El temblor y la luna. Tomo II
|Anexo 6. Lista de nombres de animales
Texte intégral
1Los animales están clasificados según varios criterios. El primero combina la noción de clase en la zoología occidental y las distinciones por biotopos que hacen los Mai huna.
- Los mamíferos terrestres y arborícolas
- Los pájaros, seres celestes
- Los reptiles (todo terreno)
- Los batracios (todo terreno)
- Los peces y los seres acuáticos
- Los insectos
2Según el segundo criterio, los animales están clasificados en orden alfabético:
- Ordenes y familias a los que pertenecen en la clasificación occidental.
- Taxones o nombres mai huna. Los taxones están señalados en el texto.
- Nombres españoles, cuando poseen varios nombres mai huna.
A: LOS MAMIFEROS TERRESTRES Y ARBORICOLAS
1. LAS CATEGORIAS CON TAXON
3Orden de los Artyodactylos: los cervidos.
4Taxon: MOSA Género masculino, mosa agi: plural mosana.
- 1 F. M. Renard-Casevitz consagra un libro entero a los cérvidos americanos. Existen varias sub-espec (...)
5Note1
6El término ñama remplaza frecuentemente a mosa y el género gramatical puede cambiar: mosa ago, ñama ago.
7Orden de los Desdentados: los peresozos.
8Taxon: BAROBI Género femenino, barobi ago: Plural barobina
9Familia de los Bradypodidos.
10Orden de los Desdentados: los tatus.
11Taxon: TOTO Género masculino, toto aki agi: plural toto akina
12Familia de los Dasypodidos.
13Asociados con el tatu:
14Toto ago: casha cushillo
15Sub-orden Hystricomorphe: Familia Erythizonidés
16Orden de los Fisipédos: "los Jaguares".
17* Supra-familia de los Félidos:
18Taxon: YAI Género masculino, yai agi: plural Yaina.
19*Supra-familia de los Canidos:
20Género femenino, yai ago
21Orden de los Primates Simios: los monos.
22Taxon: TÃKE Género maculino, tãke agi: plural Tãkena.
23Más de un sub-taxons.
24Sub-taxon: BAO Género femenino, Bao ago
25Familia de los Cébidos
26Sub-familia de los Aotinos, género Callicebus
27Sub-familia de los Pithécinos.
28Sub-taxon: NÁSO Género masculino, náso agi
29Familia de los Cébidos
30Sub-familia de los Atélinos
31Género femenino, náso ago: no existe más en la región
32Sub-taxon: ŠIŠI Género diverso
33Sub familia de los cébinos: género saimiri
34Familia de los Callithricidos: género Saquinus, Cebuella
35Género masculino, šiši agi
36Género femenino, šiši ago
37Sub-taxon: TÃKE que designa en general a los monos
38Género masculino, tãke agi.
39Familia de los Cébidos, sub-familia de los Cébinos.
40Sin-taxon: Familia de los Cébinos:
41Sub-familia Aluatinos:
42haiki, Mahei: Mono aullador, Koto género masculino sub familia Aotinos
43Ĩti: Mono duruculis género masculino
44Asociados con los monos:
45Orden de los Rodentia: las ardillas.
46Taxon: SISIKO género femenino, sisiko ago. Plural sisikona
47Familia de los Sciuridos.
48sisiko ardilla
49Bea sisiko ardilla de maíz
50Ma sisiko ardilla roja
51Nea sisiko ardilla negra
2. LAS CATEGORIAS SIN TAXON
52Agi: género masculino
53Ago: género femenino
54Sub-orden Hystrichomorfo. Familia de los Cavoidos
55AGOUTI: Korome ago, Dasyprocta agouti boimetako ago, moneteare ago.
56ACOUCHY: Maso ago Myoprocta Bratti
57CABIAI: Yuara ago Hydrochoerus hydrochaeris
58PACA: Seme ago, ohebeko ago pibihako ago, mahasu ago Cuniculus paca
59Sub orden Xenarte. Familia Mymécophages
60OSO HORMIGUERO: Aimano ago: Myrmecophaga Jubata, Myrmecophaga trydactyla. Aitẽto ago, Tamano ago (hormiguero)
B: LAS AVES
61Orden de los Apodiformes: los "canarios".
62Dao agi: pomponcito
63Orden de los Apodiformes: los picaflores.
64Taxon: MIMI Género masculino, mimi agi.
65Orden de los Caprimulgiformes.
66Orden de los columbiformes: las palomas y "pichones"
67Género femenino (ago)
68Orden de los Chiropteros: los murciélagos.
69Taxon: OYO género masculino, oyo agi. Plural Oyona.
70Las tijeretas (Orden de los Passériformes).
