bir analitik çerçeve kurmakta, kaynakların ise adeta posasını çıkarmakta gösterdiği kararlılık ve bu yolda harcadığı zaman ve enerji, kendisini tanıyanların hep hayret ve gıptayla karşıladıkları bir durumdu.

5Nihayet, Stefanos Yerasimos’u tarif ederken muhakkak eklenmesi gereken çok önemli bir özellik, bütün bu entelektüel ve bilimsel derinleşmeye rağmen hiçbir zaman güncellikten ve kendini çevreleyen gerçeklerden uzak durmamış olmasıdır. Bu durumun belki de en basit ifadesini bazı araştırmalarını geniş kitlelere hitap edecek şekilde ve tarihçilerin sıklıkla ihmal ettikleri görsellik boyutunu katarak ele almış olmasıdır. Paris’te Kanuni Süleyman ve Topkapı Sarayı ile ilgili düzenlediği sergilerden fotoğrafçı Ara Güler ile ortak projelerine kadar uzanan bu çalışmalarda Yerasimos, yoğun ve sağlam bir içeriği konuşkan ve estetik bir bağlama oturtmayı başarmıştır. Fakat bu güncellik kaygısını sadece tarih ile geniş kitleler arasında bir bağlantı kurmayı başarmakla sınırlı olarak anlamamak gerekir. Tarihin siyasi ve ideolojik boyutu karşısındaki duyarlılığı, özellikle de milliyetçi ideolojilerin hem geçmişte, hem günümüzdeki gücü konusundaki tespitleri, ancak ismi kâh Stefanos, kâh Stefan, kâh ΣτέΦανος ve kâh Stéphane olarak anılan birinin hissedebileceği bir incelik ve müthiş tarih bilincinin sağladığı bir açıklıkla çalışmalarına yansımıştır.

6Bu katmerli ilginin ve birikimin karşısında, Stefanos Yerasimos’u bir alam, bir dönemi veya bir coğrafyayı tarif etmeyi iddia eden bir ibarenin içine hapsetmenin ne kadar abes olacağı aşikârdı. Üretim ile geçmiş olan bu hayata geri dönüp bakıldığında bütün bu olguların toplanabileceği ve indirgenebileceği asgari müştereğin bilgi olduğunun farkına vardığımızda, olabilecek en gerçekçi tarifın eski “allâme” kelimesinde gizli olduğunu düşündük. Fransızca “savant” (bilgin) ve Türkçeye tercümesi imkânsiz “érudit” (derin bilgi sahibi) terimlerinin bir tür karışımı niteliğindeki allâme kelimesini Osmanlıların en çok kullandıkları ve bu durumda bize daha da manidar gelen bileşik şekliyle almayı tercih ettik: allâme-i devran, ya da allâme-i cihan.

7Öyle bir allâme-i cihan ki, mirası, yazdıklarının da ötesinde, beraber çalıştığı, dost olduğu, destek ve ilham verdiği kişilerin sadece hatırasında değil, her yeni çalışmasında hâlâ yaşıyor. Burada toplanmış olan yazılar, bu kişilerin özlem dolu sevgi ve saygısının içten bir ifadesidir.

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.

Cette publication numérique est issue d’un traitement automatique par reconnaissance optique de caractères.

Acheter

Volume papier

amazon.fr
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search