71El morfema OYO con el género femenino, oyo ago, designa
72Orden de los Ciconiiformes:
73Los Ardéidos: Garza género masculino (agi)
74Los coclearidos:
75Los Threskiornitidos:
76Los Ciconiidos:
77Orden de los Coraciformes:
78Los Alcinidos
79Orden de los Eurypigos:
80Orden de los Galliformes:
81Los Phasianidos:
82Los Opisthocomidos:
83Los Tinamidos:
84Todos los tinamus son de género masculino.
85Orden de los Falconiformes:
86Taxon: PIPIRI Género masculino, Pipiri agi. Plural pipirina
87Familia de los Cathartidos.
88Taxon: BIBE Género masculino, bibe agi, plural Bibena.
89Familia de los Accipitridos.
90Orden de los Gruiformes:
91Orden en los Passériformes:
92Los clásicos
93Taxon: SẼÕ género masculino, sēõ agi, plural: seona.
94Orden de los Piciformes tucanes.
95Taxon: KONE género masculino, Kone agi, plural Konena.
96Pic
97Taxon: ÑASE género masculino, ñase agi, plural Nasena. Tucán.
98Orden de los Psittaciformes: los papagayos, cotorras y pericos.
99Taxon: MA género masculino, ma agi. Plural Mana. ARA
100Sin taxon: género masculino y femenino,
101Paradigma de las especies de COTORRAS: Beko, género femenino.
102Agi: género masculino
103Ago: género femenino.
104Taxon: Kiyi género masculino Kiyi agi: plural: Kiyina.
105PERICO.
106Orden de los Stéganopodos.
C: LOS REPTILES
107Taxon: ANA género masculino, aña agi, plural: añana.
108Serpientes.
109Taxon: MAMõ género femenino, mamõ ago.
110Lagartija. Reptil que camina.
111Taxon: MENIYO género femenino, meniyo ago. Plural, meniyona.
112Tortuga. Reptil
113Taxon: ÑUKABI género femenino, ñukabi ago.
114Caimán, Reptil que camina.
D: LOS BATRACIOS
11513 nombres son identificados, dos son no-identificados.
E: LOS PECES
116No he podido identificar a todas las especies de peces cuyos nombres, en general, se refieren al color, a la forma, a la carne, a las costumbres de la especie o al mito. Una decena de peces pequeños no han podido ser clasificados en ninguna de las familias siguientes.
117Familia de los Anastomidos: Lisa
118Género masculino dominante.
119Boiore, siño nio, yoyi, mabayototo aki, neagara aki, boisoki aki, neapẽ hako, mamadaka bičiya. Leporenus sp. y otros.
120Familia de los Auchneneptiridos; novia cunchi
121Género femenino, ãbi, ñakomači, bitotiro. Trachicorystes sp.
122Familia de los Callichthydos. Chiruy
123Género femenino; mika, nemika, mikaduako, duhua. Corydoras sp.
124Familia de los Characidos
125Género femenino para la mayor parte de las especies
126Gamitana: mini Colossoma sp.
127Mojarra:
128totodebo, maiko bahihugo, bere, yiiba, toakiki, isibai siyoko.
129Hemigrammus sp.,
130Hyphesobrycon sp. y otros.
131Pacu:
132sari qũhi bako, bagu. Colossoma bideus
133Palometa:
134buheo, maiko. biebitiako, taba, uebitihako, ma uebitihako. Mylossoma sp.
135Piraña:
136gũhibako, ma gũibako, nea gũhibako, bo gũhibako Serrasalmus sp.
137Sabalo:
138biako, nea saka ako, maiko aki agi, doačῖõ aki. Brycon sp.
139Sardina:
140mene, biyoko, hĩtipere ako, sapa. Tryportheus sp.
141Familia de los Ciclidos:
142Género dividido
143Acarahuasu:
144Toyagama, bako, hainiti. Astronotus Ocellatus.
145Añashua:
146tiye baki, mia, da ue aki, ma ue aki Crenicichla joahanna.
147Bujurqui:
148bea niti, niti, haña niti, niniti, sãsuniti, touniti, tiyeniti, naogosaniti, numa, čῖkayo, soomani, tero.
149Tucunare:
150Yorori, dutika. Cichla Ocellaris
151Familia de los Curumatidos.
152Género femenino
153Yavarachi:
154yayubai. Gasterotomus lateor.
155Yulilla.:
156tehikoyo, tehiko sagu baki. Anodus elongatus.
157Familia de los Cynodontidos.
158Género dividido
159Pez-chambira:
160ñukakaki ĩhi, ñukakaki nihõ, hora ago, beako.
161Familia de los Erythrinidos.
162Género masculino. Rhapiodon Vulpinus.
163Huasaco:
164biao Hoplias malabaricus.
165Chuyo:
166neaki. magaro, nao, naimabaki. Hoplerytrynus unitaeniatus.
167Familia de los Gymnotos.
168Género masculino Electrophoridés.
169Anguilla
170¡Come, biya kome, gonobi, yahebi.Electriphorus Multivalvulus
171pez macana:
172nañaka, tiye kome
173Familia de los Locariidos.
174Género femenino. Carachama
175yaka, yariyaka, haiyaka, seuyaka. duhu. inekioyo, Kõsi.
176Familia de los Mustélideos.
177Género femenino.
178Nutria:
179yao. lutra incarum.
180Lobo marino: "jaguar de agua", saro:
181ãtakami Ptenorura brasiliensis.
182Familia de los Ostéoglossideos.
183Género dividido
184Arahuana:
185abasero ago. Osteoglossum bicirrhosum
186Paiche:
187doru agí. Arapaima gigas.
188Familia de los Pimelodideos.
189Género dividido.
190Cunchi:
191Čiriyo ago, nea čiriyo, oko čiriyo, bori oko, ãĩŏõ agi, hẽbi agi, kiakaka ago. Pimélodidus sp.
192Dorado:
193gahe ago. B. Filamentosum.
194Hijate:
195hai huako ago, hiti haha ago. ?
196Maparate:
197hohobao ago. ?
198Pez-torre:
199mahi maña ako. Practecephalus Hemiliopterus.
200Salton:
201hai čiriyo ago. Brachyplatystoma sp.
202Zungaro:
203Pseudoplatystoma sp. Brachyplatystoma sp.
204lutra incarum. Ptenorura brasiliensis.
205toyaki, botoyaki, tami, ora pere agi, Kiibi agi,
206Kiibi ago mai čῖõ ako.
207Familia de los Potamotrigonidos
208Raya:
209hati ago Potomotrygon Hystrix.
210Familia de los Prochilondontidos.
211Bocachico:
212yohara agi, neayohara agi, titiyohara agi. Prochilodus Nigricans.
213Familia de los Scianidos.
214Corvina:
215Bodiotika ago. Plagoscion sp.
216Familia de los Trichedidos.
217Vacamarina: Manati Trichechus Inunguis.
218okodaka vaca ago.
219Orden de los Cetáceos.
220Bufeo: ma bibi delfín rojo Innia Geofrensis
221Bibi delfin Sotalia Fluvialis
F: LOS INSECTOS
222No he identificado a los insectos conocidos por los Mai huna. Pero menciono el número de nombres recogidos por las diferentes familias.
223Las hormigas: 21 especies nombradas de las cuales 17 pertenecen al género masculino. Ningún nombre aparece como taxon.
224Entre otras: makinēõ agi (Sitaracuy: ?) ũku bahi, ñata agi (isula: Myrmica saevissima), ũtekõko agi (Tangarana: Myrmica Triplaris), Kãsero (Casisero), meka agi (Curuhuinse: Oecondoma Cephalotes)...
225Los grillos (musu ago), las cigarras (naičieko ago), okonini ago, ineyi agi, kũãko agi, sari agi, uegi agi...
226Los mosquitos: Taxon mite, género masculino. 5 nombres.
227Los moscos: género masculino. Los más grandes son nombrados por el taxon gana (3 nombres) (ex. Bati gana), los más pequeños llevan nombres diferentes (2 nombres) (ex. didi agi: manta blanca)
228Las abejas: (Trigona y Melipona) género masculino, taxon oa. 2 nombres.
229Los aracnidos: género femenino. De gran tamaño, 5 nombres; de pequeño tamaño, taxon kore, 2 nombres.
230Las avispas: género masculino. Taxon ũti. 3 nombres.
231Las mariposas: género femenino. Taxon mimi: 4 nombres más hai tetegao ago (Morphee)
232Las pulgas: género femenino. Taxon toro. 2 nombres.
233Las garrapatas: (pĩ ĩ ago) y los piojos (ĩ ago). Género femenino. 2 nombres.
234Diversos: araña (hīhī ago, bao hītī nasa ago), caracol (gã ago), cienpié (Koña ago), gorgojo de las palmeras (nebiaki agi Calandra palmarum), termitas (yuyu agi), lombriz (Baši agī), gusano sub-cutáneo (sũ agi).
Notes
1 F. M. Renard-Casevitz consagra un libro entero a los cérvidos americanos. Existen varias sub-especies de venado rojo en la región neotropical (1979: 24) No he pedido identificar a los venados mai-huna ya que no pude encontrarlos vivos y enteros.
Table des illustrations
Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont sous Licence OpenEdition Books, sauf mention contraire.